بخشی از مقاله
چکیده
هدف اصلی پژوهش تبیین اثرات متقابل رشد اقتصادی، فناوری اطلاعات و ارتباطات و سرمایه انسانی می باشد. در دنیای امروز، رشد اقتصادی ازجمله مباحث با اهمیت در اقتصاد به شمار میرود، چه آنکه بر اساس مدلهای موجود در ادبیات اقتصادی، رشد اقتصادی یکی از تأثیرگذارترین پیش نیازهای رشد و توسعه است. با توجه به اهمیت رشد اقتصادی بررسی عوامل مؤثر بر آن از اهمیت بالایی برخوردار میباشد. سرمایه انسانی و فناوری اطلاعات و ارتباطات دو عامل مهم و اثرگذار بر رشد و توسعه اقتصادی است که در سال های اخیر با پیشرفت علم و افزایش جمعیت جهان، بیش از پیش مورد توجه قرارگرفتهاند.
ازاینرو، رسالت این پژوهش بر آن قرارگرفته تا آثار متقابل و نحوه تأثیرپذیری رشد اقتصادی از این متغیرها را در ایران و در دوره 1990 تا 2014 میلادی با استفاده از رهیافتهای اقتصادسنجی مورد بررسی قرار دهد. نتایج این مطالعه نشان میدهد در سطح معناداری پنج درصد برای دو متغیر رشد اقتصادی و فناوری اطلاعات آزمون علیت یک طرفه بوده و از فناوری اطلاعات به سمت رشد اقتصادی و فناوری اطلاعات رابطه مثبت و معناداری با رشد اقتصادی داشته است.
سرمایه انسانی رابطه مثبت و معناداری با رشد اقتصادی دارد. علاوه بر آن، نتایج مربوط به برآورد مدل نشان دهنده رابطه معکوس بین سرمایه انسانی و رشد اقتصادی بوده و همچنین هیچکدام از متغیرهای تحقیق علیت دیگری نیستند.
.1مقدمه
دستیابی به رشد و توسعه اقتصادی مناسب یکی از مهم ترین اهداف دولتها میباشد؛ بنابراین شناخت و کنترل عوامل مؤثر بر آن از اهمیت بالایی برخوردار است. ازجمله مهمترین متغیرهای مؤثر بر رشد اقتصادی، میتوان به سرمایه انسانی و فنآوری اطلاعات و ارتباطات اشاره نمود.مقایسه تحولات سه دهه اخیر حاکی از آن است که این تحولات نسبت به گذشته تفاوت اساسی دارد که علت اصلی این اختلاف ها مربوط به انقلابی است که در این دهه ها رخ داده است.وقوع انقلاب اطلاعات و ارتباطات در این دهه ها باعث شده است که عصر حاضر نیز به نام عصر اطلاعات و ارتباطات نامیده شود.
یوند مستحکمی بین میزان آموزش نیروی کار و بهرهوری آنها در فرآیند تولید وجوددارد. شواهد موجود در بیشتر کشورهای صنعتی، مؤید این حقیقت است که بین سرمایهگذاریآموزشی نیروی انسانی و رشد اقتصادی، ارتباط قوی وجود دارد. بدین لحاظ، امروزه بیشترجوامع در حال توسعه، مبالغ هنگفتی را در این بخش سرمایهگذاری میکنند.
در ایران نیز میزانمنابعی که در بخش آموزش هزینه میگردد از رشد روزافزونی برخوردار است. در این مقاله، ارتباط رشد اقتصادی ، فناوری اطلاعات و عامل سرمایه انسانی و دیگر عوامل تولید به منظور شناسایی اهمیت سرمایه انسانی در مقایسه با سایر عوامل تولید برآورد کردهایم تا بتواندر جهت رشد اقتصادی به برنامهریزی و سرمایهگذاری مطلوب در مورد سرمایه انسانی پرداخت.
در دهه های اخیر، شاهد افزایش چشمگیر نقش دانش و نوآوری درعّفالیت های اقتصادی در سطح بین الملل می باشیم؛ زیرا نوآوری مهم ترین جنبه خلق دانش است
نوآوری فرایند ترجمه دانش به رشد اقتصادی و بهبود اجتماعی است و در بر گیرنده مجموعه ایی از فعّالیت های علمی، فناوری، سازمانی، مالی و تجاری است. نوآوری در قالب معرّفی و تجاری کردن محصولات یا خدمات جدید یا بهبود اساسی در کاربرد محصولات و خدمات موجودمعرّ،فی فرایند تولید جدید یا بهبود اساسی در فرایند های موجود، گشودن درهای بازار جدید، توسعه منابع جدید تأمین کننده مانندموّ:اد اولیه، تجهیزات و دیگر ورودی ها و ایجاد تغییرات اساسی در ساختار های صنعتی و سازمانی در جوامع ظاهر می شود و نقش تعیین کنندهای بر رشد و توسعه اقتصادی ایفاء می کند
مهمترین. مولفه تعیین کننده رشد اقتصادی، فعّالیت های تحقیق وتوسعه داخلی است. زیرا انجام فعّالیتهای تحقیق و توسعه داخلی از طریق معرّفی فناوری و کالاهای نو و ارائه راهکارهای جدید تولید به افزایش قدرت رقابت پذیری و رشد و توسعه اقتصادی کمک می کند . هم چنین باید خاطرنشان ساخت ظرفیت جذب هر اقتصاد جهت توسعه نوآوری توسط سرمایه انسانی و فعاّلیتهای تحقیق و توسعه آن کشور تعیین می شود.
بنابراین می توان بیان داشت سرمایه انسانی ظرفیت کشور را در ایجاد تکنیک های مناسب تولید مشخص می کند و بر فعالیّتهای نوآوری جذب و تطبیق فعاّلیتهای تحقیق و توسعه خارجی نقش تعیین کننده ای دارد
نکته قابل تامل دیگر تاثیر سرمایه انسانی بر نوآوری است. از یک طرف تا زمانی که نوآوری در کشورهای درحال توسعه به سرمایه و استعداد بیشتر نیاز دارد، سرمایه انسانی عامل کلیدی عملکرد نوآوری می باشد، زیرا سرمایه انسانی نقش تعیین کننده در جذب و تطبیق فناوری سرریز شده از کانال واردات کالا و جریان ورودی سرمایه گذاری مستقیم خارجی و درنتیجه توسعه فعّالیت های نوآوری دارد.
.2 مبانی نظری تحقیق
ازجمله مباحث مهم اقتصاد، مسئله رشد اقتصادی است؛ زیرا رشد اقتصادی پایه و اساس رشد و توسعه میباشد . افزایش در درآمد ملی - تولید ملی - هر کشور باید تحقق یابد تا این افزایش درآمد به بهبود شاخص های توسعه - بهداشت، آموزش، فنّاوری و... - بیانجامد
با توجه به اهمیت رشد اقتصادی بررسی عوامل مؤثر بران از اهمیت بالایی برخوردار میباشد. سرمایه انسانی و فناوری اطلاعات و ارتباطات دو عامل مهم و اثرگذار بر رشد و توسعه اقتصادی میباشند که در سالهای اخیر با پیشرفت علم و افزایش جمعیت جهان، بیشازپیش مورد توجه قرار گرفتهاند. سرمایه انسانی آمیزهای از ویژگیهای ژنتیک، توانمندیهای بهدستآمده، مهارت ها و تجربههای کسب شده بهوسیله فرد در طول زندگی است و شکلگیری آن به کمک ابزاری چون آموزش، کارآموزی یا فعالیتهایی که بازده آینده فرد را از راه افزایش درآمد همیشگی خود بالا می برد، صورت می گیرد .
سرمایهی انسانی عامل مهمی در رشد اقتصادی است؛ ولیکن رشد تنها به اندازه و میزان نیروی انسانی بستگی ندارد؛ بلکه به کارایی آن نیز مرتبط است. بهبود در کیفیت نیروی انسانی موجب میشود که از یک طرف عامل کار ماهرتر، کارآزمودهتر و تواناتر گردد و از طرفی دیگر بهبود و پیشرفت در دانش و فناوری نیز سبب میشود تا عامل سرمایه، کاراتر و مولدتر عمل کند.
بدین ترتیب، مشاهده میگردد که گسترش کارایی و بهره وری در هر دو عامل تولید، ناشی از آموزش و پرورش و پیشرفت دانش فنی است. فناوری اطلاعات و ارتباطات نیز چنانکه از نامش پیداست دربردارنده دو بخش کلی است؛ سختافزار، نرمافزار و خدمات که جهت پردازش اطلاعات به کار میرود - بخش اطلاعات فاوا - و نیز مخابرات - بخش ارتباطات فاوا - . فناوری اطلاعات و ارتباطات یک فناوری با مختصات ویژه و چندوجهی است. از جهتی فناوری اطلاعات و ارتباطات، فناوری با هدفمندی عمومی محسوب میشود که دارای سه مشخصه پایهای است: اول، فراگیری؛ بدین معنا که در تمام بخش ها گسترده شده است.
دوم، نقش آن در پایین نگاه داشتن هزینههای مصرفکنندگان است و سوم، ترویج نوآوری از طریق تسهیل در انجام تحقیقات، توسعه و معرفی بازار برای محصولات، خدمات و فرآیندهای نوین - محمود زاده و همکاران ،. - 1391 فناوری اطلاعات و ارتباطات به سه روش اساسی بر رشد اقتصادی اثر می گذارد. اول اینکه تولید کالاها و خدمات این صنعت منجر به ایجاد ارزشافزوده اقتصادی میشود.
دوم، به کارگیری سرمایه فناوری اطلاعات بهعنوان نهاده در تولید همه کالاها و خدمات باعث ایجاد رشد اقتصادی میگردد. نهایتاً این فناوری موجب افزایش رشد اقتصادی از طریق کمک بخشهای آن به تغییر فناوری میشود
علاوه بر تأثیرپذیری رشد اقتصادی از متغیرهای مذکور، بر آنها نیز تأثیرگذار است و این خود میتواند منجر به تأثیرات فزاینده شود. همچنین هر یک از مفاهیم سرمایه انسانی و فناوری اطلاعات و ارتباطات بر یکدیگر اثرگذارند. با پیشرفت روز افزون فناوری اطلاعات و ارتباطات و همچنین گسترش آموزش عالی در ایران، لزوم بررسی اثر متغیرهای جدید بر رشد اقتصادی از ملزومات اقتصاد کشور بوده و آگاهی از جزئیات اثرات آنها میتواند تأثیر بسزایی بر آینده اقتصاد کشور داشته باشد.
.3 پیشینه تحقیق
در سالهای اخیر مطالعات داخلی متعددی در مورد متغیرهای این تحقیق صورت گرفته است مشیری و جهانگرد - 1383 - در مقاله خود با استفاده از دادههای سرمایهگذاری ارتباطات و روش فضا - حالت5، به برآورد تأثیر این فنآوری بر رشد اقتصادی ایران طی دوره 1380-1348 پرداختهاند .
نتایج برآورد ایشان حاکی از تأثیر مثبت و معنیدار این متغیر بر رشد اقتصادی بوده و تأثیر آن پس از یک دوره کاهش در اواخر دهه 1360 و اوایل دهه 1370، با افزایش شاخصهای سرمایهگذاری ارتباطات در اواخر دهه 1370 بهبود یافته است. ایشان بیان نمودند ایجاد فضای مناسب و استفاده بهتر از اطلاعات و ارتباطات، همراه با افزایش سرمایهگذاری داخلی و مستقیم خارجی به دلیل افزایش احتمال تطابق فنآوریهای جدید می تواند همچنان در رشد اقتصادی مؤثر باشد
فقیه نصیری و گودرزی - 1384 - در پژوهش خود، به طراحی مدلی برای تشریح اثر فنآوری اطلاعات و ارتباطات بر رشد اقتصادی نمونهای متشکل از 37 کشور درحالتوسعه و توسعهیافته برای دوره 2003-1995 با بهکارگیری روش دادههای پنل پرداختهاند. در این مقاله، سه مدل رشد به تفکیک تمامی کشورهای نمونه، کشورهای درحالتوسعه و کشورهای توسعهیافته تخمین زده شده است.
ضریب متغیر لگاریتم مخارج ICT سرانه که بهعنوان جایگزینی برای رشد موجودی سرمایه ICT سرانه منظور شده در مدل رشد اقتصادی سرانه کشورهای توسعهیافته معادل 0/018 و برای کشورهای درحالتوسعه برابر 0/013 بهدست آمده است. همچنین برازش مدل ایشان نشان میدهد که در کشورهای درحالتوسعه - برخلاف کشورهای توسعهیافته - مخارج ICT از اهمیت و اثرگذاری بالاتری بر رشد اقتصادی این گروه کشورها برخوردار است
