بخشی از مقاله
خلاصه
پیشرفت فناوری اطلاعات و به تبع آن تجارت الکترونیک در دهه ی اخیر، افق های جدیدی برای کسبوکار و تجارت در کشورهای مختلف بازکرده است. در این مقاله به بررسی اثر تجارت الکترونیک و فاوا بر روی رشد اقتصادی با استفاده از روش داده های تابلوی - panel data - در بازه زمانی 2000 تا 2013 در گروهی از کشورهای اسلامی درحال توسعه پرداخته و جزئیات طرحشده در این مطالعه را آزمون می کند. نتایج انجامشده بیانگر آن است که تجارت الکترونیک و فاوا از عوامل اثرگذار بر رشد اقتصادی میباشد.
کلمات کلیدی: فناوری اطلاعات و ارتباطات، تجارت الکترونیک، رشد اقتصادی
.1 مقدمه
ارزیابی اثرات فاوا بر عملکرد اقتصادی کشورها از دهه 1990 موردتوجه قرارگرفته است. فاوا به سه طریق میتواند رشد اقتصادی را گسترش دهد: اول بهعنوان یک بخش اقتصادی؛ دوم بهعنوان نهاده مورداستفاده در سایر بخشها؛ و سومین راه تأثیر فاوا بر رشد اقتصادی از طریق تأثیر صنایع فاوا بر بهرهوری عوامل است. واقعیت آن است که امروزه استفاده از فاوا به اشکال مختلف در بخش های اقتصادی و بازرگانی رونق گرفته است و پیشبینی میشود با پذیرش بنگاههای اقتصادی و مصرفکنندگان جایگاه فاوا در اقتصاد کشورها ارتقا یابد. دو رویکرد درزمینه استفاده فاوا در کشورهای درحالتوسعه وجود دارد. برخی تحلیلگران اعتقاددارند با توسعه فاوا در جهان، فاصله کشورهای توسعهیافته با کشورهای درحالتوسعه بیشتر خواهد شد و درنتیجه شکاف دیجیتالی در جهان عمیقتر خواهد بود و آیندهای روشن نمیتوان برای کشورهای درحالتوسعه ترسیم نمود. با این رویکرد، پیشنهاد خاصی برای توسعه این کشورها نمیتوان ارائه نمود. رویکرد دوم فاوا را بهعنوان فرصت برای کشورهای درحالتوسعه میداند و از آن تحت عنوان توسعه جهشی1 یاد میکند. با این نگاه کشورهای درحالتوسعه میتوانند سرعت توسعه خود را شدت بخشند و شکاف دیجیتالی و اقتصادی خود را با کشورهای توسعهیافته کاهش دهند. - محمودزاده، - 1389
تعاریف متعددی در رابطه با فناوری اطلاعات و ارتباطات بیانشده است، سازمان مشارکت جهانی دانش2 فاوا را بهعنوان »فناوری که ارتباطات و پردازش و انتقال اطلاعات توسط تجهیزات الکترونیک را تسهیل میکند«، تعریف میکند. سازمان همکاری و توسعه اقتصادی - 1998 - 3 بخش فاوا را بهعنوان ترکیبی از صنایع تولیدی و خدماتی تعریف کردهاند که دادهها و اطلاعات را بهصورت الکترونیکی به دست میآورند، انتقال میدهند و درنهایت نشان میدهند. - عباس زاده و الهی، - 1386
از سویی دیگر رابطه با تجارت الکترونیک نیز، زواس - 1996 - 4 بیان میکند تجارت الکترونیک عبارت است از اشتراکی از تجارت اطلاعات، حفظ کردن روابط تجاری و اداره کردن مبادلات تجاری بهوسیله ابزارهایی از شبکههای مخابراتی. بنا به نظر تریس و استوارت5 استفاده از اینترنت جهانی برای خریدوفروش کالاها و خدمات، شامل خدمات و حمایت پس از فروش، تجارت الکترونیک را شکل میدهد. کالاکوتا و وینستون - 1996 - ، تجارت الکترونیک را اینگونه بیان میکند، تحویلی از اطلاعات، محصولات، خدمات و پرداختیها از طریق خطوط تلفن، شبکه های کامپیوتر یا هر ابزار دیگری. بنا به نظر کافمن و والدن . - 2001 - تجارت الکترونیکی بهعنوان یک اصل بنیادی، کانون رده بندی آمادگی الکترونیکی قرار دارد. آمادگی الکترونیک معیاری است که کیفیت زیرساختهای اطلاعات و ارتباطات و فناوری یک کشور و توانایی فعالان اقتصادی آن شامل دولت، بنگاهها و مصرفکنندگان را در استفاده از فاوا تعیین تشکیلشده که هرکدام، متأثر از عوامل 5 میکند. شاخص آمادگی الکترونیکی از شش زیر شاخص مختلفی است - فلیحی پیربستی و فهیمی فر، . - 1389 ازآنجاییکه تجارت الکترونیکی بخشی از فرایند گسترده تحولاتی است که از طریق فناوری اطلاعات و ارتباطات - ICT - ؛ یعنی فناوری اطلاعات - IT - بهعلاوه ارتباطات ایجاد میشود؛ لذا در بررسی اثرات اقتصادی آنها بهویژه در بررسی تأثیرات آن ها بر رشد بهرهوری و GDPمعمولاً، از یک ادبیات اقتصادی و نیز شواهد تجربی واحد استفاده میشود و تنها تفاوت در جایگزین کردن معیارهای کلی اندازهگیری مناسب هر یک از آنها، در روابط ریاضی است.
همچنین مطالعات انجامگرفته بیانگر اثرگذاری متغیرهای مختلفی بر رشد اقتصادی میباشد، که ازجمله عوامل تأثیرگذار بر رشد اقتصادی، فناوری اطلاعات میباشد. ازجمله این پژوهشها:
هازوکی ایشیدا - 2015 - 6، در ژاپن برای دوره - 1980-2010 - با استفاده از روش ARDL، اثر بلندمدت توسعه ICT در رشد اقتصادی و مصرف انرژی در ژاپن را بررسی کرد. نتایج این پژوهش بیانگر یک رابطه پایدار بلندمدت، نه تنها برای تابع تولید، بلکه همچنین برای تابع تقاضای انرژی بود؛ و همچنین این پژوهش نشان داد که سرمایهگذاری فناوری اطلاعات و ارتباطات اثر بیشتری در افزایش تولید ناخالص داخلی نسبت به کاهش متوسط در مصرف انرژی دارد. اوجلینا یوشکوا - 2014 - 7، با بررسی اثر ICT و صادرات بر رشد اقتصادی بین 40 کشور به این نتایج دست یافتند که استفاده کسبوکار اینترنتی توسط بخش تجاری باعث گسترش ICT میشود که این امر باعث ایجاد یک پیوند مثبت و ایجاد تحریک بین صادرات کشورهای موردبررسی گردید. کیو و چن - 2014 - 8 با بررسیهای خود به این نتیجه رسیدند که برخی از عوامل مانند تعداد کاربران اینترنت، تعداد شرکتهایی که از تجارت الکترونیک استفاده میکنند و افزایش تعداد کاربران خرید آنلاین، باعث یک رابطه مثبت و معناداری بین استفاده از تجارت الکترونیک و رشد اقتصادی چین شدند. لیو - 2013 - 9 با بررسی روند اقتصاد کشور چین از روش هزینه، در فاصله سالهای 1997-2011، به این نتیجه رسید که برخی از عوامل مانند تعداد نام دامنه، پهنای باند بینالمللی خروجی، تعداد کاربران اینترنت، تعداد کاربران خرید آنلاین، مقیاس تبلیغات آنلاین و تعدادی از وب سایتها بهعنوان متغیرهای مستقل نقش مثبتی بر تولید ناخالص داخلی داشتند؛ و تجارت الکترونیک بهعنوان یک پیش برنده رشد تولید ناخالص داخلی است. ساسی و گواید - 2013 - ، برای کشورهای عضو منا در دوره 1960-2009 و روش پانل پویا اثر توسعه مالی، انتشار ICT و رشد اقتصادی را برآورد نمودند. نتایج نشان داد که اثر مستقیم توسعه مالی در رشد اقتصادی بهطور قابل توجهی منفی است؛ و همچنین مدت تعامل بین توسعه مالی و انتشار ICT بهطور قابلتوجهی مثبت است. بهعلاوه، انتشار ICT اثر معناداری بر رشد دارد. سیکوبلی و همکاران - 2012 - 10، با بررسی اثر فاوا بر رشد بهرهوری نیروی کار در 14 کشور عضو سازمان همکاری و توسعه اقتصادی و با استفاده از رویکرد غیر پارامتری برای سالهای 1995-2005 شواهد جدیدی را ارائه کردند. نتایج، نقش فناوری اطلاعات و ارتباطات را بهعنوان یک فناوری عمومی و همهجانبه تأیید میکند که بهرهبرداری کامل از فرصتهای رشد آن - فاوا - به تغییرات سازمانی و تغییر فرایند کسبوکار نیاز دارد.
همچنین مطالعات داخلی درزمینه اثر فناوری اطلاعات و ارتباطات بر رشد اقتصادی شامل:
محسنی و همکاران - 1392 - ، با بررسی تأثیر فناوری اطلاعات و ارتباطات بر رشد اقتصادی با رویکرد مقایسه بین کشورهای توسعهیافته و درحال توسعه با استفاده از روش پانل دیتا برای دوره زمانی 2000-2009 دریافتند که نتایج برآورد حاکی از رابطه مثبت و معناداری بین رشد اقتصادی و فاوا در این دوره است که در کشورهای توسعهیافته این ارتباط از شدت بالاتری برخوردار است. مرادی و همکاران - 1392 - ، با بررسی تأثیر فناوری اطلاعات و ارتباطات بر رشد اقتصادی کشورهای اسلامی منتخب با استفاده از روش دادههای تلفیقی برای 52 کشور و دوره زمانی 2010-1995 برای دو حالت پایدار و رشد دریافتند که سرمایه غیر فناوری اطلاعات و ارتباطات بیشترین تأثیر و دسترس و کاربری فناوری اطلاعات و ارتباطات اثر قابلتوجهی بر رشد اقتصادی گروه کشورهای اسلامی منتخب دارد.
2. مبانی نظری
2.1. رشد اقتصادی
رشد اقتصادی عبارت است از افزایش تولید ناخالص ملی یک کشور در طی یک دوره معین. مایکل تودارو رشد اقتصادی را فرایند پایداری میداند که در اثر آن ظرفیت تولید اقتصادی در طی زمان افزایش مییابد و سبب افزایش سطح درآمد ملی میشود؛ اما ازنظر کوزنتس رشد اقتصادی مفهوم دقیقتری دارد و عبارت است از: افزایش بلندمدت ظرفیت تولیدی بهمنظور عرضهی هر چه متنوعتر کالاهای اقتصادی به مردم است. - امام وردی و همکاران، - 1391
.2.1.2 الگوی رشد با لحاظ فناوری اطلاعات و ارتباطات
برای برآورد رشد اقتصادی و تأثیر عوامل مؤثر بر آن اقتصاددانانمعمولاً از معادله رشد استفاده میکنند. در این مطالعه برای شناخت مجراهای تأثیر فناوری اطلاعات و ارتباطات بر تولید، بهرهوری و رشد اقتصادی با توجه به مبانی نظری ارائهشده توسط کوا - 2002 - در فوق و لزوم تفکیک انواع سرمایه از یکدیگر، اینک با پیروی از پوجالا - 2002 - دو الگوی رشد با توابع تولید مختلف و روش متفاوت در نظر میگیریم. ابتدا در چارچوب حسابداری رشد شکل توابع تولید زیر را به صورت زیر در نظر میگیریم.
که t مؤید زمان، Y نشاندهنده ارزشافزوده کل، Y ICT ارزشافزوده کالاها و خدمات فناوری ارتباطات تولیدات است. تولید با نهاده های سرمایهای فناوری ارتباطات و اطلاعات یعنی C و دیگر انواع سرمایه فیزیکی سرمایه انسانی H و N نیروی کار انجام میگیرد. با فرض سطح فناوری بهصورت هیکسی- خنثی یا شکل میگردد.
و اطلاعات است و Y 0 نشاندهنده دیگر K، - غیر از فناوری ارتباطات و اطلاعات - ، تولید افزا این متغیر توسط پارامتر A ارائه
3. معرفی دادهها و الگوی تخمین:
3.1. معرفی مدل، دادهها و اطلاعات آماری:
