بخشی از مقاله
مقدمه
ارتقاء سلامت یک فلسفه عمومی است که محور آن این باور است که رسیدن به سلامت مطلوب مستلزم نائل شدن به سلامت فردي و جمعی است. ارتقاء سلامت مستلزم آموزش چگونگی دستیابی به سبک زندگی سالم و کمک به افراد در معرض خطر است تا از رفتارهاي خطر آفرین پرهیز کنند. در گذشته تلاش هاي پیشگیري بر تشخیص بیماري متکی بود اما پس از توجه به ترویج سبک زندگی سالم معلوم شد که این روش موفق تر و کم هزینه تر است (کاپلان، .(1993 به این ترتیب امروزه توجه زیادي به آموزش رفتارهاي بهداشتی و سالم می شود. این رفتارها در راستاي حفظ و ارتقاي سلامت هستند و بایستی به اندازه اي مستحکم شوند که تبدیل به عادات بهداشتی شوند (تیلور، .(2003 بسیاري از رفتارهایی که سلامتی را به خطر می اندازند عادات منحصر به فردي هستند که شکستن آنها دشوار است اما با یک انگیزه و کمک مناسب می توان حتی عادات سخت را اصلاح کرد. وقتی شخص موفق می شود یک رفتار بهداشتی را در جهت بهتر شدن تغییر دهد، اغلب سبک زندگی دیگري را اختیار می کند ( کاپلان، .(1993 معلوم شده است که نوجوانی و جوانی دریچه ي آسیب پذیري نسبت به بسیاري از رفتارهاي کاهنده سلامتی است (استراب، (2002 و نوجوانان و جوانان به خاطر تجارب متفاوتشان در خانواده و گروههاي همسالان بیشتر از همه در معرض خطر هستند. دانشجویان گروهی از همین افرادند که معمولاً فاقد یک ساختار مناسب در زندگی دانشجویی اند و معمولاً داراي یک سبک زندگی بی تحرك هستند. بسیاري از مداخله هاي پیشگیرانه از جمله تدارك برنامه هاي ورزشی می تواند مفید و موثر باشد (لسلی، اون و ساکیس، (1999
به این دلیل که برنامه هاي مداخله اي مثل ورزش می تواند باعث بهبود خلق، کاهش اضطراب و افسردگی (سزابو، (2003 افزایش کفایت شخصی (راسل، (2003 و تقویت عزت نفس (سیل، (2000 شود. بنیت (2002) با بررسی رابطه رفتارهاي سالم و عمل کرد تحصیلی دانشجویان به این نتیجه رسید که برخی رفتارهاي سالم مثل خواب، استراحت، تغذیه مناسب، ورزش و معنویت با معدل دانشجویان همبستگی مثبت دارد. آلفردمن و استول ( (2000 نشان دادند که ورزش کردن باعث تقویت خودپنداره، عزت نفس و افزایش سلامت می شود. همچنین ترمبلی و همکاران (2000) به این یافته رسیدند که فعالیت جسمانی مثل ورزش با عزت نفس و پیشرفت تحصیلی دانشجویان رابطه دارد. امروزه ثابت شده است که سبک زندگی فرد به طور مستقیم و غیر مستقیم بر سلامت جسمی و روانی تاثیر می گذارد. یکی ازمفاهیمی که با سبک زندگی سالم ارتباط دارد مفهوم خوشی است. خوشی، فرایندي پویاست که از طریق آن افراد با دانش و آگاهی و انتخاب هاي معقول، سبک زندگی خود را شکل می دهند. خوشی، ایجاد تعادل در زمینه هاي جسمانی، اجتماعی، هیجانی و معنوي است که باعث افزایش سلامت می شود (ویور، 2002، به نقل از حسینی، .(1383
هر رفتاري که در کنترل عوامل خطر آفرین مؤثر باشد، به عنوان رفتار ارتقاء دهنده ي سلامت تلقی می گردد. رفتارهاي سالم قابل آموزش هستند و از این روسازمان بهداشت جهانی با ارائه ي طرح مدارس ارتقا دهنده ي سلامت اهمیت این مطلب را مورد توجه قرار داده است (غفاري نژاد و پویا، .(1380
هدف پژوهش حاضر بررسی وضعیت اضطراب امتحان، سبک زندگی و پیشرفت تحصیلی دانشجویان و همچنین مطالعه ي تأثیر آموزش سبک زندگی بر کاهش اضطراب امتحان، ارتقاي سبک زندگی و بهبود عملکرد تحصیلی دانشجویان بوده است.
روش
جامعه و نمونه پژوهش: جامعه ي پژوهش شامل کلیه ي دانشجویان دانشگاه کاشان (از دانشکده هاي علوم انسانی، علوم پایه، مهندسی، معماري و هنر) بود. نمونه ي پژوهش شامل 500 نفر از دانشجویان بود که متناسب با حجم دانشکده ها گزینش شدند. مشخصات نمونه مورد مطالعه در جدول شماره 1 آمده است. براي جمع آوري اطلاعات از پرسش نامه ي مشخصات فردي، پرسشنامه اضطراب امتحان ( قط(T و پرسشنامه سبک زندگی استفاده شد.
الف) پرسشنامه مشخصات فردي : اطلاعاتی از قبیل سن، جنس، وضعیت تحصیلی، محل سکونت، رشته تحصیلی، معدل از طریق این پرسش نامه به دست آمد.
ب) پرسش نامه ي اضطراب امتحان ( قط: (T این پرسش نامه که داراي 25 عبارت با طیف لیکرتی است براي اولین بار توسط ابوالقاسمی، اسدي مقدم، نجاریان و شکرکن (1374) اعتبار یابی شده است و پایایی بازآزمایی و پایایی درونی آن به ترتیب 0/77 و 0/94 گزارش شده است. در پژوهش حاضر نیز همسانی درونی محاسبه گردید و آلفاي کرونباخ 0/91 به دست آمد.
ج) پرسش نامه ي سبک زندگی: این پرسش نامه که داراي 40 ماده با طیف لیکرت است شش حیطه سلامت جسمانی، مدیریت و برنامه ریزي وقت، سلامت هیجانی، روشهاي مقابله با استرس، سلامت اجتماعی و سلامت معنوي را می سنجد.
حسینی (1383) این پرسش نامه را روي 100 نفر از دانشجویان اجرا نموده و جهت تعیین روایی محتوا از نظرات پنج متخصص بهره گرفته است. حسینی ( (1383 آلفاي کرونباخ 0/93 را گزارش نموده است. در پژوهش حاضر نیز با اجراي مقدماتی این پرسش نامه روي 150 نفر از دانشجویان، آلفاي کرونباخ 0/ 87 به دست آمد.
شیوه ي اجرا: پس از گزینش نمونه و اجراي ابزارهاي اندازه گیري، بر اساس اطلاعات به دست آمده دانشجویانی که داراي سبک زندگی سالم و ناسالم و دانشجویانی که داراي اضطراب امتحان بالا و پایین بودند ( با احتساب 2 انحراف معیار) تفکیک شدند. در مرحله ي بعد، 30 نفر از دانشجویانی که داراي سبک زندگی ناسالم و همچنین داراي اضطراب امتحان بالا بودند جهت شرکت در برنامه ي آمورش سبک زندگی انتخاب شدند اما در نهایت، 16 نفر از دانشجویان حاضر به شرکت در برنامه ي آموزشی و اتمام کامل دوره شدند. محتواي جلسات آموزشی شامل آشنایی با مفهوم سبک زندگی سالم و ابعاد آن، آشنایی با مهارت هاي مقابله با استرس و اضطراب، آشنایی با مدیریت وقت و برنامه ریزي، آشنایی با سلامت جسمانی، آشنایی با سلامت اجتماعی، و آشنایی با سلامت معنوي بود. در پایان هر جلسه به دانشجویان تکلیف ارائه می شد و در آغاز جلسه ي بعد تکلیف ارائه شده ارزیابی و بازخورد داده می شد.
یافته ها
براي تجزیه و تحلیل داده ها از شاخص هاي آمار توصیفی و استنباطی استفاده گردید. جدول شماره 1، توزیع فراوانی و درصد نمونه پژوهش برحسب دانشکده، دوره تحصیلی، جنسیت، وضعیت تحصیلی، و وضعیت سکونت را نشان می دهد.
جدول شماره 2، میانگین، انحراف معیار و شt مشاهده شدهش ناشی از مقایسه میانگین متغیر هاي اضطراب امتحان و سبک زندگی را نشان می دهد.
طبق داده هاي این جدول، بین دانشجویان روزانه و شبانه و دانشجویان دختر و پسر ازنظر میزان اضطراب امتحان تفاوت معناداري وجود ندارد اما بین دانشجویان مشروط و عادي (غیر مشروط) و دانشجویان بومی و غیر بومی از نظر میزان اضطراب امتحان تفاوت معناداري وجود دارد. به عبارت دیگر، میزان اضطراب امتحان دانشجویان عادي ( غیر مشروط) و غیر بومی بیشتر است.
همچنین جدول شماره 2 نشان می دهد که بین دانشجویان روزانه و شبانه، دختر و پسر، مشروط و عادي (غیر مشروط)،
بومی و غیر بومی از نظر سبک زندگی تفاوت معناداري وجود دارد. به این صورت که سبک زندگی دانشجویان شبانه، دختر، عادي ( غیر مشروط) و بومی بهتر و سالم تر است.شجدول شماره 3 نتایج مقایسه میانگین متغیرهاي اضطراب امتحان، سبک زندگی و پیشرفت تحصیلی دانشجویان را قبل از اجراي برنامه آموزش سبک زندگی و بعد از آن نشان می دهد. همان طور که داده هاي جدول نشان می دهند بین میانگین هاي متغیرهاي فوق، قبل و بعد از آموزش تفاوت معناداري وجود دارد و می توان نتیجه گرفت که آموزش سبک زندگی باعث کاهش اضطراب امتحان، ارتقاي سبک زندگی و بهبود عملکرد تحصیلی دانشجویان شده است.
