بخشی از مقاله
چکیده
هدف از انجام این تحقیق ،پیدا کردن چگونگی تاثیر سرمایه انسانی و اجتماعی بر روی رشد اقتصادی در ایران می باشد . آمار و اطلاعات مورد نیاز این تحقیق از طریق بانک مرکزی جمع آوری شده است .به منظور دستیابی به اهداف تحقیق از روشهای آمار توصیفی و استنباطی مورد نیاز استفاده شده است . و سپس با استفاده از فرمول "ربلو"به بررسی اثر گذاری سرمایه انسانی و اجتماعی بر رشد اقتصادی می پردازیم . برای این منظور از روش OLS استفاده می گردد.
نتایج بدست آمده از آمارهای مربوط به دوره 1360-1389 نشان میدهد که متغیر سرمایه انسانی نرخ ثبت نام در دانشگاه تأثیر مثبت و معناداری بر رشد اقتصادی دارد و نرخ کل جمعیت تأثیر منفی و معناداری بر رشد اقتصادی دارد و نرخ تعداد کل آموزشگاه ها تأثیر معناداری بر رشد اقتصادی ندارد.ومتغیرهای سرمایه اجتماعی نظیر نرخ بهداشت و سلامت، نرخ برخورداری از امکانات دارای تأثیر مثبت و معناداری بر رشد اقتصادی است و نرخ توزیع درآمد تاثیر معناداری بر رشد اقتصادی ندارد .
کلید واژه: سرمایه انسانی ، سرمایه اجتماعی ، تولید ناخالص داخلی ،رشد اقتصادی .
مقدمه
سرمایه انسانی اجتماعی یکی از اساسی ترین عوامل در رشد و توسعه اقتصادی است و رشد اقتصادی به نوبه خود امکان ارتقاء بیشتر سرمایه انسانی و اجتماعی را فراهم می آورد . این مفهوم در کشورهای در حال توسعه به معنای کاهش یا محو فقر ، و از سوی دیگر به معنای کوشش برای بالا بردن تولید ناخالص داخلی و ارتقاء استانداردهای زندگی مردم به سطحی است که کشورهای توسعه یافته از آن بهره مند هستند - مهدی پورتملی ،. - 1380 به عنوان پیشگامان کار در زمینه نقش سرمایه اجتماعی در توسعه و رشد اقتصادی می توان به کرمندی و مگویر - 1985 - ،بومل - 1986 - ،گریر و تولاک - 1989 - ،بارو - 1991 - ،مکنیو، تمپل وجانسون - 1998 - ، رومر و ویل اشاره کرد . همانطور که اخیراً موج مطالعات سرمایه اجتماعی توسط اقتصاددانان و اندیشمندان عرصه توسعه و رشد اقتصادی از ابعاد جدیدی از این مفهوم پرده برداشته است - Beugelsk et al., 2003 - ، برخی از این مطالعات عبارتند از: هایامی و همکاران - 2 - 2005 به رابطه مثبت بین سرمایه انسانی و رشد اقتصادی رسیدند. »دنیسون« و »هال و جونز« به وجود رابطه بین تولید سرانه و سطح تحصیلات رسمی به عنوان شاخصی از سرمایه انسانی از یک سو و بهره وری کل و تولید اشاره کردند - تقوی و محمدی، - 1385، میدن درف - - 2008 در تحقیقی بر روی کشورهای مختلف اتحادیه اروپا دریافت که حتی زمانیکه کارکنان با کفایت، قادر نیستند شغل مناسبی پیدا کنند ، با این حال ، هنوز نسبت به همردیفان بی کفایت در سطح کلی ، فعالتر هستند - - Raul, 2009، زک و ناک - 2001 - با مطالعه روی 41 کشور نشان دادند که اعتماد بالا روی رشد اثر می گذارد زیرا کارایی اقتصادی را با کاهش هزینه های حمل و نقل ،کاهش هزینه ها در هنگام بستن قراردادها و کاهش هزینه ها در اجرای قراردادها افزایش می دهد - - Din, 2003، تائو - 2003 - سرمایه اجتماعی بالارا علت افزایش رشد اقتصادی می داند - عسگری، توحیدی نیا، . - 1386 بوگلسک و اسچایک - 3 - 2003 سرمایه اجتماعی را به عنوان فعالیت مشارکتی علت تفاوتهای رشد اقتصادی در مناطق اروپایی بیان داشته اند. در این زمینه مطالعات متعددی در ایران یافت می شود که می توان به برخی از آنان اشاره داشت. آرمین بهره دهی پایین نیروی کار درکشور را توجیح کننده بسیاری از پدیده های اقتصادی در ایران می داند - محمدی، . - 1380 مهدی پور تملی - - 1382 ، مهدوی و نادریان - - 1389 و حیدری و همکاران - - 1390 اهمیت تاثیر سرمایه انسانی بر رشد اقتصادی را بیان می کند، سعادت - - 1384به این نتیجه رسید که در دو بخش خدمات و صنعت در مقایسه با بخش کشاورزی نیاز به نیروی کار با سواد در سطوح متوسط و عالی مشاهده می شود، حسینی - - 1384 سرمایه اجتماعی تعمیم یافته- ساختاری با شاخص اقتصادی سهم از تولید ناخالص داخلی استان مازندران همبستگی مثبت دارد. جنتی مشکانی و همکاران - - 1390 دریافت که رشد هزینه آموزش بر سرمایه انسانی و رشد اقتصادی تاثیر مثبتی دارد. در تحقیق صمدی، مرزبان و اسدیان فلاحیه - - 1391 سرمایه انسانی علت سرمایه اجتماعی و سرمایه اجتماعی علت رشد اقتصادی - با نفت و بدون آن - شناخته شده است.
بنابراین رشد اقتصادی هر کشور در گرو ظرفیت و توان تولیدی آن کشور است و عامل اصلی در شکل گیری ظرفیت و توان تولیدی هر کشور میزان انباشت سرمایه انسانی واجتماعی است. با توجه به اهمیت موضوع هدف عمده و اصلی این تحقیق پیدا کردن چگونگی تأثیر سرمایه انسانی و اجتماعی بر روی رشد اقتصادی در ایران بر اساس داده های دوره 1360-89 می باشد. برای رسیدن به این هدف به سوالات زیر پاسخ داده می شود:
-1 آیا سرمایه انسانی - نرخ رشد کل ، نرخ ثبت نام در دانشگاه ، تعداد کل آموزشگاه ها - تأثیر مثبت ومعناداری بر رشد اقتصادی دارد ؟ -2 آیا سرمایه اجتماعی - بهداشت وسلامت، توزیع درآمد، میزان برخورداری از امکانات - تأثیر مثبت و معناداری بر رشد اقتصادی دارد؟
این مقاله در 5 بخش تنظیم شده است پس از مقدمه، در بخش 2، برخی از مفاهیم بیان می گردد. در بخش 3 اطلاعاتی در مورد فرضیه ها، انتخاب مدل، نوع داده ها و تعرف عملیاتی متغیر ها ارائه می گردد و در بخش 4 برآورد مدل و آزمون فرضیه ها و در بخش5 نیز جمع بندی و پیشنهادات حاصل از نتایج تحقیق بیان خواهد شد.
-2 برخی از مفاهیم و شاخص های اندازه گیری
1-2 مفهوم سرمایه انسا نی - سرمایه گذاری انسانی - :
ارتقاء و بهبود ظرفیت مولد افراد که نا شی از بهبود کیفیت نیروی کارمی باشد - نیازی،. - 1372 متداولترین انواع سرمایه گذاری در سرمایه انسانی و شاخص های آن موارد زیر به حساب می آیند: -1دبستان،راهنمایی،دبیرستان،مدارس فنی وحرفه ای و تحصیلات عالی -2آموزش قبل از مدرسه -3 آموزش بعد از دانشگاه وفارغ التحصیلی -4 مهاجرت برای مشاغل ودرآمدهای بالاتر -5 مراقبت از تندرستی و بهداشت عمومی - عمادزاده،1377،ص - 33 و شاخص هایی که بانک مرکزی و مرکز آمار ایران برای سرمایه انسانی تعیین کرده اند عبارتند از: نرخ کل جمعیت، نرخ بیکاری، نرخ کل دانش آموزان، نرخ دانش آموزان مقاطع مختلف تحصیلی، تعداد کل کارکنان واحدهای آموزشی و اداری ، تعداد کل دانشجویان،تعداد کل آموزشگاها.
2-2 مفهوم سرمایه اجتماعی:
"فوکویاما" سرمایه اجتماعی را مجموعهای از هنجارهای موجود در سیستمهای اجتماعی میداند که موجب ارتقای سطح همکاری اعضای آن جامعه شده و سبب پایین آمدن هزینههای تبادلات و ارتباطات میشود - . - Fukuyama, 1999 ,5
عمده ترین شاخص های کمی سرمایه اجتماعی به شرح ذیل است:
-1 سطح زندگی -2 سطح بهره وری - 3 نرخ رشد جمعیت - 4 نرخ بار تکفل -5 امید به زندگی در بدو تولد -6 نرخ باسوادی -7 نرخ مرگ و میر کودکان - 8 توزیع درآمد -9 مشارکت در فعالیتهای اجتماعی-10 نرخ پوشش انواع بیمه -11 منابع اجتماعی تولید کالا یا خدمت - 12 نوآوری و خلاقیت عمده ترین شاخصهای کیفی سرمایه اجتماعی عبارتند از :
-1 آزادی انتخاب یک جامعه -2 آرمانهای نوین سازی -3 اراده سیاسی -4عزّت نفس جامعه -5ثبات و امنیّت - لشکری ، - 1387 و شاخص های کمی که بانک مرکزی و مرکز آمار ایران برای سرمایه اجتماعی معرفی کرده اند شامل موارد زیر است: بهداشت وسلامت - تعداد
پزشک، دندانپزشک، داروساز، تعداد تخت بیمارستان - ، برخورداری از امکانات - آب، تلفن، گاز، فاضلاب شهری، حمام - ، نرخ باسوادی، توزیع درآمد که شامل ضریب جینی و سهم 10 درصد ثروتمندترین به 10 درصد فقیرترین می باشد، نرخ زاد و ولد ، نرخ مرگ و میر، نرخ پوشش انواع بیمه .
3-2 مفهوم رشد اقتصادی:
بر طبق نظریات" کیندلبرگر"4 رشد اقتصادی به معنی تولید بیشتر است. رشد اقتصادی نیز نه تنها ممکن است شامل تولید بیشتر از طریق استفاده بیشتر از مواد اولیه باشد بلکه به معنی افزایش کارائی تولید و افزایش میزان تولید به مقیاس مواد اولیه مورد استفاده نیز هست. بنابراین رشد اقتصادی به افزایش کمی و مداوم در تولید کشور از طریق ارتباط با افزایش در نیروی کار ، مصرف و سرمایه و حجم تجارت اطلاق می شود - قره باغیان،1373،ص - 7 و شاخص های رشد اقتصادی تعیین شده توسط بانک مرکزی عبارتند از: .1تولید - درآمد - ناخالص ملی به
