بخشی از مقاله
چکیده
مقدمه:هدف پژوهش حاضر بررسی اثر بخشی آموزش مدیریت استرس به شیوه شناختی رفتاری بر سلامت عمومی ناتوانان جسمی حرکتی شهر کرمان بود. پژوهش حاضر، یک مطالعه آزمایشی با طرح پیش آزمون پس آزمون با گروه کنترل و پیگیری بود.
جامعه آماری این پژوهش را ناتوانان جسمیBحرکتی شهر کرمان تشکیل دادند.برای انتخاب آزمودنی ها از روش نمونه گیری تصادفی ساده استفاده شد، بطوریکه در این پژوهش 30 نفر ناتوان جسمیB حرکتی شرکت داشتند. آزمودنی ها بصورت تصادفی به دو گروه 15 نفری تقسیم شدند - یک گروه آزمایشی و یک گروه گواه - . گروه آزمایش ، آموزش مدیریت استرس را در 10 جلسه دریافت کردند، در حالی که به گروه کنترل این آموزش ارائه نشد. ابزارهای استفاده شده در این پژوهش آزمون سلامت عمومی بود.
اطلاعات جمع آوری شده با استفاده از تحلیل کواریانس تحلیل شد. نتایج نشان داد که بعد از مداخله، نمرات سلامت روان گروه آزمایشی در خرده مقیاس های اضطراب و نقص در عملکرد اجتماعی و علایم جسمی و افسردگی بطور معناداری کمتر از گروه کنترل بود.[ p<0/05] برنامه مدیریت استرس باعث بهبود سلامت عمومی ناتوانان جسمیBحرکتی شد و علایم اضطراب، بی خوابی،نقص در عملکرد اجتماعی را کاهش داد.بنابراین برنامه ریزی برای ارائه آموزش مدیریت استرس به معلولین اهمیت ویژه ای دارد.
مقدمه
معلولیت1، بحرانی است که هر کسی ممکن است در مسیر زندگی خود با آن روبرو شود و بر اثر آن در موقعیتی متفاوت از گذشته یا متمایز از دیگران قرار گیرد. فردی که به نوعی معلولیت جسمی مبتلا ست فقدانی دردناک را تجربه می کند که دارای اهمیت جسمانی و عاطفی زیادی است.
موانع فیزیکی امکان حرکت و مشارکت افراد ناتوان را در روند کلی فعالیت های بشری دشوار یا غیر ممکن می سازد، اما مهم تر از اینها موانعی است که در محیط های روانی و اجتماعی فرد وجود دارد
افراد ناتوان اکثرا بیکار، از نظر اجتماعی منزوی، فقیر و با تحصیلات کم هستند و در جوامع مختلف با موانع متعدد قانونی، اقتصادی و روانی - اجتماعی مواجه هستند.اختلالات جسمی-حرکتی آسیب هایی هستند که بر سهولت حرکت فرد، قدرت هماهنگی و تعادل و همچنین بر ظرافت برقراری ارتباطوسازگاری او تاثیر میگذارنند و همه این عوامل باعث فشار روانی و استرس می شود
به طوریکه نتایج تحقیقات نشان می دهد، افراد ناتوان نسبت به سایر افراد، میزان بیشتری فشار روانی و افسردگی مزمن را تجربه می کند[ 1] و همینطور تحقیقی دیگر نشان داد که مشکلات روان شناختی دانشجویان معلول به مراتب بیشتر از سایر دانشجویان است.
سیلوانا و دیگران - 2002 - ، در بررسی های اولیه خود گزارش کرده اند که دانشجویان ناتوان، افسردگی و اضطراب بیشتری را تجربه می کنند.
سلیه استرس را پاسخ نامشخص بدن به هر گونه تقاضا نامیده است[6]، گروهی از صاحب نظران، استرس را بیماری شایع قرن نامگذاری کرده اند ، استرس، می تواند نیروها را تحلیل ببرد و فعالیت ها و تلاش ها را تحت تاثیر قرار دهد[8]، وقتی عامل استرس زا زندگی انسان را تحت تاثیر قرار می دهد، حالت هیجانی و تفکر فیزیولوژیکی ما از سطح بهنجار خارج می شود و مشکلات رفتاری به صورت احساس اضطراب و افسردگی و سایر اختلالات فرا خوانده می شود.
از آنجایی که معلولیت جسمی از یک طرف و نگرش های منفی اجتماع از طرف دیگر میزان زیادی استرس را در زندگی روزمره افراد معلول ایجاد می کند، سلامت جسمی و روانی این افراد در معرض خطر است. رابطه بین استرس با سلامت جسمانی و روانی به خوبی ثابت شده است.
در بررسی های بسیاری گزارش شده است که استرس، بیماری و اختلالات روانی را تسریع می کند[10]، از آنجایی که سازمان بهداشت جهانی - - 2005، سلامتی را رفاه کامل جسمی، روانی، اجتماعی می داند نه فقط فقدان بیماری[11]، بنابراین از نقطه نظر تعاملی باید به مسئله سلامت نگاه کرد، بطوریکه در بیشتر مطالعات، بر تعامل بین حالات روان شناختی و متغیر های زیست شناختی و اجتماعی تاکید شده است.
زمانی که افراد تحت استرس هستند، باید مهارت های مقابله ای لازم را داشته باشند تا بتوانند اثر استرس را کاهش دهند. چنانچه استرس مدیریت شود و مهارت های مقابله ای موثر فراهم شود، فرد قادر خواهد بود تا با نیاز ها و چالش ها ی زندگی خود به شیوه بهتری کنار آیند .[13] تحقیقات نشان داده است، افرادی که مهارت کنترل استرس خود را دارند دیرتر پریشان می شوند و در مقابل چالش های زندگی، مقاوم ترند
انبوهی از تحقیقات روانشناسی سلامت، درباره روش هایی است که در آنها فرآیند های ذهنی و رفتاری در قالب روش هایی چون کنترل افکار غیر منطقی، کاهش بر انگیختگی می توانند به افراد، برای مقابله با استرس کمک کنند.[1] هاردین و همکاران - - 2002 گزارش کرده اند که اقدامات روانشناختی، موجب افزایش درک افراد از استرس خود می شوند.[15] در تحقیقی که تیمرمن - - 1998 انجام داده، نشان داد که آموزش برنامه مدیریت استرس، می تواند اثر فشار روانی، اضطراب و گرفتاری های روزمره را کم کند.
درمان شناختی- رفتاری مدیریت استرس شامل عناصری از قبیل افزایش آگاهی در مورد استرس، آموزش تن آرامی، شناسایی افکار ناکارآمد، بازسازی شناختی، آموزش حل مسئله، آموزش مهارت های ابراز وجود و مدیریت خشم می باشد.[17] تحقیقاتی که در این زمینه انجام شده نشان می دهند که آموزش آرام سازی رفتاری یا آرام سازی عضلانی، استرس را کاهش می دهد
همینطور آموزش مقابله مسئله مدار و آموزش کنترل و مقابله با استرس، نمرات افراد را در افسردگی، اضطراب، استرس و بیماری های عمومی و اختلال و اختلال کاربرد اجتماعی به طور معناداری کاهش می دهد.[18] در تحقیقاتی که به وسیله شیر بیم - - 1387، رضایی - - 1388،رجب نژاد - - 1391، جسوس و کانبوی - - 2001، فورمن - - 1982 در زمینه تاثیر مدیریت استرس بر سلامت روان صورت گرفته نشان داد که آموزش مدیریت استرس باعث افزایش سلامت روان و کاهش علائم نشانگان جسمی، اضطراب، نقص در کارکرد اجتماعی و افسردگی می شود
بهنجاری و سلامت روانی موضوعات اساسی در روانپزشکی کاربردی و نظری محسوب می شوند[ 24] و با توجه به اینکه مفهوم سلامت روانی، به عنوان جنبه کلی از مفهوم سلامت است، به کلیه تدابیری اطلاق می شود که برای جلوگیری از ابتلا به بیماری های روانی به کار برده می شود.
با توجه به نتایج پژوهش های گزارش شده، استرس یکی از دلایل اصلی بروز و پیشرفت بیماری ها و در کل عامل تهدید کننده سلامت محسوب می شود، و می توان با یادگیری مهارت های لازم[ 26] و با تغییر در سیستم ارزیابی فرد، سطح استرس ادراک شده اورا تغییر داد.[27] از آنجایی که معلولیت جسمی، خود استرس را فراهم می سازد[28]،
بنابراین به منظور ارتقا سطح سلامت روان آموزش مدیریت استرس2 به معلولین جسمی- حرکتی، امری مهم است. از طرفی اخیرا مطالعه مدیریت استرس بر سلامت روان مورد توجه قرار گرفته، اما معلولین مورد غفلت قرار گرفته اند. البته قبل از آموزش باید افرادی انتخاب شوند که از نظر سلامت روان ضعیف باشند تا آموزش موثر واقع شود.هدف پژوهش حاضر بررسی اثر بخشی آموزش مدیریت استرس بر سلامت عمومی ناتوانان جسمی - حرکتی است.
روش
دراین پژوهش که از نوع مطالعات نیمه آزمایشی بود، از طرح پیش آزمون - پس آزمون با گروه کنترل استفاده شد. جامعه آماری این تحقیق کلیه ناتوانان جسمی - حرکتی شهر کرمان در سال 94 بود، که برای انتخاب آزمودنی ها از روش نمونه گیری تصادفی ساده استفاده شد. این نمونه مورد مطالعه شامل 30 ناتوان جسمی - حرکتی بودند که به صورت تصادفی در دو گروه 15 نفری قرار گرفتند، بدلیل استفاده از روش پژوهش آزمایشی حداقل حجم مطلوب برای هر یک از گروه ها 15 نفر است. انتساب گروه ها به کنترل و مداخله نیز به طور تصادفی صورت پذیرفت. در ضمن معیارهای خروج از مطالعه داشتن هرگونه ناتوانی دیگر - مانند: نابینایی، ناشنوایی، عقب ماندگی ذهنی، اختلال رفتاری - به غیر از معلولیت جسمی - حرکتی بود. برای جمع آوری اطلاعات از ابزارهای زیر استفاده شده است.
الف - پرسشنامه سلامت عمومی:3 این پرسشنامه در سال 1979 توسط گلدبرگ و سیلر ساخته شده است که 28 سوال دارد.پرسشنامه مذکور دارای 4 مقیاس است که به ترتیب عبارتند از علایم جسمانی، اضطراب، نقص در عملکرد اجتماعی و افسردگی.[29] هر یک از این مقیاس ها دارای 7 سوال است و نمره گذاری آن بر اساس مقیاس لیکرت از - - 0 بیشتر از همیشه تا - - 3 خیلی بدتر از همیشه است، نمره 23 و بالاتر نشانگر عدم سلامت روانی و نمره پایین تراز 23 بیانگر سلامت روانی است.
گلدبرگ - - 1993 روایی و پایایی این پرسشنامه را به ترتیب 0/89 و 0/83 گزارش کرده است.در ایران نیز یعقوبی و همکاران - - 1387، پایایی آن را با استفاده از بازآزمایی، 0/88 و روایی خرد مقیاس های آن را 0/55 گزارش نمودند.[ 32] همچنین پالاهنگ اعتبار این پرسشنامه را 0/91 گزارش نمود و مقادیر آلفای کرونباخ را برای علائم جسمانی 0/84، اضطراب 0/78 ، نقص در عملکرد اجتماعی 0/79 و افسردگی 0/81 برآورد کرده است.
جهت انجام پژوهش، در اولین مرحله پژوهش پرسشنامه سلامت عمومی به عنوان پیش آزمون اجرا شد، در مرحله ی بعدی گروه آزمایش در 10 جلسه آموزش 2 ساعته به صورت گروهی شرکت کردند. هر یک از اعضا گروه آزمایشی، شیوه های لازم برای مدیریت استرس دریافت کردند، ولی در گروه کنترل آموزشی غیر مرتبط داده شد. در پایان جلسات آموزش مدیریت استرس، هر دو گروه به عنوان پس آزمون توسط پرسشنامه سلامت عمومی مجددا مورد ارزیابی قرار گرفتند، پس از تکمیل و جمع آوری، داده ها با استفاده از روش های آماری مناسب مورد تحلیل قرار گرفت. داده های حاصل از تحقیق با استفاده از نرم افزار SPSS تجزیه و تحلیل شدند که برای مقایسه میانگین نمرات گروه های آزمایش و کنترل در مراحل قبل و بعد از مداخله، از آزمون معناداری تفاوت نمرات پس آزمون با منظور کردن نمرات پیش آزمون به عنوان کوواریانس استفاده شد.
یافته ها
یافتههای توصیفی این پژوهش شامل شاخصهای آماری مانند میانگین، انحراف معیار برای کلیه متغیرهای مورد مطالعه در این پژوهش در جدول 1 ارائه شده است. در جدول4-1 میانگین و انحراف معیار سلامت عمومی ناتوانان جسمی- حرکتی به تفکیک گروه آزمایش و گروه کنترل در مراحل پیشآزمون-پس آزمون نشان داده شده است.
جدول شماره.1 میانگین وانحراف استاندارد سلامت عمومی در گروه های آزمایش و کنترل
همانطوری که در جدول 1 ملاحظه میشود میانگین - انحراف معیار - نمره کل سلامت عمومی در گروه آزمایش در مراحل پیش-آزمون، پسآزمون به ترتیب برابر با - 7/38 - 17/70، 23/86 - 11/39 - است و در گروه کنترل برابر با - 3/56 - 1/60، 3/06 - 8/72 - می باشد. برای بررسی اثربخشی مداخله درمانی از تحلیل کواریانس استفاده شد و نتایج زیر حاصل شد.
جدول :2نتایج تحلیل کواریانس چندمتغیری - مانکوا - روی نمرههای پس آزمون مولفه های سلامت عمومی
ریشه روی
P<0/001 همانطور که در جدول2 نشان داده شده است سطوح معنیداری همه آزمونها، بیانگر آن هستند که بین ناتوانان جسمی-حرکتی گروههای آزمایش و گواه در پسآزمون، حداقل از لحاظ یکی از متغیرهای وابسته - مولفه های سلامت عمومی - تفاوت معنیداری وجود دارد. بر این اساس میتوان بیان داشت فرضیه پژوهش حاضر تأیید می شود. دوتحلیل یک راهه در متن مانکوا انجام گرفت و نتایج حاصل در جدول 3 آمده است.
جدول :3 نتایج تحلیل کواریانس یک راهه در متن مانکوا بر روی نمره های پس آزمون، نمره کل سلامت عمومی و مولفه های آن در گروههای آزمایش وگواه با کنترل پیشآزمون
P<0/001× همان طور که در جدول 3 ملاحظه میشود بین ناتوانان جسمی- حرکتی گروه آزمایش و گروه گواه در مرحله پس آزمون از لحاظ وضعیت جسمی تفاوت معنیداری وجود دارد - P= 0/001 و - F=16/24، همچنین بین ناتوانان جسمی- حرکتی گروه آزمایش و گروه گواه در مرحله پس آزمون از لحاظ اضطراب تفاوت معنیداری وجود دارد - P=0/001 و - F=23/49، و بین ناتوانان جسمی-حرکتی گروه آزمایش و گروه گواه در مرحله پس آزمون از لحاظ نقص در کارکرد اجتماعی تفاوت معنیداری وجود دارد - P=0/001 و F= 25/79 - ، و همچنین بین ناتوانان جسمی- حرکتی گروه آزمایش و گروه گواه در مرحله پس آزمون از لحاظ افسردگی تفاوت معنیداری وجود دارد - P= 0/001 و F= 14/25 - ، بنابراین فرضیه
تأیید میگردد.
بحث و نتیجه گیری
یافتههای حاصل نشان میدهد که آموزش مدیریت استرس در بهبود سلامت روان معلولین جسمی - حرکتی تاثیر مثبت داشته است. این یافته با نتایج پژوهش های هاردین و همکاران - - 2002، تیمرمن - - 1998 در زمینه موثر بودن آموزش مدیریت استرس بر کاهش اضطراب و فشار های روانی همسو است
همینطور با یافته های پژوهش های شیربیم - - 1387، رضایی - - 1388، رجب نژاد - - 1391، جوزف کانبوی - - 2006، فورمن - - 1982 مبنی بر اثر بخشی آموزش مدیریت استرس بر سلامت روان، همسو است19] و 20 و 21 و 22 و .[ 23 در تبیین این یافته که آموزش مدیریت استرس بر سلامت روان ناتوانان جسمی - حرکتی تاثیر مثبت و معناداری داشته است، می توان عنوان کرد که مدیریت استرس بر رویکرد شناختی رفتاری متمرکز است، و مرکب از عناصری از قبیل افزایش آگاهی در مورد استرس، آموزش تن آرامی، شناسایی افکار ناکارامد، بازسازی شناختی، آموزش حل مسئله، آموزش مهارت های ابراز وجود، مدیریت خشم
