بخشی از مقاله
مقدمه
اساساً شناخت انسان از نظر جسمی و روحی و بدست آوردن ملاك ها و معیارهاي منطقی براي آن از دغدغه هاي دیرپاي انسان بوده و توجه گروه زیادي از افراد را به خود جلب کرده است. با پیشرفت علوم و به موازات آن، پیچیده تر شدن زندگی فردي و اجتماعی و بالا رفتن میزان استرس در بین افراد، لزوم توجه به مسائل روانی و عاطفه انسان ها بیش از پیش احساس می گردد. دوره ي تحصیلی دانشگاهی به واسطه ي حضور عوامل متعدد، دوره اي فشارزاست. مدل رایجی که براي توضیح شروع بیماري روانی معرفی شده است، مدل آسیب پذیري- استرس می باشد - کاپلان، سادوك و گرب، . - 2003 در نتیجه با توجه به تشدید سطوح استرس در دوره ي دانشگاهی می توان انتظار داشت، درصدي از دانشجویان که سطوح بالاتر آسیب پذیري را دارا می باشند، در معرض خطر ابتلا به بیماري هاي روانی خاص قرار می گیرند.
هر یک از دید گاه هاي مختلف روان شناختی به تعریفی از انسان سالم و مفهوم سلامت روان و راه هاي درمان مشکلات روانی اشاره نموده اند.مفهوم سلامت روانی، جنبه هاي گوناگونی را در بر می گیرد. طبق تعریف سازمان بهداشت جهانی، سلامت روانی عبارت است از حالتی از عمل کرد موفق فرایندهاي ذهنی، فعالیت هاي کارآمد، روابط مؤثر و پربار با افراد، توانایی سازگاري با تغییرات و منطبق شدن با شرایط نامطلوب. طبق این تعریف، سلامت روانی در بهترین منظر عبارت است از یک حالت پایا و کامل از فقدان نشانه هاي بیماري و حضور نشانه هاي سلامت که داراي ابعاد ذهنی، روانی و اجتماعی است - کییز، . - 2002پژوهش هاي صورت گرفته در چند دهه اخیر، نقش و جایگاه ویژه اي براي مذهب و باورهاي مذهبی در بهداشت روانی قائل شده و بررسی ها نشان می دهد که گرایش هاي مذهبی با سلامت روان، رابطه مثبت و بالایی دارد - وست،. - 2000
کامر - 2005 - بیان می دارد که افراد مذهبی در مقایسه با افراد غیر مذهبی و کسانی که خدا را سرد و بی توجه به خود می پندارند، کمتر احساس تنهایی کرده و کمتر به بدبینی، افسردگی و اضطراب دچار می شوند. ریپنتروپ و همکاران - 2005 - در پژوهشی به بررسی رابطه ي مذهب/معنویت با سلامت جسمانی و روانی در بیماران مبتلا به درد مزمن پرداختند. اعمال مذهبی شخصی - مانند نماز و دعا، عبادت و استفاده از رسانه هاي مذهبی - رابطه ي منفی با سلامت جسمانی دارد. این امر نشان دهنده ي درگیري بیشتر افراد بیمار در فعالیت هاي مذهبی می باشد. بخشش، راهبرد هاي مقابله مذهبی، تجارب معنوي روزانه، حمایت مذهبی و میزان مذهبی بودن فرد به طور معنی داري، سلامت روان را پیش بینی می کرد.
می یر و لوبائو - 2005 - دریافتند که در شرایط سخت اقتصادي که تأثیر منفی بر سلامت روان می گذارد، اعتقاد به هرگونه مذهبی می تواند به افزایش سلامت روان منجر شود. موشر و هندل - 1997 - در مطالعه اي نشان دادند که دانشجویانی که تعالی روحانی را انجام می دادند، علی رغم تجربه مشکلات و تغییرات در زندگی، آشفتگی روانی کمتري را چه از نظر اضطراب و چه از نظر جسمانی سازي تجربه کردند. شاز جمله عوامل مرتبط دیگر با سلامت روان، توانائی مداراي افراد با تغییرات و استرس ها می باشد. فرسایش هاي جسمی و روانی ناشی از استرس، انگیزه اي ایجاد می کند تا افراد درصدد کاستن از استرس بر آیند - لازاروس، . - 1987 لازاروس و همکاران 1981 - ؛ به نقل از گریفتین و همکاران، - 2000 شیوه هاي مقابله اي را کوشش هاي روانشناختی و رفتاري می دانند که براي کنترل نیازهاي درونی و بیرونی و تعارضات میان آنها صورت می گیرد.
اندلر و پارکر 1990 - ؛ به نقل از هرن و میشل - 2003 سه نوع اساسی سبک مقابله اي را از هم متمایز می سازند: سبک مقابله اي حل مسأله، سبک مقابله اي هیجان مدار و سبک مقابله اي اجتنابی. نتایج پژوهش جکسون و ساندرز - 2006 - نشان داد که راهبرد مقابله مواجهه با موقعیت، راهبرد مفید و مؤثري جهت کاهش استرس محیط کار می باشد و موجب افزایش سلامت روان می گردد. راهبردهاي مقابله تحمل - براي مثال، پنهان کردن احساسات - و اجتناب به کاهش سلامت روان منجر می گردد. لمبرت و همکاران - 2004 - نیز دریافتند راهبردهاي مقابله اجتنابی و هیجان مدار، رابطه ي منفی معنی داري با سلامت روان دارند. با توجه به مباحث فوق، هدف از این پژوهش، بررسی رابطه ي شیوه هاي مقابله با استرس، نگرش هاي دینی و ویژگی هاي جمعیت شناختی با سلامت روان دانشجویان بود. علاوه بر این، پیش بینی سلامت روان از روي شیوه هاي مقابله با استرس، نگرش هاي دینی و ویژگی هاي جمعیت شناختی مد نظر بود. از این رو، چنین فرض گردید که بین شیوه هاي مقابله با استرس، نگرش هاي دینی و ویژگی هاي جمعیت شناختی با سلامت روان رابطه وجود دارد.
روش
جامعه ي آماري این پژوهش را کلیه ي دانشجویان پسر و دختر شهر اصفهان تشکیل می دادند که از بین آنها 84 نفر43 - پسر و 41 دختر - به صورت تصادفی ساده انتخاب شده و در قالب طرح پژوهشی از نوع همبستگی، مورد ارزیابی قرار گرفتند. ابزار پژوهش مورد استفاده شامل:
-1 پرسش نامه ي سلامت عمومی گمذزQجچ - : پرسش نامه ي 28 سؤالی سلامت عمومی توسط گلدبرگ و هیلر - 1979 - طراحی شده است. تحقیقات قبلی، اعتبار و پایایی پرسش نامه را بالا گزارش کرده اند. طبق این مطالعات، حساسیت و ویژگی این آزمون به ترتیب بین 0/83 تا 0/89 و 0/76 تا 0/82 و همچنین ضریب پایایی آن بین 0/88 تا 0/91بوده است - سلیمانی نیا و همکاران، . - 1384
-2 پرسش نامه ي نگرش هاي دینی: این پرسش نامه، محقق ساخته بوده و جهت سنجش اعتقادات و باورهاي دینی شرکت کنندگان از آن استفاده شد. به هر ماده از پرسش نامه در قالب طیف لیکرت - شامل کاملاً موافقم، موافقم، نظري ندارم، مخالفم و کاملاً مخالفم - پاسخ داده می شد و نحوه نمره گذاري آن نیز از صفر - براي گزینه کاملاً مخالفم - تا 4 - براي گزینه کاملاً موافقم - بود. در این پژوهش، ضریب پایایی0/94 با استفاده از روش الفاي کرانباخ براي کل پرسش نامه محاسبه شد. به منظور تعیین اعتبار پرسش نامه ي نگرش هاي دینی، این پرسش نامه به سه نفر از کارشناسان دینی ارائه شد. نظر آنان حاکی از اعتبار بالا و همخوانی بسیار بالاي محتواي سؤالات با اهداف پرسش نامه بود. علاوه بر آن، از روش تحلیل سازه هاي بنیادي نیز جهت تعیین روایی، استفاده شد؛ نتایج تحلیل عوامل نشان دهنده 3 عامل »اعتقاد به اصول دین« شامل 18 سؤال، »دوستی و بندگی خدا« شامل 7 سؤال و »عمل به مناسک دینی« شامل 5 سؤال بود.
-3 پرسش نامه ي شیوه هاي مقابله با استرس: این پرسش نامه در سال 1990 توسط پارکر و اندلر، به منظور سنجش شیوه هاي مقابله با استرس افراد نوجوان و بزرگسال در موقعیت هاي استرس زا و بحرانی ساخته شد. این مقیاس داراي 48سؤال می باشد که سه شیوه ي مقابله اي را شامل شیوه اجتنابی، هیجانی و مسأله مداري، ارزیابی می کند - زایندلر و اندلر، . - 1996 مطالعات انجام شده حاکی از روایی و پایایی بالاي این آزمون است؛ در این پژوهش، پایایی این مقیاس با استفاده از روش آلفاي کرانباخ، ضریب 0/94 به دست آمد.
-4 پرسش نامه ي جمعیت شناختی: این پرسش نامه، اطلاعاتی در زمینه ویژگی هاي جمعیت شناختی مربوط به سن، جنس، میزان تحصیلات، وضعیت تأهل، تعداد اعضاي خانواده، وضعیت جسمانی، میزان درآمد، وضعیت اجتماعی و اقتصادي شرکت کنندگان را مورد سنجش قرار می دهد.در نهایت به منظور تجزیه و تحلیل داده هاي پژوهش از نرم افزار آماري لکزSPSS استفاده شد. با توجه به اهداف پژوهش، از ضریب همبستگی پیرسون و تحلیل رگرسیون استفاده گردید.
یافته ها
از مجموع دانشجویان مورد ارزیابی، %51/2 آنان پسر و %48/8 آنان دختر بودند. %28 دانشجویان پسر و %22 دانشجویان دختر و %25 کل دانشجویان داراي تحصیلات کاردانی، %65 پسران و %75 دختران و %70 کل دانشجویان داراي تحصیلات کارشناسی و %7 پسران و %3 دختران و %5 کل نمونه پژوهش، داراي تحصیلات کارشناسی ارشد بودند. میانگین سنی دانشجویان نیز، 20/15 سال بود. علاوه بر آن، %31 کل نمونه داراي تعداد اعضاي خانواده سه نفر یا کمتر بودند. %58/3 داراي تعداد اعضاي خانواده بین 4 تا 6 نفر و %10/7 تعداد اعضاي خانواده هفت نفر یا بیش از هفت نفر بودند.
میانگین نمره ي سلامت روان آزمودنی هاي پژوهش، 40/57 با انحراف استاندارد 18/6 بود. میانگین نمره آنان در خرده مقیاس اعتقاد به اصول دین، 57/84 در خرده مقیاس دوستی و بندگی خدا، 46/72 و در خرده مقیاس عمل به مناسک دینی، 21/06 بود. میانگین نمره ي دانشجویان در شیوه ي مقابله اي حل مسأله، 21/34 در شیوه ي مقابله اي اجتنابی 22/94 و در شیوه ي مقابله اي هیجان مدار 20/27 بود - جدول . - 1نتایج حاصل از ضریب همبستگی پیرسون نشان داد که خرده مقاس دوستی و بندگی خدا، داراي رابطه 0/276 وخرده مقاس عمل به مناسک دینی، داراي رابطه 0/209 با سلامت روان می باشند که از لحاظ آماري معنادار هستند 0/05 - خ. - P علاوه بر آن، ضریب همبستگی -0/473 بین شیوه مقابله اي هیجان مدار و سلامت روان، معنادار است.
ضمن این که از بین متغیرهاي فردي مورد بررسی، تنها میزان درآمد خانواده، داراي رابطه معنی دار 0/235 با سلامت روان می باشد 0/05 - خ. - P سایر متغیرهاي مورد بررسی، رابطه معناداري با سلامت روان نشان ندادند - جدول . - 2نتایج حاصل از تحلیل رگرسیون به شیوه ي گام به گام نشان داد که از مجموع متغیرهاي مورد بررسی، تنها دو متغیر شیوه ي مقابله اي هیجان مدار به میزان %22/3 و خرده مقیاس دوستی و بندگی خدا به میزان %5/6 قادر به پیش بینی سلامت روان دانشجویان می باشند 0/05 - خ. - P دو متغیر مذکور، در مجموع، %27/9 سلامت روان دانشجویان را به طور معنی داري پیش بینی می کنند - جدول . - 3 بر این اساس، معادله ي پیش بینی زیر را بر اساس نمرات خام آزمودنی ها در جهت پیش بینی سلامت روان دانشجویان می توان تنظیم کرد که قادر به پیش بینی معنادار سلامت روان دانشجویان می باشد - جدول . - 4
