بخشی از مقاله
خلاصه
به منظور مقایسه شادکامی دو گروه از دانشجویان دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری حسب مشارکت آنها در کارگاههای آموزشی مهارتهای زندگی پژوهشی توصیفی از نوع آزمایشی با طرح پیشآزمون و پسانجام شد. 160 دانشجو به دو گروه تقسیم شدند. در گروه آزمایشی 80 دانشجو به مدت 6 جلسه تحت آموزش مهارتهای زندگی قرار گرفتند و 80 دانشجوی دیگر بهعنوان گروه کنترل در نظر گرفته شدند. یک هفته قبل و یک هفته پس از اتمام دوره آموزش، از دو گروه - آزمایشی و شاهد - در شرایط یکسان اجرای پرسشنامه 29 سئوالی بهعمل آمد. تجزیه و تحلیل توصیفی و استنباطی دادهها با آزمون t جفت شده انجام شد. نمره شادکامی، رضایت از زندگی، حرمت خود و خلق مثبت دانشجویان مشارکتکننده در کارگاههای بهترتیب حدود 7/75، 15/6، 15/0 و 8/0 درصد بهبود یافت. نتایج این پژوهش اثر مثبت برگزاری کارگاههای آموزشی بر سلامت عمومی و مولفههای آن را تأیید میکند.
کلید واژهها: سلامت روان، کارگاه آموزشی، دانشجویان
مقدمه
مطالعه بر روی شادکامی در دهه اخیر رشد قابل ملاحظه ای داشته است. مفهوم شادی، حداقل سه جز اساسی عاطفی، اجتماعی و شناختی وجود دارد. جز عاطفی باعث حالات هیجانی مثبت، جزء اجتماعی منجر به روابط اجتماعی گسترده و مثبت با دیگران و جز شناختی موجب برخورداری از تفکری می شود که وقایع روزمره را با خوشبینی تعبیر و تفسیر می کند. از نتایج شادکامی می توان به داشتن نگرش مثبت به زندگی، خودپنداری مثبت بیشتر، سلامت روانی و تعادل عاطفی بهتر، نگرش بهتر به خود و دیگران، روابط اجتماعی متعادل، دوری از اتلاف وقت و کاهلی، عملکرد بهتر سیستم ایمنی در مقابل استرس ها، کیفیت خواب بهتر و عملکرد شغلی و تحصیلی بهتر اشاره نمود. بر اساس نتایج مطالعات انجام گرفته افرادی که از شادکامی مناسب برخوردار نیستند، بیشتر دچار ابتلاء به افسردگی، اضطراب و پیامدهای ناشی از آن بوده، در آنها اعتیاد و رفتارهای ناهنجار اجتماعی بیشتر دیده شده و امید به زندگی کمتری نسبت به افرادی که شادکامی مناسب دارند، برخوردارند. زندگی دانشجویی، عدم آشنایی با محیط جدید تحصیلی، دوری از خانواده، عدم علاقه به رشته تحصیلی، ناسازگاری با سایر افراد در محیط زندگی دانشجویی و مشکلات اقتصادی -اجتماعی و کمبود امکانات رفاهی از مواردی هستند که مشکلات و ناراحتی های روانی را ایجاد کرده و در نهایت باعث افت تحصیلی می گردند. نتایج مطالعات انجام شده بر روی دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی ایران، بین شادکامی دانشجویان با سن، جنس، رشته تحصیلی، دوره تحصیلی و محل سکونت رابطه معنی داری مشاهده نشده بود - ظهور و فکری، . - 1382 ظهور و فکری - 1382 - گزارش کردند بین میزان شادابی دانشجویان با سن، جنس، رشته تحصیلی، دوره تحصیلی و محل سکونت رابطه معنی داری مشاهده نگردید؛ در حالی که شادابی دانشجویان با علاقه به رشته تحصیلی و امید به آینده شغلی همبستگی مثبت و معنی داری نشان داد. بنابراین شناساندن رشته های تحصیلی به دانش آموزان قبل از ورود به دانشگاه، امکان تحصیل در یکی از رشته های مورد علاقه در دانشگاه و امید دادن به آنان که دانشگاه می تواند برای کسب موفقیت های شغلی در تمامی جنبه های زندگی، یک فرصت تلقی شود می تواند در شادابی آنان موثر واقع گردد. در صورت برنامهریزی میتوان میزان شادکامی در این گروه عظیم و مهم جامعه را افزایش داد و امیدوارتر بود که این شادکامی دوام و پایداری بیشتری داشته باشد.
شیوع روزافزون ابتلاء به انواع اختلالات روانی در سطح جهان سبب شد تا پیشگیری از بیماریهای روانی عمدهترین هدف بهداشت روانی بوده و پیشگیری اولیه در جمعیت سالم جامعه برای آماده سازی افراد و فراهم نمودن شرایط مناسب برای زندگی سالم از تمامی جنبههای جسمانی، روانی، اجتماعی مد نظر قرار گیرد. بنابراین هدف، افزایش آمادگی و توانایی افراد در برخورد صحیح و مناسب با رویدادهای زندگی است. بدیهی است که آموزش، اساسیترین روش پیشگیری اولیه است - حسینی، . - 1378 از طرفی دیگر، مهمترین و مؤثرترین دوره سنی جهت آموزش پیشگیرانه، دوره نوجوانی و جوانی است. آموزش مهارتهای زندگی سبب ارتقای سلامت روانی دانشجویان میگردد - طارمیان، 1378؛ یاری، . - 1386 هرچند، دانشجویان از افراد برگزیده اجتماع محسوب میشوند؛ اما دانشجویان هم به انواع اختلالات و مشکلات عاطفی مبتلا هستند. تقی زاده افشاری و همکاران - 1382 - دریافتند که 10 درصد از کل دانشجویان ورودی 79، 13 درصد از کل دانشجویان ورودی 80 و 9 درصد از کل دانشجویان ورودی 81 مشکوک به اختلالاف روانی به شکل اختلال در عملکرد، اضطراب، افسردگی و علائم جسمانی بودند. بهگزارش دفتر مشاوره و سلامت سازمان امور دانشجویان تشریح کارنامه سلامت جسم 8 هزار و 500 دانشجوی جدیدالورود 74 دانشگاه در سال تحصیلی 93-92 نشان میدهد که بیش از 20 درصد مشکوک به اختلالاف روانی هستند. لذا لازم است ضمن ارزیابیهای روان شناختی و بالینی دانشجویان و ارائه خدمات راهنمایی و مشاوره در زمینههای آموزشی، تحصیلی، آموزش مهارتهای ارتباطی، همانند روشهای حل مسائل و... در جهت ارتقاء سطح سلامت روانی دانشجویان گامهای مثبتی برداشته شود.
آموزش مهارت های زندگی به ارتقاء بهداشت روانی در ابعاد مختلف زندگی کمک نموده و از اساسیترین برنامههای پیشگیرانه در سطح اولیه بهشمار میرود. رویکرد مهارتهای زندگی یک چهارچوب سازمان یافتهای را برای مراکز مشاوره و بهداشت روانی فراهم میکند و یک عنصر آموزشی برای مدارس و دانشگاههاست. بر همین اساس، بسیاری از دانشگاهها طی سالهای اخیر به آموزش مهارتهای زندگی1 و مهارتهای مقابله با فشار روانی2 برای ارتقای سلامت دانشجویان خود روی آوردهاند - فتی و همکاران، . - 1385 اما هرچند این دست خدمات با هزینههای زیادی در قالب برنامههای مختلف کوتاه و بلندمدت به شکل کلاس توجیهی، سخنرانی و همایشها، برگزاری نمایشگاهها و برگزاری کلاسهای آموزشی بهویژه کارگاههای مختلف انجام میشود، یک ارزیابی جامعی از این عوامل بر شادکامی دانشجویان صورت نگرفته است. لذا این پژوهش به منظور ارزیابی اثرات برگزاری کارگاههای آموزشی بر شادکامی دانشجویان دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری طراحی و انجام شد.
روش تحقیق
ابزار مورد استفاده در این پژوهش سه پرسشنامه شادکامی آکسفورد بود که برای سنجش شادکامی و مولفههای آن توسط آرگیل مارتین و کراسلند - 1998 - مورد تجدید نظر قرار گرفته است. این پرسشنامه شامل 29 گویهی چهار گزینه ای است و میزان شادکامی فردی را میسنجد که پایهی نظری این پرسشنامه تعریف آرگایل و کراسلند از شادکامی است. پژوهش حاضر از نظر روش پژوهش توصیفی از نوع آزمایشی با طرح پیش آزمون و پس آزمون دو گروهی با گروه شاهد گروه بود. اجرای پرسشنامه سلامت عمومی، شادکامی و مثبت اندیشی یک هفته قبل از و یک هفته بعد از برگزاری کارگاه های آموزشی در شرایط یکسان انجام شد. جامعه آماری پژوهش 2456 نفر از دانشجویان دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری در سال تحصیلی92 الی 93 بودند. گروه آزمایشی به مدت 6 جلسه تحت آموزش مهارت های زندگی قرار گرفتند. یک هفته قبل از شروع آموزش و پس از اتمام جلسات آموزش، از گروهها در شرایط یکسان، پیش و پس آزمون اجرای پرسشنامه شادکامی به عمل آمد. گروه آزمایشی شامل 80 دانشجوی متقاضی شرکت در کارگاه های آموزش مهارت های زندگی که به مدت 6 جلسه تحت آموزش قرار گرفتند، بودند.
شیوه تجزیه و تحلیل داده در پژوهش حاضر توصیفی و استنباطی بود. از آزمون t جفت شده برای بررسی اثر کارگاه های آموزشی بر کل دانشجویان در گروه آزمودنی و کنترل، در مقاطع مختلف تحصیلی کارشناسی و تحصیلات تکمیلی و همچنین جنسیت دانشجوها استفاده شد. دادههای پژوهش حاضر با استفاده از روشهای آمار توصیفی - فراوانی، درصد فراوانی، میانگین و انحراف استاندارد و آمار استنباطی - ضریب همبستگی گشتاوری پیرسون - ، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. از رویه PROC TTEST نرم افزار آماری - 2002 - SAS برای بررسی اثر کارگاه های آموزشی و از آزمون t نیز برای مقایسه میانگینها در سطح 0/05 درصد استفاده شد. برای بررسی همبستگی بین مولفه های شادکامی از رویه PROC CORR استفاده شد.
یافته ها
مشخصات کلی دانشجویان شرکت کننده در کارگاههای آموزشی در جدول-1 آمده است. براساس نمره کلی شادکامی می توان دانشجویان را قبل از برگزاری کارگاه با معیار نمرات پایین 22 - شادی کم - ، نمرات 22 تا 44 - شادی متوسط - ، نمرات 44 تا 68 - شادی بالا - و نمرات 68 تا 87 - شادی بسیار بالا - دستهبندی کرد. خوشبختانه مشاهده ای در دامنهی شادی کم 0 تا 22 دیده نشده است و 50/25 درصد دارای شادی متوسط و 45درصد دارای سطح شادی بالا و 2/5 درصد در سطح شادی بسیار بالا بودند. از آنجایی که نمره بهنجار این آزمون بین40 تا 42 است، 23 نفر از دانشجویان قبل از کارگاه در سطح پایینتر از بهنجار بودند به عبارتی 28/75 درصد دانشجویان در سطح پایینتر از بهنجار بودند. همچنین 53 درصد یا به عبارتی دیگر 71/25 درصد دانشجویان در سطح بالاتر از بهنجار بودند.
جدول-.1 مشخصات کلی کلیه دانشجویان شرکت کننده در کارگاه آموزشی
مقایسه شادکامی دانشجویان در قبل و بعد کارگاه آموزشی
نمره شادکامی دانشجویان تحت تأثیر حضور در کارگاههای آموزشی قرار گرفت و بهطور معنی داری افزایش پیدا کرد. برگزاری کارگاه حدود 7/75 درصد شادکامی دانشجویان را افزایش داد. نمرات مولفههای رضایت از زندگی، حرمت خود و خلق مثبت متعاقب مشارکت در کارگاههای آموزشی به طور معنی داری بهبود یافتند. اما اثر معنی داری بر نمره بهزیستی فاعلی و رضایت خاطر دانشجویان مشارکت کننده در کارگاه نداشت. با برگزاری کارگاه های آموزشی به ترتیب 15/6، 15/0 و 8/0 درصد بهبود در نمرات رضایت از زندگی، حرمت خود و خلق مثبت دانشجویان مشارکت کننده مشاهد شد.
مقایسه شادکامی دانشجویان مقاطع مختلف تحصیلی
برگزاری کارگاههای آموزشی تفاوت معنی داری را در بین مقطع تحصیلی دانشجویان از نظر نمره شادکامی در دانشجویان مشارکت کننده در کارگاه های آموزشی نداشت. اما نمرات رضایت از زندگی را در دانشجویان تحصیلات تکمیلی در مقایسه با دانشجویان کارشناسی به طور معنی داری افزایش داد. اما نمره حرمت از خود را در دانشجویان کارشناسی در مقایسه با دانشجویان تحصیلات تکمیلی به طور معنی داری افزایش داد. تأثیر برگزاری کارگاههای آموزشی بر مثبت اندیشی در دانشجویان مشارکت کننده در کارگاههای آموزشی در بین دانشجویان دوره کارشناسی و تحصیلات تکمیلی - ارشد و دکتری - - معنی دار نبود.
جدول .2 مقایسه شادکامی و مولفه های آن در دانشجویان مشارکت کننده در قبل و بعد کارگاه آموزشی
