بخشی از مقاله
چکیده
مطابق با قاعده "لزوم إعداد و إرعاب"و بر اساس دکترین نظامی و قواعد دفاعی اسلام، تهیّه و ساختن هر چیزی که سبب کارآمدی سپاه اسلام در نبرد با دشمنان خواهد شد، واجب است. آیه شریفهوَأعدّوا" لَهُم ستَطَعتُممَاا نمِ قُوﱠه..." نیز موید دیگری بر این مطلب است.سؤالی که مدنظرنگارنده است این است که ساخت سلاح های اتمی بر اساس کدام قاعده فقهی توجیه پذیر است؟ آیا می توان این عمل را بر اساس قاعده لزوم إعداد و إرعاب و یا آیه شریفهوَ" أعدّوالَهُممَا استَطَعتُم مِن قُوﱠه..." توجیه نمود؟ در این خصوص دو نظر مطرح شده است: الف - ساخت سلاح های اتمیمطلقاً جایز است. ب- ساخت سلاح های اتمیمطلقاً جایز نیست. نگارنده با طرح سئوال فوق پس از بررسی و نقد دیدگاههای مختلف به این نتیجه رسیده است که تولید سلاحهای اتمی بر اساس قاعده لزوم إعداد و إرعاب و یا آیه شریفه توجیه پذیر نبوده و هیچ جایگاهی در دکترین دفاعی اسلام ندارد و حکم اوّلیه آن ممنوعیت است. لذا مقاله حاضر نظر اخیر را مورد پذیرش قرار داده است.
کلمات کلیدی: سلاحهای اتمی، لزوم إعداد و إرعاب، مشروعیت مطلق، ممنوعیت مطلق.
-1مقدّمه
فقه و احکام اسلامی از ابتدای ظهور اسلام، بهعنوان راهنمای زندگی و در بر گیرنده بایدها و نبایدهایی از جانب خداوند متعال برای همه انسانها در طول تاریخ و در همه عصرها و مکانها است تا انسان را به سوی نور سعادت و رستگاری هدایت سازد. از طرفی دیگر، گستردگی احکام اسلامی به وسعت تمام زندگی بشر بوده و شامل همه موضوعاتی است که مورد نیاز انسانها می باشد. در نتیجه می توان بر آن اعتقاد بود که مسائل مستحدثه بر اساس قرآن ریمک و سنّت معصومین دارای حکمی است که قابل استنباط است. از جمله این موارد مستحدثه بحث تولید سلاحهای اتمی است و دارای حکم روشنی در میان نصوص و ظواهر نیست.
از طرفی دیگر با توجه به اینکه استفاده کنندگان اصلی از این سلاحها، دستانشان به خون ملّتهای بیدفاع دنیا آلوده بوده و نیروگاه های هستهای آنها در تمام دنیا بهصورت سرّی در حال افساد در زمین هستند، شاهد این امر هستیم که توجه اتهام به سمت جمهوی اسلامی ایران نشانه رفته و ایران را به عنوان کشوری که از این جهت تهدید جهانی محسوب میشود معرفی میکنند.بنابراین، نگارنده درصدد آن است که ساخت سلاح های اتمی بر اساس کدام قاعده فقهی توجیه پذیر است؟ آیا می توان این عمل را بر اساس قاعده لزوم إعداد و إرعاب و یاوَآیهأعدّواشریفهلَهُم" مَا استَطَعتُم مِن قُوﱠه..."ٌ توجیه نمود؟ در حقیقت نگارنده به دنبال توجیه و بررسی حکم تولید سلاح اتمی از منظر فقه و حقوق اسلامی می باشد.
-2بیان قاعده لزوم إعداد و إرعاب
فراهم کردن مقدّمات لازم برای هر کاری، یکی از امور ضروری است که باید قبل از انجام هرکاری صورت پذیرد. این اقدام ضروری درباره کارهای نظامی که گاهی از اوقات مسأله مرگ و زندگی یک ملّت و مکتب در آن مطرح است، اهمیّت دوچندانی پیدا میکند - روحانی، 1421ه.ق، ج2، ص. - 264 به عنوان نمونه می توان به اقدامات بازدارنده اعمّ ازتجهیز امکانات، سازماندهی نیرو و آموزشهای نظامی کارآمد اشاره نمود.مرحوم علّامه حلّی در کتاب شریف تذکرهالفقهاء نیز بر آن اعتقاد است که امر پشتیبانی، آمادگی و فکر کردن درباره تاکتیکهای جنگ و غیره، موکول به نظر حاکم است - علّ ّامه حلّی، بی تا، ج4، ص. - 57
سئوال اساسی این است که آیا این اصل عقلایی که در اسلام نیز مورد تأیید قرار گرفته است، محدوده ومرز خاصّی دارد یا شامل هر نوع اقدامی میشود؟ یعنی آیا می توان گفت که تولید سلاحهای اتمی مصداقی از این اقدامات بازدارنده محسوب میگردد یا خیر؟با مراجعه به فقه اسلامی نیز درمییابیم که قاعده لزوم اعداد و ارعاب نزد شارع مقدّس تأیید شده است. مهمترین وَ أَعِدﱡوامدرک لَهُمْاینقاعدهمَادراسْتَطَعْتُمْمنابعفقهیآیه مِنْشریفهقُوﱠهٍ» وَ مِنْ رِباطِ الْخَیْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوﱠ اللﱠهِ وَعَدُوﱠکُمْ وَ آخَرینَ مِنْ دُونِهِم«ٍ میباشد.سابقه این آیه شریفه به قبل از جنگ بدر بر می گردد، هنگامیکه مسلمانان بدون تجهیزات کافی و افراد لازم، قصد قتال با مشرکین را داشتند. بنابراین خدای متعال به مؤمنان دستور داد تا آنجا که میتوانند، خود را آماده کنند و تجهیزات و ادوات جنگی و رزمی کافی برای مبازره با دشمنان همراه خویش بردارند - اندلسی، 1404ه.ق، ج5، ص. - 344
-3نظریه مشروعیت مطلق ساخت سلاحهای اتمی
در این قسمت از مقاله به بررسی دلایل مربوط به نظریه مشروعیت مطلق ساخت سلاح های اتمی به شرح ذیل می پردازیم:
الف- کتاب
قرآن به عنوان اصلیترین منبع فقهی مسلمانانأَعِدﱡوادرآیهلَهُمْشریفه م»وَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوﱠه...« به إعداد تسلیحات نظامی و هر چیزی که موجب کسب قوّت برای مسمانان شده و در دل کفّار ترس و وحشت میاندازد، دستور میدهد.هم چنین، فعل »أعدّوا« در صیغه إفعل بهکار رفته و معنای آن، »امر به إعداد و تهیّه تمام تجهیزات نظامی« میباشد. مأمورٌبه نیز شامل هر چیزی است که مصداق »قوّه« باشد. بنابراین، به استناد آیه باید هر چیزی که برای مسلمین قدرت و نیرو میآورد، تهیه و تجهیز گردد که سلاحهای اتمی یکی از مصادیق آن به حساب میآید.این دلیل قابل مناقشه است. چه آنکه، رعایت مصلحت اسلام و حکومت اسلامی ایجاب می نماید که این آیه تخصیص بخورد و از طرفی دیگر باید اذعان نمود که این تخصیص از باب مصالح مرسله که نزد فقهای امامیّه باطل است، محسوب نمی شود بلکه این بحث مربوط به قاعدهالأهمّ" و المهمّ" است. چه آنکه مصالح مرسله، اجتهاد شخصی و رأی بدون مبنا است - علّامه حیدری، 1412ه.ق، ص - 388؛ حال آنکه قاعدالأهمّ و المهمّ تابع شرایطمشخّص فقهی است که توسط فقها نیز پذیرفته شده است - فاضل حلی، 1403ه.ق، ص81؛ حکیم، 1418ه.ق، ص. - 388
ب-اصل اشتغال ذمّه
دلیل دیگری که میتواند بهعنوان مشروعیت تولید سلاحهای اتمی مطرح شود اصل اشتغال ذمّه است. بر اساس این دلیل ما یک امر یقینی قرآنی داریم که به مسلمانان دستور میدهد که برای ترساندن دشمن و ایجاد إرعاب آنها، باید هرچه میتوانند نیرو و تجهیزات جمع کنند. بنابراین، وقتی با این قاعده مواجه هستیم، ذمّه خود را مشغول به یک تکلیف یقینی میبینیم که باید با فراهم کردن هر چیزی که مصداق قوّه است، در دل دشمنان ترس و وحشت ایجاد کرده و تنها با این نحو امتثال، بریءالذّمه میشویم. یعنی مقتضای برائت یقینی ذمّه از تکلیف به إعداد این است که سلاحهای اتمی را نیز تولید کنیم.این دلیل نیز قابل مناقشه است. چه آنکه،اگر نتوانیم مخصّصی را برای یک تکلیف معیّن ثابت کنیم، وظّفم خواهیم بود که همه موارد مشکوک را نیز بیاوریم تا یقین به برائت ذمّه خود پیدا کنیم. امّا اگر وجود مخصّص ثابت شود، دیگر نیازیبه آوردن فرد خارجشده نیستیم و به طلاحاص آن فرد تخصّصاً از تحت دلیل خارج است.
-4نظریه ممنوعیت مطلق ساخت سلاح های اتمی
پس از بررسی نظریه مشروعیت مطلق ساخت سلاح های اتمی، در این قسمت از مقاله به بررسی دلایل مربوط به نظریه ممنوعیت مطلق ساخت سلاح های اتمی به شرح ذیل می پردازیم:
الف-مصالح اسلام و حکومت اسلامی
ضرورت برخی از مصالح چنان مبرهن است که حکم به وجوب آن تعلّق میگیرد. لذا شهید اوّل در کتاب قواعد خود آورده است: »الحاجه العامه تنزل منزله الضروره الخاصه.« - شهید اول، بی تا، ج1، ص - 287 هیچ عقل سلیمی حکم نمیکند که برای إرعاب دشمنان خود، دست به تولید سلاحهای اتمی و کشتارجمعی بزنیم.بنابراین، این عمل اسلام را خدشهدار می نماید و زمانی که امضای یک قراردادی که ناقض برتری اسلام یا قبول شرطی که چنین اثر داشته باشد، حرام است - آخوند خراسانی، 1406ه.ق، ص. - 237 نتیجتاً به طریق اولی تولید سلاحهای اتمی
