بخشی از مقاله
چکیده
هشتم دسامبر 1953 در حالی که هنوز بوی نیستی و نابودی از ویرانههای ناشی از بمباران اتمی هیروشیما و ناکازاکی توسط ایالات متحده آمریکا برمیخواست و متفقین جنگ جهانی دوم، آمریکا و شوروی با در پیش گرفتن را تفرقه و رقابت، جهان را دچار تب گرم جنگ سرد کرده بودند، از بیم بمباران احتمالی خاک آمریکا توسط شوروی و به هدف چرخش نیروی بالقوه عظیم اتمی در راهی صلح آمیز، رئیس جمهور آمریکا آمریکا ژنرال آیزنهاور برنامه " اتم برای صلح " را رسما در مجمع عمومی سازمان ملل متحد، اعلام کرد. این برنامه باعث ایجاد " آژانس بین المللی انرژی اتمی" انعقاد " پیمان منع اشاعه سلاحهای هسته ای " و بسیاری دیگر از اسناد بین المللی گردید. که هم اکنون میتوان گفت که کلیه کشورهای جهان عضو آژانس و معاهده منع اشاعه سلاح های هسته ای هستند. و اقدامات عملی و موثری در جهت خلع سلاح هستهای در سطح جهان انجام داده اند. در این مقاله نتایج عملی تاسیس آژانس بین المللی انرژی اتمی و انعقاد معاهده ان پی تی در خلع سلاح هسته ای بررسی و تحلیل میشود.
واژکان کلیدی: آژانس بین المللی انرزی اتمی - ان پی تی - خلع سلاح- جامعه بین المللی
مقدمه
در آگوست سال 1945 قبل از آنکه راکتور برق هستهای ساخته شود، دو شهر بزرگ انسانی - هیروشیما و ناکازاکی - را نابود کند. بعد از این واقعه نیز تا اینکه شوروی سابق هم به سلاح هسته ای دست یافت و کمای جنگ های مرگبارتر از جنگ جهانی دوم با دست کم 50 میلیون کشته، جهان را فرا گرفت. به این ترتیب بود که ترس از آغاز جنگی ویرانگر که کل جهان را فرا بگیرد باعث تشکیل آژانس بین المللی انرژی اتمی در 29 جولای 1957 شد. هدف از تشکیل این سازمان ایجاد رکنی بین المللی برای نظارت بر کاربرد صلح آمیز انرژی اتمی بود. کشورها یکی پس از دیگری عضو این سازمان شدند. در سال 1968 معاهده منع گسترش سلاح های هسته ای در سازمان ملل به تصویب رسید و در 1970 لازم الاجرا شد. هدف از تاسیس آژانس و انعقاد معاهده ان پی تی خلع سلاح هسته ای جهان بوده است و کشورهایی که عضو این پیمان شده اند پذیرفته اند که در جهت دستیابی به سلاح هسته ای اقدام نکنند و برنامه های خود را گسترش ندهند و به سایر کشورهایی که از این سلاح برخوردار نیستند کمک کنند.ولی هم اکنون حدود 44 سال از تصویب معاهده ان پی تی میگذرد و 188 کشور عضو این پیمان هستند مشاهده میکنیم که کشورهای زیادی به تعهدات خود عمل نکرده اند و کشورهایی مثل اسرائیل، پاکستان و هند اصلا به این ترتیبات نپیوسته اند.
هدف از این پژوهش بررسی میزان تاثیر آژانس بین المللی انرژی اتمی در زمینه خلع سلاح هسته ای است. که تا چه میزان تلاش های این سازمان موفق و تا چه میزان با شکست روبه رو شده است.بر همین اساس ابتدا به تاریخچه آژانس بین المللی انرژی اتمی، ساختار، تشکیلات، و اهداف آن پرداخته می شود و سپس به معاهده ان پی تی وپروتکل 93+2 و سپس به بررسی اقدامات آژانس و به بررسی ان پی تی و درجه موفقیت آمیز بودن آنها در خلع سلاح پرداخته میشود.
خلع سلاح
خلع سلاح یعنی کاهش تسحیلات دولت ها چه از نظر کمیت و چه از لحاظ قدرت آتش آنها. بسته به این که اگر کاهش محدود باشد یا گسترده، سخن از خلع سلاح کامل و یا خلع سلاح جزئی به میان میآید. در معنای دقیق تر، خلع سلاح به تخریب ذخایر موجود تسحیلات گفته میشود، و نه اقدام هایی که تنها به محدود نمودن و یا ممنوعیت کاربرد آن سلاح ها، رضایت میدهد. خلع سلاح حقیقی، پرهیز و اعراض عمومی و همگانی ایجاد میکند، که این امر، جز با کنوانسیونهای جهان شمول با ویژگیهای پیش گیری کننده و قوی محقق نمیگردد. - مختاری، امین، - 555 : 1378
آژانس بین المللی انرژی اتمی
تاریخچه
عدم پیش بینی مکانیزم قوی در منشور ملل متحد، این اعتقاد که باید سازمان خاصی مسئولیت نظارت بر استفاده صلح آمیز از انرژی هستهای را بر عهده گیرد به وجود آورد.این احساس نیاز، به تاسیس آژانس بین المللی انرژی هسته ای انجامید. - جلالی، - 83: 1383 طرح تاسیس آژانس بین المللی انرژی اتمی در سال 1953 توسط آیزنهاور، رئیس جمهور وقت ایالات متحده امریکا، به مجمع عمومی سازمان ملل ارائه شده شد. به موجب این طرح، آیزنهاور پیشنهاد کرد که سازمانی بین المللی تشکیل شود تا به مسائل مربوط به کاربردهای انرژی اتمی بپردازد. مجمع عمومی سازمان ملل در 4 دسامبر 1954، اساس طرح ایالات متحده آمریکا را تصویب کرد. به دنبال تصویب 26 کشور، اساسنامه در 29 جولای 1957 لازم الاجرا شد و آژانس بین المللی انرژی اتمی به عنوان موسسه ای تخصصی و بازوی هسته ای سازمان ملل متحد پا به عرصه وجود گذاشت. - قویدل، - 87 :1385
اهداف آژانس
در اساس نامه آژانس هدف های آژانس این گونه بیان شده است:-1 تشویق و مساعدت به تحقیق و گسترش مطالعات علمی در مورد انرژی اتمی برای استفاده صلح آمیز در سراسر جهان، ایجاد تسهیلاتی برای کشورهای عضو، فراهم کردن امکانات و خدمات برای تحقیق یا گسترش توصیه های علمی برای استفاده از انرژی اتمی در امور غیر نظامی؛ - عسکری، - 41 : 1385
-2 ارائه پیشنهاد و تسهیلات مورد نیاز برای تحقیق و توصیه های ضروری در کاربرد انرژی اتمی در راه صلاح و رفاه بشر؛-3 فراهم کردن اطلاعات مربوط به تغییرات علمی و فنی مورد استفاده صلح آمیز از اتم؛-4 ارتقا و تربیت کارشناسان مجرب و متخصص برای استفاده صلح آمیز از انرژی اتمی؛-5 ایجاد موارد ایمنی برای اطمینان از کاربرد مواد؛ خدمات، تسهیلات و اطلاعات در مورد انرژی اتمی در مصارف صلح جویانه؛-6 فراهم کردن امکانات، مشاوره و امکان ایجاد ارتباط با راگان های سازمان ملل متحد و آژانس های تخصصی مربوط به آن در مورد استانداردهای ایمنی برای حفاظت از سلامت بشر در مقابل عوامل تهدید کننده فعالیت های خود در موارد مذکور به آژانس بین المللی انرژی اتمی؛-7 فراهم کردن تسهیلات و امکانات لازم برای استفاده صحیح از اتم در زندگی انسان، گیاه و غیره. - مصفا، تهران: - 347 1374
ساختار و تشکیلات آژانس
آژانس بین المللی انرژی اتمی، از سه رکن کنفرانس عمومی، شورای حکام و دبیرخانه تشکیل شده است. کنفرانس عمومی بالاترین رکن آژانس است که سالی یک بار در مقر آژانس تشکیل جلسه میدهد. بنا به تقاضای هیات حکام یا اکثریت اعضا، اجلاس های ویژه نیز برگزار می کند. کنفرانس متشکل از نمایندگان کلیه دول عضو است، و هر عضو در کنفرانس دارای یک رای است و تصمیمات با اکثریت آرا اتخاذ می شود. کنفرانس عمومی دارای اختیارات وسیعی در زمینه خط مشی و امور مالی و اداری آژانس است. انتخاب اعضای شورای حکام، بررسی گزارش سالانه این شورا،تصویب بودجه، پذیرش عضو جدید، و انتخاب دبیر کل از وظایف دیگر کنفرانس است. - شیرودی، - 50 :1382
شورای حکام رکن اجرایی آژانس محسوب میشود که از 35 دولت - 13دولت عضو دائم و 22 دولت عضو غیر دائم - تشکیل شده است که هر سال 5 بار تشکیل جلسه می دهد. شورای حکام مهمترین و قوی ترین رکن آژانس به شمار میآید و تهیه بودجه، انتصاب مدیر کل و اجرای پادمان کشورها از جمله مسئولیتها و اختیارات آن میباشد. - رضایی، - 154 : 1388 دبیر خانه آژانس از تعدادی از کارمند و یک دبیر کل در راس آن قرار دارد تشکیل شده است. دبیر کل مسوولیت اداره امور جاری آژانس را زیر نظر هیات بر عهده دارد و وظایفش را طبق مقرراتی که این هیات تعیین می کند، انجام می دهد. - راوندی، - 11 :1382
دبیر کل آژانس توسط شورای حکام و با تصویب کنفرانس عمومی برای مدت چهار سال انتخاب میشود. دبیر کل عالی ترین مقام اداری و اجرایی آژانس می باشد. - ضیایی بیگدلی، - 8 :1382 ، دبیر کل در راس دبیرخانه قرار دارد و دستورات شورای حکام را اجرا مینماید. - نوین، - 55 :1390 بودجه آژانس از محل حق عضویت دول متعاهد وکمکهای داوطلبانه تامین میشود.بودجه به خاطر داوطلبانه بودن آن فاقد تضمین کافی است. - حمیدی یونسی، تابستان - 64 :1368
فعالیت های آژانس
با توجه به این هدف ها، آژانس باید فعالیت های خود را بر اساس اصولی که صلح و امنیت جهانی کمک می کند، استوار سازد، بدین منظور، برای اطمینان از کاربرد مواد اتمی در مصارف صلح آمیز نظام های کنترل ایجاد کرده است، و علاوه بر ارائه گزارش به مجمع عمومی، در صورت لزوم، شورای امنیت را به عنوان رکنی که مسئولیت حفظ صلح و امنیت بین المللی را برعهده دارد، در جریان اقدامات ونحوه فعالیت خود را قرار میدهد. آژانس به عنوان یک واسطه در تهیه مواد، خدمات، تجهیزات، تسهیلات، ترویج تبادل اطلاعات علمی و فنی و تشویق مبادله و آموزش دانشمندان و کارشناسان بین کشورهای عضو عمل می کند. در ضمن، با اتخاذ تدابیر مناسب و ایجاد ساز و کارهای مراقبتی در جهت مقابله با سوء استفاده از کمک های ارائه شده از سوی آژانس برای هدف های نظامی می کوشد. - دانشمند، - 46 :1379
معاهده عدم گسترش تسحیلات هستهای، معروف به ان پی تی - - 1968
دیپلماسی چند جانبه در زمینه مهار کردن سلاح های هسته ای از طریق سازمان ملل آغاز شد و کمیته 18 نفری خلع سلاح پیش نویس پیمانی را در 1968 عنوان پیمان منع گسترش سلاح های هسته ای - ان پی تی - به مجمع عمومی سازمان ملل تسلیم کرد و مجمع نیز طی قطعنامه شماره 2373، آن را به تصویب رساند. این پیمان از سال 1970 لازم الاجرا شد. - غریب آبادی، - 150 : 1381
مطابق این معاهده، دولت های دارای سلاح هسته ای، متعهد می شوند سلاح و دیگر امکانات هسته ای را به دولت های فاقد آن انتقال ندهند و در جهت کسب آن نیز، به آنها کمک ننمایند. دولت های فاقد این سلاح هم، به نوبه خود از دست یابی به آن خود داری کرده و نظام نظارتی آژانس بین المللی انرژی اتمی را بپذیرند. در مقابل دولت های دارای سلاح هسته ای تعهد می کنند تجهیزات لازم و داده های علمی و فنی را، به منظور استفاده مسالمت آمیز انرژی اتمی، برای دولت های فاقد سلاح هسته ای فراهم آورند. از این رو 5 کشور چین، فرانسه، شوروی سابق، انگلیس و آمریکا مشمول این تعریف گردیدند. با
