بخشی از مقاله
چکیده
این پژوهش به تبیین تأثیري که سرمایه اجتماعی بر توسعه یافتگی شهرها میگذارد، میپردازد و هدف از آن سنجش و ارزیابی رابطه پایداري اجتماعی با توسعه یافتگی شهرهاست. از این رو به مطالعه سرمایه اجتماعی، توسعه یافتگی و شاخص هاي هریک و تأثیر آنان بر دیگري پرداخته شد. دو شهر قزوین و الوند به علّت وجود سرمایههاي اجتماعی با سطوح متفاوت، سطح توسعه یافتگی مختلف و گرفتن تاثیر یکسان از محیط به واسطه موقعیت یکسان به عنوان نمونههاي موردي پژوهش انتخاب شد.
از بین شاخصهاي استخراجی از طریق تحلیل محتوا شاخصهایی استخراج شد و از طریق اطّلاعات آماري و اسنادي از سازمانهاي مربوطه و در راستاي آن با تحلیل پرسشنامهها از طریق نرمافزارهاي ککژح و ئکطxغ با آزمونهاي آماري مربوطه مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت. نمره سرمایه اجتماعی و شاخصهاي کلیدي آن در دو شهر محاسبه گردیده است و باهم مقایسه شد. سپس در ارتباط با وضعیت توسعه مورد سنجش قرار گرفت.
در این پژوهش دیده شد که از نظر ابعاد سرمایههاي اجتماعی شهر الوند وضعیت مطلوبتري نسبت به قزوین دارد.اما از نظر شاخصهاي کمی توسعه یافتگی شهر الوند در مقایسه با قزوین در سطح پایینتري قرار دارد.همچنین با وجود سرمایه اجتماعی قويتر در شهر الوند نسبت به قزوین به علّت عدم وجود خدمات و امکانات مطلوب، گرفتن خدمات از شهر قزوین و وجود سرمایههاي اجتماعی درون گروهی قويتر نبست برون گروهی؛ توسعه یافتگی شهر از حد انتظار و در مقایسه با شهر قزوین کمتر بوده است.
.1 مقدمه
الگوي دستیابی به رشد و توسعه پایدار یکی از مباحث عمده کشورها، به ویژه کشورهاي در حال توسعه به منظور جبران عقبماندگیها، فرار از فقر سیاسی، اقتصادي، فرهنگی و ... و براي نیل به توسعهاى معتدل و همهجانبه است . اما با گذشت نیم قرن، هنوز به اصلیترین اهداف خود که مقابله با فقر و بهبود شرایط زندگی محرومان، کاهش شکاف رو به تزاید فقیر و غنی است، نائل نگردیده است.
سرمایه اجتماعی، مفهوم فرارشتهاي است که بر روابط میان انسانها تمرکز دارد و رفتار و نگرش آنها را تحت تأثیر قرار میدهد. رویکردهاي نظري مختلف براي تبیین زمینههاي هموار سازنده بستر توسعه شهري و منطقهاي بر عاملها و بعدهاي گوناگونی تاکید نمودهاند.یک مقوله اساسی و موثر در شکلدهی به پدیده توسعه یا در ایجاد تسریع در این پدیده توانایی اجتماعی است.
یکی از مهمترین اثرات سرمایه اجتماعی بر شاخصهاي توسعه اقتصادي - به عنوان مهمترین پارامتر توسعه شهري - است. در کشورهاي درحال توسعه افزایش سرمایه اجتماعی می تواند به عنوان زیربنا و بستري براي بهبود بهرهوري عوامل تولید، بهبود عدالت و توزیع درآمد بوده و باعث بهبود محیط کسب و کار و افزایش تولید نهایی کار و سرمایه گردد.
.2 مبانی نظري
باتوجه به رویکردهاي جامع و جدید توسعهیافتگی، رسیدن به سطح بالاي سرمایه اجتماعی نه تنها به عنوان ابزاري براي اهداف توسعه بلکه خود در زمره اهداف اصیل توسعهیافتگی جامعه قرار میگیرد و بستر مناسبی براي بهرهوري سرمایه انسانی و فیزیکی و راهی براي نیل به موفّقیت قلمداد میشود. شرط لازم براي پیشرفت جامعه، توسعه همهجانبه، ایجاد روابط گرم، گسترش انسجام اجتماعی، بسط مشارکت اجتماعی و اعتماد شخصی و نهادي است. این در حالی است که افول بیش از حد سرمایه اجتماعی در هر جامعه و کشوري به حتم جامعه را با مشکلات فرهنگی، سیاسی و اجتماعی روبرو میسازد که نهایت آن فروپاشی اجتماعی است.
در غیاب سرمایه اجتماعی، سایر سرمایهها، اثربخشی خود را از دست میدهند و بدون سرمایه اجتماعی پیمودن راههاي توسعه و تکامل فرهنگی و اقتصادي ناهموار و دشوار میشود. درعصر حاضر، براي توسعه، بیشتر از آنچه به سرمایه اقتصادي، فیزیکی و سرمایه انسانی نیازمند باشیم به سرمایه اجتماعی نیازمندیم، این همان علّتی است که جامعه را چیزي بیشتر و فراتر از جمع افراد میسازد.
امروزه در جوامع شهري با وجود سرمایههاي فیزیکی، اقتصادي و انسانی فراوان شاهد کندي در روند توسعه شهري هستیم که از خلأ سرمایه اجتماعی احساس میگردد. با توجه به مطالب فوق سؤال پژوهش این است که در قالب دیدگاه برنامهریزي شهري، رابطه توسعه یافتگی شهر با میزان سرمایه اجتماعی به چه صورت است؟ این ارتباط در شهر الوند و قزوین به عنوان نمونه هاي مورد مطالعه به چه شکلی است؟
نگاه شهرسازان و مدیران شهري به شهر و شهرنشینی، انگارهاي نیست که صرفاً معطوف به کالبد زیستی شهر باشد بلکه کیفیتهاي ارزشی و اخلاقی نیز مورد بررسی قرار میدهند. بحث پیرامون سرمایه اجتماعی و اهمیت آن در رسیدن به توسعه شهري به تازگی در میان پژوهشگران حوزه جغرافیا و برنامهریزي شهري مورد توجه واقع شده است که نشأت گرفته از جایی است که طی فرآیند توسعه شهري در یک دهه اخیر، آنچه بیش از پیش مورد توجه عاملان و مسئولین بوده، منافع و ابعاد اقتصادي است تا فاکتورهاي اجتماعی و این مسئله، شهرها را به ویژه در کشورهاي در حال توسعه، با مشکل بحرانهاي اجتماعی مواجه ساخته است.
انجام پژوهش از این جنبه ضروري می نماید که مدیران شهري می توانند با لحاظ نمودن اهمیت سرمایه اجتماعی در هزینه هاي شهري صرفه جویی نمایند و روند توسعه را تسهیل کنند.
در این پژوهش در هدف به شرح ذیل مدنظر بوده است.
• شناخت شاخصهاي سرمایه اجتماعی و بررسی آن در سطح دو شهر الوند و قزوین
• بررسی رابطه سرمایه اجتماعی و عناصر تشکیل دهنده آن با توسعه شهري
• سنجش رابطه سرمایه اجتماعی با توسعه یافتگی در سطح شهر قزوین و شهر الوند
جدول شماره :1 خلاصه تحقیقات پیشین
2007 عنوان: ارتباط بین سرمایه انسانی و سرمایه اجتماعی
نتیجه: سطح بالاتر سرمایه اجتماعی سبب شده که افراد با تحصیلات بالا میزان زیادتري سرمایهگذاري در سرمایه اجتماعی داشته باشند .
2009 عنوان: گروه هاي اجتماعی و توسعه اقتصادي با بهرهگیري از مدل تعادل عمومی
نتیجه: ناهمسانی در تعداد گروههاي اجتماعی میتواند سبب ناهمسانی در درآمد سرانه کشورها شود .گروههاي اجتماعی که نشان دهنده سرمایه اجتماعیاند، میتوانند سبب کاهش در هزینه مبادله شوند .
2005 عنوان :کنشهاي متقابل فضایی و اجتماعی:کیفیت زندگی، سرمایه اجتماعی و شبکههاي اجتماعی
نتیجه: ارزیابی صحیح جنبه هاي درونزاي فرایند شهري شدن با تأکید بر نقش سرمایه اجتماعی به عنوان پشتوانه کنش هاي متقابل و شبکههاي اجتماعی به عنوان بستر بروز و ظهور سرمایه اجتماعی بوده است.
2006 عنوان: بررسی ارتباط بین سرمایه اجتماعی و کیفیت زندگی
نتیجه: سن بالا، پایگاه اقتصادي ضعیف خانواده و میزان پایین سرمایه اجتماعی در سطح فرد و روستا، عوامل تعیین کننده در کیفیت زندگی افراد به شمار میروند.
1390 عنوان: ارزیابی توزیع فضایی سرمایه اجتماعی در سطح مناطق شهري
نتیجه: تفاوت معنادار سرمایه اجتماعی در سطح شهر
1389 عنوان: تأثیر سرمایه اجتماعی برون گروهی بر توسعه اقتصادي
نتیجه: ارتباط منفی میان سرمایه اجتماعی برون گروهی و توسعه وجود دارد . هر چه سرمایه اجتماعی برون گروهی در استان هاي کشور بالاتر باشد، میزان توسعه اقتصادي آن استان کم میشود .
1389 عنوان: ارتباط میان سرمایه اجتماعی و توسعه اقتصادي از منظر اسلام
نتیجه: نقش ویژه نهاد مذهبی و کارکردهاي آنان در زندگی اجتماعی جوامع اسلامی در نهادینه کردن نظام نظارت همگانی و نیز حضور آگاهانه مسلمانان ، تثبیت و تقویت مشارکت اجتماعی عمل می کند..
سرمایه اجتماعی: سرمایه اجتماعی از طریق ایجاد سازمانهاي اجتماعی بر پایه اعتماد، هنجارها و روابط شبکهاي شکل می گیرد.
کارایی را از طریق تسهیل هماهنگی در اقدامات بهبود میبخشد و ظرفیتهاي افراد گروهها را بر دستیابی به اهداف نهایی تسهیل میکند، بالعکس فقدان آن منجر به بروز محدودیتهایی در فرآیند توسعه در سطوح مختلف می شود. سرمایه اجتماعی با افزایش همکاري در نیل به منافع عمومی، تسهیل کنش جمعی و ایجاد مشارکت و اعتماد در بین افراد جامعه نه تنها به کاستن از اختلافات میانجامد، بلکه به عنوان خمیر مایه توسعه محلی مطرح میشود.
برخی از شاخصهاي کلیدي که از یک طرف دربرگیرنده بقیه فاکتورهاي سرمایه اجتماعی هستند، و از طرفی مکمل یکدیگرند، به شرح زیر است.
مشارکت اجتماعی: مفهوم مشارکت ارتباط تنگاتنگ و مرتبط با مفهوم شهروندي دارد .مبنا و معرّف حقوق و وظایف شهروندي است که میتواند به گونههاي مختلف تحقّق یابد. از سویی مهم ترین الزامات توسعه، مشارکت شهروندي و مدنی است .مشارکت را میتوان برحسب نوع مشارکت، زمینه مشارکت و سازماندهی مشارکت طبقهبندي هاي مختلفی نمود.
اعتماد اجتماعی: اعتماد در متن کنشهاي انسان نمود پیدا میکند، به خصوص در آن دسته از کنشها که جهتگیري معطوف به آینده دارند و آن نوعی رابطه کیفی که به تعبیر کلمن لقدرت عمل کردن را تسهیل میکندل. شبکه اعتماد عبارت از گروهی که براساس اعتماد متقابل به یکدیگر از اطلاعات، هنجارها و ارزشهاي یکسانی در مبادلات فیمابین خود استفاده میکنند. از این رو اعتماد فیمابین نقش زیادي در تسهیل فرآیندها و کاهش هزینههاي مربوط به اینگونه تبادلات دارد.
