بخشی از مقاله
چکیده
قیر طبیعی یکی از منابع معدنی در شهرستان گیلان غرب واقع در استان کرمانشاه است که حدود سه دهه از کشف و استخراج آن میگذرد. صاحبان این معادن در طی سالها، از این ثروت ملی برداشت کردهاند در حالی که هیچ یک از آنها دغدغه آسیبی که به محیط زیست منطقه رسیده است را نداشتهاند. این افراد بدون اطلاع از محل وجود قیر، به تخریب و خاکبرداری زمین دست میزنند تا جای که به این ماده دست پیدا کنند. مشاهده منظره تخریب شده در اطراف این معادن، حقیقتاً دل هر بینندهای را به درد خواهد آورد. خوشبختانه، با فراهم بودن پتانسیل اکتشاف منابع معدنی در دانشگاه رازی، چنین عملیات اکتشافی انجام شده و نتایج خوبی به دست آمده است. با این روش، می توان با نقشه برداری از منطقه و نیز انجام عملیات اکتشاف ژئوفیزیکی، محل تقریبی معادن قیر را شناسایی و عملیات خاکبرداری را محدود کرد تا از وارد شدن آسیب بیشتر به منطقه جلوگیری شود. استفاده از افراد متخصص در زمین شناسی، نقشه برداری و ژئوفیزیک در این موارد، هم به اشتغال فارغ التحصیلان کمک خواهد کرد و هم محیط زیست را از تخریب فراوان نجات خواهد داد.
کلمات کلیدی: قیر طبیعی، تخریب محیط زیست، اکتشاف ژئوفیزیکی
-1 مقدمه و بیان مسأله
نفت خام موجود در مخازن نفتی، تحت تاثیر فشار هیدرواستاتیک، همواره به دنبال منافذی برای خروج میباشد. بنابرین از درزها، شکافها و گسلهایی که در سنگ مخزن وجود دارد به طرف زمین حرکت میکند و پس از از دست دادن مواد فرار، جامد میشود. در این صورت قیر طبیعی در مناطقی وجود دارد که قبلاً در زیر اقیانوس یا دریا بوده است و سنگهای آن منطقه از نوع سنگهای رسوبی هستند. پتانسیل چنین منابعی در کشور ایران، در جنوب و غرب کشور هستند اما از آنجا که غرب کشور از نظر زمانی زودتر از زیر دریا بیرون آمده است بنابراین تبخیر مواد فرار در نفت، که به سطح زمین راه پیدا کردهاند، بیشتر صورت گرفته و قیر طبیعی به شکل جامد در این مناطق وجود دارد. استفاده از قیر از زمانهای گذشته به عنوان عایق در پشت بام و درون ساختمانها، و تا حدودی به عنوان منبع سوختی برای تولید گرما استفاده میشده است که در آن حالت برداشت از منابع قیر به موارد سطحی زمین مربوط بوده است. در دو دهه اخیر، با افزایش جمعیت و بیشتر شدن فشار اقتصادی، تقاضا برای استفاده از منابع طبیعی بیشتر شده است. جنگلها برای ساختن زمین کشاورزی از بین رفتهاند و چوب درختان به صورت زغال برای مصارف تفریحی به هدر رفته است. برای آبیاری زمینهای کشاورزی، چاهای عمیق بدون مجوز حفر شدهاند و سطح آبهای زیر زمینی بسیار فرو افتاده است. تقریباً در اطراف تمامی رودخانهها، چاههای آب برای توسعه باغداری مورد استفاده قرار گرفتهاند که به خشک شدن پایین دست رودخانهها و یا دریاچهها و مردابها شده است. بر همین اساس، و به منظور بهره برداری اقتصادی شخصی از یک ثروت ملی، استخراج مواد معدنی در دسترس آغاز شد. با پیشرفت وسایل حفاری و خاکبرداری در کشور و همچنین با صدور مجوزهای نادرست اما قانونی برای استخراج، تخریب زمین در مناطق شامل قیر طبیعی شروع شد و به سرعت به افراد دیگر هم سرایت کرد. در ابتدا، این مردم محلی بودند که به خاطر نزدیکی به معادن و دسترسی سریع، به استخراج قیر دست زدند اما هم اکنون در غرب کشور بسیاری از شرکتهای استخراج، که صاحبان آنها از سراسر ایران هستند، حضور دارند. از آنجا که هیچ گونه نظارت زیست محیطی برای چنین معادنی صورت نگرفته است، استخراج قیر با قدرت هرچه تمامتر صورت گرفته و طمع صاحبان برای استخراج بیشتر، محیط اطراف این مناطق را به صورت ویرانه درآورده است. در سراسر دنیا، استخراج منابع معدنی که به صورت رگهای هستند، با تونل زدن و حفاری در درون زمین انجام می گیرد و فقط همان رگهای که شامل مواد معدنی است از زمین جدا میشود حال آنکه در کشور ما، این اتفاق برای استخراج قیر نیفتاده است. در کشور ما، صاحبان منابع به صورت حدسی، شروع به خاکبرداری از زمین میکنند، اگر به منبعی رسیدند که چه بهتر، از آن بهره برداری میکنند و اگر چیزی یافت نشد اصلاً برای ایشان اهمیتی ندارد. در حقیقت صاحبان این معادن برای استخراج مثلاً 10تُن قیر، هزاران تُن خاکبرداری انجام میدهند و از آنجا که نظارتی وجود ندارد پیوسته به کار خود ادامه میدهند. شکل - 1 - نمونههایی از تخریب محیط زیست را در مورد معادن قیر طبیعی نشان میدهد.
شکل .1 تخریب محیط زیست در اثر استخراج بدون برنامه از منابع قیر طبیعی.
