بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر با هدف بررسی اثربخشی آموزش مهارتهاي مقابله با استرس بر سلامت روان دانش آموزان دختر دبیرستانهاي شهر قزوین صورت گرفت.
جامعه آماري این پژوهش دانش آموزان دختر دبیرستانهاي شهر قزوین در سال تحصیلی 89-90 بوده اند. از جامعه مورد مطالعه نمونه اي به حجم 64 نفر به صورت تصادفی چند مرحله اي انتخاب و به روش تصادفی ساده در دو گروه آزمایش و کنترل جایگزین گردیدند. ابزار پژوهش پرسشنامه سلامت عمومی کلدبرگ - - GHQ و مقیاس رویدادهاي زندگی نوجوانان بود. هر دو گروه پیش از آغاز آموزش و پس از آن به پرسشنامه سلامت عمومی کلدبرگ پاسخ دادند.
جلسات آموزشی به مدت 2 ماه - هفته اي یک جلسه دو ساعته - براي گروه آزمایش برگزار شد. به منظور تحلیل دادها از روش آماري آزمون t استفاده گردید.
نتایج حاصل از تحلیل داده ها نشان داد که نمرات سلامت روان و خرده مقیاسهاي آن در دو گروه تفاوت معنادار داشته است . - P<0/001 -
کلید واژهها: استرس؛ مهارت هاي مقابله اي؛ سلامت روان؛ نوجوانی
مقدمه
سلامت روان یکی از ابعاد مهم ارزیابی سلامت و بهداشت روانی جوامع مختلف است که بر همه جنبه هاي زندگی فردي و اجتماعی افراد اثرگذار است.وقوع رویدادهاي استرس زا می تواند روند عادي زندگی افراد را دچار بحران ساخته و به مرور زمان منجر به فرسودگی شود - سیوارد،. - 2006 سلیه - 1980 - استرس را پاسخ نا مشخص بدن به هرگونه تقاضا نامیده است. طبق گزارش مرکز ملّی اطّلاع رسانی سلامت نوجوانان - NAHIC - در سال 2008 از هر 5 نوجوان یک نفر نشانه هاي قابل توجهی از آشفتگی هیجانی را تجربه می کند و تقریباً یک نفر از هر 10 نفر از نظر هیجانی آسیب دیده است - نوف و همکاران، . - 2010 استرس هاي ناشی از تغییرات زندگی فردي و اجتماعی نوجوانان منجر به افت در توانایی هاي فرد جهت سازگاري و تخریب کنترلگري می شود و در رفتارهایی چون اضطراب امتحان، افت تحصیلی، فرار از مدرسه، بزهکاري، گرایش به سوء مصرف مواد، رفتارهاي تکانشی و ترك تحصیل نمود پیدا می کند - ویناري، . - 2005
شیوه هاي مقابله اي عبارتند از تلاشهاي شناختی و رفتاري مستمر براي برآوردن نیازهاي درونی و بیرونی - اخوت، - 1381 که مبتنی بر سه روش عمده است : -1 مسأله مدار -2 - PFS - هیجان مدار - 3 - EFC - اجتناب مدار . - AFC - این باور که اختلالات روانی در دوران نوجوانی بروز نمی کند موجب شده است که بخش عظیمی از نوجوانان که به نوعی از عدم سلامت روانی رنج می برند، کمترین سهم را در برنامه ریزي هاي مربوط به پیشگیري و درمان بیماريهاي روانی دارا باشند - هاچر، . - 2001 بررسی این مسأله و لزوم انجام مطالعات گسترده به منظور سنجش سلامت روان و راهکارهاي پیشگیري و درمان چنین اختلالاتی در کشور ما که داراي جمعیت جوانی است، اهمیت بسیاري دارد. بنابراین پژوهش حاضر با هدف بررسی اثربخشی مهارتهاي مقابله با استرس با تاکید بر رویکرد شناختی-رفتاري بر سلامت روان نوجوانان انجام شد.
روش
شرکت کنندگان و طرح پژوهش
روش پژوهش حاضر از نوع نیمه تجربی با طرح پیش آزمون و پس آزمون همراه با گروه کنترل است. جامعه آماري شامل کلیه دانش آموزان دختردبیرستانهاي شهر قزوین در سال تحصیلی 89-90 بود که 64 نفر به روش تصادفی چند مرحله اي انتخاب و به صورت تصادفی ساده به دو گروه - 32 نفري - آزمایش و کنترل تقسیم گردیدند.
ابزار
مقیاس رویدادهاي زندگی نوجوانان: این پرسشنامه شامل 67 عبارت در 5 مقیاس می باشد. میزان ناراحتی از هر رویداد در طول یک سال گذشته بر اساس مقیاس لیکرت سنجیده می شود - کافی ماسوله، . - 1375
پرسشنامه سلامت عمومی گلدبرگ:پرسشنامه - 28 - GHQ سؤالی شامل 4 خرده مقیاس افسردگی، اضطراب، اختلال در عملکرد اجتماعی، علائم جسمانی است. اعتبار پرسشنامه مزبور در پژوهش هاي مختلف بین 0/70 تا 0/90 و روایی آن 0/55 برآورد شده است. ضرایب همبستگی بین خرده مقیاس هاي این پرسشنامه بین 0/72 تا 0/80 گزارش شده است. به منظور تحلیل داده ها از نرم افزار SPSS-16، آمار توصیفی و روشهاي آماراستنباطی - آزمون - t استفاده شده است.
روش اجرا
پس از اجراي مقیاس رویدادهاي زندگی نوجوانان، از میان دانش آموزانی که نمرة میانگین آن ها در مجموع مقیاس ها بین 7/55 – 12/55 بود یعنی استرس متوسط داشتند 197 - نفر - ، به طور تصادفی 32 نفر به عنوان گروه آزمایش و 32 نفر به عنوان گروه کنترل انتخاب شدند. سپس پیش آزمون سلامت روان در مورد هر دو گروه اجرا شد. شرکت کنندگان در برنامه آموزش مهارت هاي مقابله با استرس، به مدت7 جلسه 2 ساعته شرکت کردند. پس از دو ماه، پس آزمون سلامت روان اجرا گردید.جلسهاول: ارائه تعاریفی از استرس و تفاوت افراد در مواجه با استرس، جلسه دوم و سوم: بررسی آثارجسمانی، روان شناختی ورفتاري استرس، معرفی شیوه هاي مسأله مدار و هیجان مدار، معرفی مراحل مقابله با استرس، جلسه چهارم و پنجم: آموزش خودگویی مثبت و چگونگی ارزیابی استرسورها به عنوان یک چالش - نه صرفاً یک تهدید - و آموزش مدیریت زمان، جلسه ششم و هفتم: آموزش آرمیدگی با تمرین و تکرار،حصول اطمینان از رفع تمامی ابهامات شرکت کنندگان و بررسی نظرات آن ها.مباحثارایه شده برمبناي منابع علمی از جمله کنترل فشار روانی و مدیریت استرس و آموزش ایمن سازي در مقابل استرس - سیوارد، - 2006 بوده است.
نتایج
به منظور بررسی تاثیر آموزش مهارتهاي مقابله با استرس بر سلامت روان دانش آموزان میانگین نمرات پیش آزمون و پس آزمون گروه آزمایش و کنترل در جدول هاي زیر ارائه گردیده است.
جدول .1 شاخص هاي آماري محاسبه شده براي مقایسه سلامت روان و خرده مقیاس هاي آن در گروه هاي
جدول 1 نشان می دهد که دو گروه آزمایش و کنترل در پیش آزمون در متغیر سلامت روان - - α=0/196 و خرده مقیاس هاي آن یعنی علائم جسمانی - α=0/273 - ، اضطراب - α=0/081 - ، عملکرد اجتماعی - α=0/173 - و افسردگی - α=0/828 - تفاوت معناداري ندارند.
جدول .2 شاخص هاي آماري محاسبه شده براي گروه هاي آزمایش و کنترل در متغیر سلامت روان و خرده مقیاس
جدول 2 نشان می دهد که دو گروه آزمایش و کنترل در پس آزمون در متغیر سلامت روان - α=0/001 - و خرده مقیاس هاي آن یعنی علائم جسمانی - α=0/005 - ، اضطراب - - α=0/002، عملکرد اجتماعی - α=0/001 - و افسردگی - α=0/001 - تفاوت معنادار نشان دادهاند.
بحث
نتایج پژوهش حاضر نشان داد که میزان سلامت روانی گروه آزمایش پس از شرکت در برنامه آموزش مهارت هاي مقابله با استرس، با میزان سلامت روانی گروه کنترل متفاوت بود. یافته ها نشان داد تفاوت دو گروه در سطح α═0/001 معنادار است df=62 - ، . - t═ -5/ 53 بدین معنا که دو گروه آزمایش و کنترل در پایان جلسات برنامه آموزش مهارت هاي مقابله با استرس، تفاوت معنادار در نمرات سلامت روان نشان دادند.نتایج به دست آمده، با نتایج سایر مطالعات صورت گرفته در این زمینه همسو میباشد. ازجمله، زیندر و همکاران - 1998 - ، کامالانابان - 1998 - و
