بخشی از مقاله
چکیده
هدف اصلی از انجام این پژوهش بررسی نقش آموزش مهارت های زندگی در سلامت روان دانش آموزان پسر سال سوم راهنمایی شهر ایلام می باشد. جامعه ی آماری تعداد4001نفر دانش آموزان پسر سال سوم راهنمایی شهر ایلام می باشد که از بین آنها 35 نفر به عنوان گروه کنترل و35 نفر به عنوان گروه آزمایش به روش تصادفی ساده انتخاب شدند. پژوهش از نوع آزمایشی با پیش آزمون و پس آزمون می باشد.برای آموزش مهارت های زندگی از مدل بروکز 1 استفاده شد که شامل آموزش در زمینه های روابط انسانی،تصمیم گیری،حفظ سلامتی و داشتن هدف در زندگی می باشد.ابزار مورد استفاده در این پژوهش پرسش نامه سلامت روان 28ماده ای گلدبرگ2 می باشد که دارای 4خرده مقیاس نشانگان جسمانی،نشانگان اضطراب و بی خوابی ،نشانگان کارکرد اجتماعی و نشانگان افسردگی است.برای گردآوری اطلاعات ابتدا پیش آزمون اجرا و سپس در 4جلسه 90دقیقه ای آموزش مهارت های زندگی ارائه وسپس پس آزمون اجرا گردید و داده ها با استفاده از نرم افزار SPSS تجزیه و تحلیل گردیدوبرای آزمون فرضیه ها از t مستقل استفاده شد.نتایج این پژوهش نشان می دهد که:-1 آموزش مهارتهای زندگی موجب افزایش سلامت روان دانش آموزان پسر سال سوم راهنمایی شهر ایلام می شود-2 آموزش مهارت های زندگی موجب تغییر در نشانگان جسمانی گروه آزمایش می شود- 3 آموزش مهارت های زندگی موجب تغییر در نشانگان کارکرد اجتماعی گروه آزمایش می شود- 4 آموزش مهارت های زندگی موجب تغییر در نشانگان افسردگی گروه آزمایش می شود.
کلمات کلیدی: ، مهارت های زندگی،سلامت روان ،کارکرد اجتماعی،اضطراب وبی خوابی، افسردگی
مقدمه و مبانی نظری پژوهش
امروز با توجه به آهنگ سریع تحولات در عرصه های مختلف اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و غیره بشر نیاز دارد تا بر اساس شرایط موجود، تغییراتی در عرصه زندگی اش پدید آورد. چرا که ایجاد تغییرات عمیق فرهنگی و تغییر شیوه های زندگی، بسیاری از افراد را، در رویارویی با چالش ها و مشکلات زندگی فاقد توانایی لازم اساسی نشان می دهد و همین امر آنان را در مواجهه با مشکلات روزمره آسیب پذیر کرده است - ولی زاده، . - 1381 رشد فناوری در قرن حاضر به بالاترین سطح خود در تاریخ بشری خواهد رسید و با خود تحولات بشری و تغییرات خیره کننده ای را در ابعاد گوناگون به همراه خواهد آورد. شیوه های رویارویی با مسائل موجود و نوظهور، هماهنگی و سازگاری با تغییرات، نحوه ارتباط با دیگران، فشارهای ناشی از شرایط محیطی و... همه گونه هایی از مسائلی هستند که بیش از پیش در عصر جدید مطرح می شوند. بنابراین زندگی در چنین شرایطی مهارت های خاصی را طلب می کند، مهارت هایی که بتواند درست زیستن یعنی زندگی سالم و با نشاط، توام با صلح و بالندگی و کارآمدی را به ارمغان آورد - غیاث فخری، 1384،به نقل از آقاجانی،. - 1381دنیای امروز دنیای ارتباطات نامیده می شود با گسترش رسانه های همگانی از جمله رادیو، تلویزیون و
اخیراً اینترنت و... اطلاعات زیادی را در اختیار مردم قرار می گیرد به طوریکه بعضاً باعث ایجاد بحران اطلاعات می شود. منظور از بحران اطلاعات هجوم بی وقفه اطلاعاتی است که متاسفانه درونی نشده برخلاف گذشته به مهارت تبدیل نمی شود. مهارت به معنی استفاده ماهرانه و توانمندانه از دانش است. به عنوان مثال بیشتر مردم می دانند رفتارهای پرخاشگرانه ناکارآمد و بعضاً ویرانگر هستند بسیاری از ایشان حتی راههای کنترل خشم خویش را می شناسند اما در عمل چند نفر می توانند به طور مناسب از این روشها برای کنترل خشم خود استفاده کنند ؟ یا به بیان دیگر مهارت استفاده از روشهای کنترل خشم خود را دارند؟ شاید زمانی که مهارتها به زمینه های خاص یا موارد تخصصی مربوط می شود فقدان آنها آسیب چندانی به زندگی شخصی یا جامعه وارد نکنند برای مثال اگر کسی فاقد مهارت رانندگی باشد یا نتواند غذای خاصی را طبخ کند، زندگی شخصی وی مختل نخواهد شد، اما هنگامی که صحبت از فشارهای روانی روزمره و بحران های زندگی اجتماعی به میان می آید نقص مهارتهای مقابله ای سازگارانه یا تاخیر در انتخاب مناسب ترین راه حل به آسیب های جبران ناپذیری منجر می گردد - موسوی،. - 1385 بنابراین با توجه به نقش مهم مدارس در تامین بهداشت روانی در دانش آموزان، برنامه آموزش مهارتهای زندگی روش موثری در جهت رشد شخصیت سالم دانش آموزان و تامین و حفظ بهداشت روانی دانش آموزان تلقی می شود. به این ترتیب مدارس به جای اینکه تنها بر افزایش عملکرد تحصیلی دانش آموزان تمرکز نمایند، باید بر تامین و حفظ سلامت روانی آنان نیز تاکید نمایند و اقدامات لازم را به منظور تحقق هدف مذکور انجام دهند. چرا که اگر هدف فوق تحقق یابد، بسیاری از مشکلات تحصیلی و آموزشگاهی نیز خود به خود کاهش می یابند - موسوی،. - 1385 سال های نوجوانی مرحله ی مهم و برجسته ی رشد و تکامل اجتماعی و روانی فرد به شمار می رود . در این دوره نیاز به تعادل هیجانی و عاطفی 1 به ویژه تعادل بین عواطف و عقل ، درک ارزش وجودی خویشتن ، خودآگاهی - شناخت استعدادها ، توانایی ها و رغبت ها - ، انتخاب هدف های واقعی در زندگی ، استقلال عاطفی از خانواده . برقراری روابط سالم با دیگران ، کسب مهارت های اجتماعی2 لازم ، شناخت زندگی سالم و موثر از مهمترین نیازهای نوجوانان است . بنابراین کمک به او در رشد و گسترش مهارت های مورد نیاز برای زندگی بهتر ، ایجاد یا افزایش اعتماد به نفس در برخورد با مشکلات و حل آنها و همچنین کمک به آنها در رشد و تکامل مهارت های اجتماعی لازم برای سازگاری3 موفق با محیط اجتماعی در جامعه ، ضروری به نظر می رسد - شعاری نژاد ، 1377، ص. - 55 به طور کلی مهارت های اجتماعی به رفتارهایی گفته می شود که شالوده ی ارتباطات موفق و رو در رو را تشکیل می دهند - هارجی4 و همکاران ، 1994، ص. - 20 مهارت های اجتماعی مجموعه ای از توانایی ها هستند که روابط اجتماعی مثبت و مفید را آغاز و حفظ نماید . دوستی و صمیمیت با همسالان را گسترش دهد . سازگاری رضایت بخشی را در مدرسه ایجاد کند ، به افراد اجازه دهد که خود را با شرایط وفق دهند و تقاضاهای محیط اجتماعی را بپذیرند - گرشام5 و همکاران ، 2001 ، ص. - 158
سازمان بهداشت جهانی - who - 6 ، بهداشت روانی را چنین تعریف می کند:
بهداشت روانی در درون مفهوم محلی بهداشت جای می گیرد و بهداشت یعنی توانایی کامل برای ایفای نقش های اجتماعی، روانی و جسمی. بهداشت تنها نبود بیماری یا عقب ماندگی نیست - گنجی، . - 9:1379 براساس گزارش سازمان بهداشت جهانی - who - پیش بینی می شود که پس از سال 2010 ، کمتر کسی قادر خواهد بود بدون کسب مهارت های اجتماعی و ابراز وجود ، زندگی رضایت بخشی داشته باشد . تاثیر آموزش این مهارت ها بر موفقیت در زندگی ، از طریق دستکاری ظرفیت روانی ، اجتماعی افراد امکان پذیر است . علیرغم تلاشهای بسیار در نظام آموزش و پرورش شاهد خبرهای نگران کننده ای در مورد وضعیت تحصیلی، اخلاقی و اجتماعی نوجوانان هستیم. دگرگونی های عظیمی که در سال های اخیر در کیفیت آموزش در جهان رخ داده است و بازتابی که از نیازهای روز افزون و گسترش تکنولوژی و تغییر مداوم در شیوه زندگی و روابط انسانی، حاکی از آن است که در چنین شرایطی برنامه ها و روشهای آموزش سنتی، توان حل مسائل را در برآوردن نیازها و مهارت وی در بکار بستن دانستنی ها و اصول علمی، به هنگام قرار گرفتن در موقعیت های جدید ندارد - محفوظ پور، 1382 به نقل از آقاجانی،. - 1381
پژوهش های مختلفی که پس از اجرای برنامه آموزش مهارت های زندگی در مدارس صورت گرفته، تاثیر این آموزش را بر زندگی و مهارت های اجتماعی تاثیر مثبت دارد .براساس پژوهش های انجام شده،این عوامل نظیر مهارتهای بین فردی، برقراری ارتباط مطلوب، تعیین هدف،تصمیم گیری، حل مساله و تعیین و شناسایی ارزشهای فردی در پیشگیری و یا کاهش انواع ناهنجاری های رفتاری و اختلالات روانی نوجوانان و افزایش سطح سلامت روان آنان نقش موثری دارد. بنابراین با توجه به اهمیت و ارزش آموزش مهارتهای زندگی با اهداف گوناگون پیشگیرانه و ارتقاء سطح سلامت روان، فقدان این مهارت موجب می شود که فرد در برابر فشارها و استرسها به رفتارهای غیر موثر و ناسازگارانه روی آورد. آموزش چنین مهارتهایی در کودکان و نوجوانان، احساس کفایت، توانایی موثر بودن، غلبه کردن بر مشکل، توانایی برنامه ریزی و رفتار هدفمند و متناسب با مشکل را به وجود می آورد - طارمیان، . - 1378
امروزه در سراسر جهان بر اهمیت بهداشت روانی تاکید می شود و روز به روز با انجام تحقیقات وسیع و گوناگون، اهمیت نقش آن در زندگی فردی و اجتماعی آشکار تر می گردد. به طوری که سال 2001 میلادی از طرف سازمان بهداشت جهانی، تحت عنوان سال جهانی » بهداشت روانی « اعلام گردید. سازمان مذکور در این سال شعار » غفلت بس است، مراقبت کنیم « را جهت آشکار ساختن اهمیت موضوع، مطرح نمود - سازمان بهداشت جهانی، ترجمه نوری قاسم آبادی و محمد خانی، . - 1377
مهارتهای زندگی موجب ارتقای تواناییهای روانی ،اجتماعی می گردند. این توانایی ها فرد را برای مقابله موثر با پرداختن به کشمکشها و موقعیت های زندگی یاری می بخشند، تا در رابطه با سایر انسانها، جامعه، فرهنگ و محیط خود مثبت و سازگارانه عمل کند و سلامت روانی خود را تامین نماید مهارت های زندگی در جهت ارتقاء توانایی های روانی - اجتماعی هستند و در نتیجه سلامت روانی - جسمانی و اجتماعی را تامین
می کند. آموزش مهارتهای زندگی فرد را قادر می سازد تا دانش، ارزشها و نگرشهای خود را به توانایی های بالفعل تبدیل کند، بدین معنا که فرد بداند چه کاری باید انجام دهد و چگونه آن را انجام دهد. مهارت های زندگی منجر به انگیزه رفتار سالم می شود. همچنین بر احساس فرد از خود و دیگران و همچنین ادراک دیگران از وی موثر است. در ضمن منجر به افزایش اعتماد به نفس می شود. بنابراین به طور کلی می توان گفت که منجر به افزایش سلامت روانی افراد می شود و در پیشگیری از بیماریهای روانی و مشکلات رفتاری نقش موثری دارد - سازمان بهداشت جهانی، ترجمه نوری قاسم آبادی و محمد خانی، . - 1377
با توجه به دلایل ذکر شده و اهمیت و نقش فراوان آموزش مهارتها در زندگی در سلامت روانی افراد بویژه نوجوانان و توجه به این مساله که پیشگیری بهتر از درمان است، پژوهش حاضر به بررسی نقش آموزش مهارتهای زندگی در سلامت روان دانش آموزان پسر سال سوم راهنمایی شهر ایلام می پردازد. در این راستا با توجه به ادبیات پژوهش و مبانی نظری مطرح شده فرضیات این پژوهش به قرار زیر است :
-1 آموزش مهارتهای زندگی موجب افزایش سلامت روان دانش آموزان پسر سال سوم راهنمایی شهر ایلام می شود. -2 آموزش مهارت های زندگی موجب تغییر در نشانگان جسمانی پسران سال سوم راهنمایی شهر ایلام می شود.
-3 آموزش مهارت های زندگی موجب تغییر در نشانگان اضطراب و بی خوابی پسران سال سوم راهنمایی شهر ایلام می شود. -4 آموزش مهارت های زندگی موجب تغییر در نشانگان کارکرد اجتماعی پسران سال سوم راهنمایی شهر ایلام می شود. - 5 آموزش مهارت های زندگی موجب تغییر در نشانگان افسردگی پسران سال سوم راهنمایی شهر ایلام می شود.
پیشینه پژوهش
نتایج تحقیق نشان داد که آموزش مهارت های زندگی بر سلامت عمومی ، عزت نفس و خود ابرازی دانش آموزان تاثیر مثبت داشته و موجب افزایش معنادار هر کدام از متغیرها شده است . در پژوهشی که توسط ترنر1 و همکاران - 2008 - در ارتباط با آموزش مهارت های زندگی از جمله حل مسئله و ارتباطات موثر بر روی نوجوانان انجام شد، نشان داد که این مهارت ها ، توانایی های آنان را برای حل مشکل و استفاده موثر از حمایت های اجتماعی آنان را افزایش می دهد .
در پژوهشی که مارتین جونز 2 و همکارانش - 2009 - ، در ارتباط با مهارت های زندگی مورد نیاز ورزشکاران انجام دادند به این نتیجه رسیدند که مهارت های فردی از جمله مهارت های اجتماعی ، احترام ، رهبری ، تعامل خانواده و ارتباطات و مهارت های شخصی از جمله خود سازمان دهنده ، نظم و انضباط ، اعتماد به نفس ، تعیین هدف ، مدیریت نتایج عملکرد و انگیزه از مهم ترین مهارت های زندگی مورد نیاز آنان می باشد . در پژوهشی که ونزل ویکتوریا 3 و همکارانش - 2009 - ، در ارتباط با تاثیر برنامه آموزش مهارت های زندگی بر جلوگیری از سوء استفاده از مواد مخدر انجام دادند به این نتیجه رسیدند که مهارت های زندگی تاثیر مثبتی بر کاهش استفاده از مواد مخدر و الکل در دانش آموزان دارد . در پژوهشی که کنراد4 و همکارانش - 2009 - در ارتباط با بهبود مهارت های زندگی و اعتماد به نفس در کارکنان بیمارستان انجام دادند به این نتیجه رسیدند که پس از آموزش مهارت های زندگی ، اعتماد به نفس در آنان به طور چشمگیری افزایش یافت . در پژوهشی که احمدیان - 2009 - 5 ، تحت عنوان بررسی اثر آموزش مهارت های زندگی در دانش آموزان خفیف فکری انجام دادند به این نتیجه رسیدند که پس از آموزش مهارت خود شناسی ، اجتماعی و روابط
