بخشی از مقاله
چکیده
مطالعه حاضر با هدف تعیین اثربخشی آموزش توجهوتمرکز بر اضطرابامتحان دانشآموزان انجام شد. طرحپژوهش حاضر آزمایشی از نوع پیشآزمون- پسآزمون با گروهکنترل است. جامعهآماری دربرگیرنده تمامی دانشآموزان دختر پایههفتم ناحیه 2 شهرستان رشت در سال تحصیلی 94-95 بودند. نمونهگیری به صورت تصادفیساده انجام شد و تعداد 30 نفر نمونه به صورت تصادفی در دو گروه آزمایش و کنترل جایدهی شدهاند - 15 نفر در هر گروه - . شرکتکنندگان قبل و بعد از آموزش به پرسشنامه اضطراب-امتحان ساراسون پاسخ دادند. برنامه آموزش توجهوتمرکز در 10 جلسه یکساعته به دانشآموزان، آموزش داده شد. به منظور تحلیل اطلاعات از روش تحلیل کوواریانس یکراهه استفاده شد. نتایج تحلیل کوواریانس یکراهه نشان داد که تفاوت معناداری در گروهآزمایش نسبت به گروهکنترل در پرسشنامه اضطرابامتحان پس از اجرای برنامهآموزش توجهوتمرکز وجود دارد . - p<0.001 - با توجه به تأثیر اضطراب امتحان بر عملکرد تحصیلی، سلامتروان و پیشرفت تحصیلی دانشآموزان و نقش توجه-وتمرکز در آموزش و یادگیری، ارائه این برنامه آموزشی ضروری به نظر میرسد.
کلمات کلیدی: آموزش توجهوتمرکز، اضطرابامتحان
-1 مقدمه
اضطراب به منزله بخشی از زندگی هر انسان، در همه افراد در حدی اعتدالآمیز وجود دارد و در این حد به عنوان یک پاسخ سازشیافته تلقی میشود. فقدان اضطراب ممکن است ما را با مشکلات و خطرات قابل ملاحظهای مواجه گرداند - دادستان، . - 1376 اضطراب یک جنبه معمول از زندگی انسان است و یک جنبه مثبت نیز دارد. برای مزه زندگی، بیرون آمدن از رویا، گوشبزنگی و رسیدن به اهداف، اضطراب یکی از نیروهای حرکت است که میتواند کمک کند - مایر1، . - 2008 اضطراب زمانی که باعث درد هیجانی و رنج شود و در توانایی کودک برای عملکرد خوب در مدرسه و زندگی روزانه اختلال ایجاد کند، یک مسئله میشود - مایر، . - 2008 اضطراب، یک پدیده فراگیری که در طول جهان تجربه شده، برای بسیاری از دانش آموزان یک مسئله جدی است - ارگن 2، 2003، به نقل از یو، گراس گو و لیم3، . - 2016 در بخشهای زیادی از جهان پیشرفته، روبهرو شدن با آزمونها و امتحانات مکرر بیشتر شده و برانگیزاننده اضطراب بیشتری است - پوتوین4، 2008؛ به نقل از یو، گراس گو و لیم، . - 2016 همان طور که امتحاندادن در سنین پایینتر شروع میشود، مشغلهفکری درباره عملکرد خوب در مدرسه در کودکان کمسن آغاز میشود - یئو و کلارک1، 2005؛ به نقل از یو، گراس گو و لیم، . - 2016 اضطرابامتحان یکی از اضطرابهای موقعیتی است که با عملکرد و پیشرفت تحصیلی میلیونها دانشآموز در مراکز آموزشی رابطه تنگاتنگ دارد - کلارک و هیل2، 1994؛ به نقل از مهرابی زاده هنرمند، علامه و شهنی ییلاق، . - 1386 دانشآموزان مضطرب به علت خودگوییهای منفی دچار حواسپرتی شده و در تمرکز بر تکلیف موردنظر با مشکل مواجه میشوند - میکنبام3، 1972، کالوو4 و همکاران، 1992؛ به نقل از کاسادی و جانسون5، 2002؛ سپهریان، . - 1390 با افزایش اضطراب خودگوییهای مزاحم که ارتباط منطقی با موضوع ندارند افزایش یافته در نهایت موجب کاهش توجه و فرایند یادگیری میشوند - کوهن6 و همکاران، 2008؛ به نقل از سپهریان، . - 1390 پس نمیتوان نقش اضطرابامتحان را در عملکرد تحصیلی دانشآموزان نادیده گرفت. گروهی از پژوهشگران خاطر نشان ساختهاند هنگام بالا بودن سطح اضطراب، توجه فرد در عین حال به متغیرهای مربوط به خود و متغیرهای مربوط به آزمون معطوف میشود و همین امر نگرانی در خلال امتحان را ایجاد میکند. در حالیکه بالعکس، وقتی سطح اضطراب امتحان پایین است عمدتا متغیرهای مربوط به آزمون مورد توجه قرار میگیرند - زیدنر7، 2007؛ به نقل از قدمی، . - 1393 اضطرابامتحان دربرگیرنده گونهای از اضطراب است که در موقعیت ارزشیابی یا حلمسئله بروز می کند و محور آن، تردید درباره عملکرد، و پیامد آن افت بارز توانایی مقابله با موقعیت است - دادستان، 1376، ساراسون8، 1975؛ به نقل از پروری، شعیری، شه مرادی، ملامیرزایی و هاشمی، 1383؛ حسنی، . - 1393 بنابراین، اضطرابامتحان به طور چشمگیری، عملکرد دانشآموزان مضطرب را تحت تأثیر قرار میدهد و در نتیجه موجب افت تحصیلی - لیو ومنگ9، 2006؛ تقی زاده، طاهر و نوروزی، - 1393 و به تبع آن، خودپنداشت ضعیف تحصیلی در دانشآموزان میگردد - سجول10 و همکاران، 2013 ؛ تقی زاده، طاهر، و نوروزی، 1393، ص. . - 19 اضطراب امتحان همچنین با تمایل به اجتناب از مقابله با مسائل که ماهیت کلی و تحصیلی دارند - بلانکستین11 و همکاران، 1992؛ به نقل از لی یو، گراس گو و لیم، - 2016، و مهارت حل مسئله پایین در دانش آموزان ابتدایی - پارکینسون و کرسول 12، - 2011 و با علائم و اختلالات درونی سازی همچون اختلالات اضطرابی، اختلالات افسردگی و اختلال استرس پسازسانحه مرتبط است - ویمز13 و همکاران، 2010، 2014؛ به نقل از یو، گراس گو و لیم، . - 2016 سطوح بالای اضطرابامتحان به طور منفی با پیشرفت تحصیلی، حلمسئله، حافظه و نمرات همبستگی دارد - همبری14، 1988؛ به نقل از کاسادی و جانسون، . - 2002
کارکردهایاجرایی و توجه، از جمله تواناییهایی هستند که کودکان در آینده برای یادگیری در مدرسه به آن نیاز دارند - کرک15 و همکاران، 2006؛ عابدی و ملک پور، . - 1389 یکی از فراوانترین مشکلات در میان کودکان که موجب کاهش کارایی آنان در مدرسه می گردد، فقدان توجه است - پیروز زیجردی، عابدی و یارمحمدیان، . - 1391 اکثر پژوهشگران پذیرفتهاند که کارکردهایاجرایی، کارکردهای خود تنظیمیاند که توانایی کودک برای بازداری، خودتغییری، برنامهریزی، سازماندهی، استفاده از حافظهکاری، حلمسئله و هدفگذاری برای انجام تکالیف و فعالیتهای درسی را نشان میدهد - پنینگتون و ازونوف1، 1996، سرجنت2 و همکاران، 2003 ، پنینگتون، 2005، ویلکات3 و همکاران، 2005؛ به نقل از عابدی و ملک پور، 1389؛ معصومی، علیزاده و خامسان، . - 1393 توجه در تکالیف روزانه ما به خصوص یادگیری نقش مهمی دارد، و یکی از ساختارهای شناختی است که در آموزش و روانشناسی بیشترین مطالعه درباره آن انجام شده است. اخیرا، تعداد زیادی از مطالعات کارایی آموزش توجه را در مولفههای شناختی مختلف توجه - مانند توجه حفظشده، توجه تقسیمشده - به عنوان مهارتهایی که میتواند توسط آموزش بهبود یابد، نشان دادند - تام، اپستین، پیوگ، ناکونزنی و هاگز4، 2013؛ پنگ و میلر5، . - 2016 فیلسوف مشهور و روانشناس پیشگام، ویلیام جیمز، یک تعریف ادراکی ماندنی از توجه فراهم کرد:" هرکس میداند که توجه چیست. آن شکل روشن و واضح مالکیت ذهن است، از میان چندین موضوع یا رشتهای از افکار همزمان. آن به بازپس گرفتن از برخی چیزها به منظور برخورد مؤثر با دیگران اشاره دارد" - کوهن، 2014؛ استایلز6، 2006؛ پانسفورد7، 2004؛ آیزنک و کین8، 2010؛ وو 9، . - 2014 تحقیقات سالهای اخیر نشان داده است که سوگیری توجه، نقش مهمی در سبب شناسی و تداوم اختلالات اضطرابی ایفا میکند - کوآرت و الندیک10، 2011؛ به نقل از شیخان، محمدخانی و حسن آبادی، . - 1393
آموزش توجهوتمرکز بیشتر در مورد دانشآموزان با اختلالاتیادگیری و نارساییتوجه/ بیشفعالی انجام شده است - زینالی و عاشوری، 1395؛ نورانی و همکاران، 1395؛ نجارزادگان و همکاران، 1394؛ پیرخائفی و اکبروند، 1394؛ تبریزچی و همکاران، 1394؛ چوپانزیده و همکاران، 1394؛ اصغرینکاح و عابدی، 1393 ؛ ارجمندنیا و همکاران، 1392؛ رستمان و همکاران، 1392؛ بستهحسینی و همکاران، 1392؛ پیروز زیجردی، عابدی و یارمحمدیان، 1391؛ آقابابابی، عابدی و ملکپور، 1391؛ امیری، عابدی و کجباف، 1389؛ عابدی، 1389؛ عابدی و ملک پور، 1389؛ گلپرور، میرنسب و فتحیآذر، 1389 ؛ اصغرینکاح، 1388؛ قاسمی، 1388؛ رضازاده، کلانتری و نشاطدوست، 1386؛ تام و همکاران، 2010؛ استینر11 و همکاران، 2011؛ چکا، رودا و کامبیتا12، 2012؛ تام و همکاران، 2013 ؛ استینر و همکاران، 2014؛ پنگ و میلر، . - 2016 همچنین آموزش توجه در مورد کودکان دارای اختلال هماهنگی رشد صورت گرفته است - ملکپور و همکاران، 1392؛ کاویان پور و همکاران، . - 2014 شیخان، محمدخانی و حسنآبادی - 1392 - پژوهشی با هدف بررسی اثر تکنیک آموزشتوجه بر اضطراب، توجه معطوفبهخود و فراشناخت در نوجوانان دارای اضطراباجتماعی انجام دادند. نتایج حاصل از پژوهش نشان داد گروه آزمایش کاهش معناداری در توجه معطوفبهخود، باورهای فراشناختی منفی، نظارت شناختی، سندرم شناختی- توجهی و اضطراب اجتماعی نشان دادند. طبق تحقیقات انجام شده دانشآموزان با اضطرابامتحان دچار مشکلات توجه و تمرکز و حواسپرتی هستند و به جنبههای نامربوط توجه میکنند برنامههای آموزش توجه میتواند راهکارهایی را در اختیار آنها قرار دهد. در نهایت افزایش توجه میتواند منجر به یادگیری بیشتر و پیشرفت تحصیلی شود. پس میتوان اثرات آموزش توجه و تمرکز را در مورد آنها نیز مورد مطالعه قرار داد - جوانبخت و هادیان، 2014، ص. 776؛ هاشمی، پروری، شعیری، شهمرادی و ملامیرزایی، 1383؛ سپهریان، 1390؛ طاهر، تقیزاده و نوروزی، . - 1393 تکنیک آموزش توجه به طور
