بخشی از مقاله
چکیده:
این تحقیق به منظور بررسی تأثیر دما و زمان نگهداري دانه گرده چهار لاین برگشتدهنده باروري بر قابلیت زیست دانه گرده و بارورسازي لاین نرعقیم آفتابگردان در ایستگاه تحقیقات کشارزي و منابع طبیعی خوي در قالب طرح بلوكهاي کامل تصادفی به اجرا درآمد. 4 لاین بازگرداننده باروري با فواصل زمانی 20 روز کشت شده و دانههاي گرده جمعآوري و در دو دماي 4°C و -20°C به مدت 1 تا 6 هفته ذخیره شدند. تلاقی لاینهاي نرعقیم با استفاده از گردههاي ذخیره شده صورت گرفت. قابلیت زیست دانههاي گرده لاینهاي برگرداننده و صفات دانهبندي و وزن صد دانه در لاین مادري اندازهگیري شد.
براساس نتایج حاصل، بین لاینها، دماها و زمان نگهداري دانه گرده از نظر زیست دانه گرده و قابلیت ایجاد دانهبندي در لاین نرعقیم اختلاف بسیار معنیدار وجود داشت. لاین RGHK50 با برخورداري از بالاترین قابلیت زیست دانه گرده بیشترین میزان دانهبندي لاین نرعقیم را در پی داشت. ذخیره دانه گرده در دماي 4°C در مقایسه با دماي -20°C منجر به حفظ بهتر زیست دانه گرده و دانهبندي بالاتري شد، اما بیشترین قابلیت زیست دانه گرده و بیشترین میزان دانهبندي با نگهداري دانه گرده لاین RGHK50 در دماي -20°C حاصل شد. افزایش زمان نگهداري دانه گرده تأثیر منفی بر صفات اندازهگیري شده داشت. در مجموع با توجه به محدودیت زمان گلدهی لاینهاي اینبرد آفتابگردان نگهداري کوتاه مدت - دوهفته - دانه گرده در دماي 4°C میتواند در برنامه اصلاحی مشکل عدم همزمانی لاینهاي والدي را برطرف کند ولی به نظر میرسد نگهداري درازمدت دانه گرده نیازمند کاهش رطوبت در دماهاي کمتر میباشد.
کلمات کلیدي: زیست دانه گرده، دانهبندي، لاین بازگرداننده باروري
مقدمه:
آفتابگردان چهارمین گیاه زراعی مهم در دنیا است که در درجه اول براي روغن خوراکی کشت میشود و منبع بالقوه روغن و پروتئین گیاهی است. این گیاه یکساله در دهه اخیر سطح زیر کشت نزدیک 26 میلیون هکتار و تولید سالیانه بالغ بر 44/7 میلیون تن - 1 - در جهان داشته و از بین 9 روغن گیاهی در گزارشات ارائه شده در USDA، آفتابگردان داراي رتبه چهارم بعد از نخل، سویا و کلزا است. آفتابگردان یک گونه گیاهی آزادگردهافشان است و نظیر هر گیاه دگرگشن به هنگام دورگ گیري هتروزیس شدیدي را نشان می دهد . - 2 - توسعه لاینهاي اینبرد در آفتابگردان به دلیل وجود مقادیري خودگرده افشانی در این گیاه امکانپذیرشده است. میلر و فیک - 1997 - توسعه لاینهاي اینبرد با قابلیت ترکیبپذیري عمومی بالا و هیبریدهایی با قابلیت ترکیبپذیري خصوصی بالا براي صفات مهم را از مهمترین اهداف اصلاح کنندگان آفتابگردان دانستند. دومین هدف، عبارت است از استفاده از اینبرد لاینها و تلاقی این لاینها براي بدست آوردن هیبریدهاي برتري که پتانسیل عملکرد و روغن بالا دارند و در برابر آفات و بیماريها مقاوم هستند . - 2 - در ایران کاهش طول دوره رویش، افزایش عملکرد و ایجاد یکنواختی از طریق تهیه هیبریدهاي سینگل کراس و تري وي کراس از مهمترین اهداف اصلاح آفتابگردان به شمار می رود.
عدم همزمانی گلدهی در لاین نرعقیم با لاین برگشت دهنده باروري در تولید هیبرید ایجاد محدودیت مینماید. ذخیره گرده کاراترین روش براي غلبه بر موانع موجود بر سر راه هیبریداسیون بین گیاهانی است که در زمانهاي مختلف گل میدهند و یا در نواحی متفاوتی رشد میکنند ولی با استفاده از این تکنیک هر زمانی که گل ماده موجود باشد گرده نیز موجود خواهد بود . - 4 - قابلیت زندهمانی گرده با توجه به شرایط نگهداري به سرعت کاهش مییابد . - 5 - دانههاي گرده گیلاس بعد از خشک شدن تا یکسال قابلیت زندهمانی خود را حفظ کرد . - 5 - درصد جوانهزنی گرده بادام ذخیره شده در دماي پایین -20°C - و - -30°C در مقایسه با گرده ذخیره شده در 4°C و گرده تازه بهتر بود . - 6 - همچنین زندهمانی گرده خشک شده در دماي پایین - -60°C - بادام و گونههاي مرکبات دوره طولانیتري حفظ شد و بعد از 48 هفته داراي %50 جوانهزنی بود 6 - ، . - 7 نتیجه ذخیرهسازي گرده گلابی در دماي اتاق، 4° C، فریزر - -20°C - و ازت مایع - -120°C - نشان میدهد که گرده ذخیره شده در دماهاي پایین -20°C - و - -120°C زندهمانی بهتري نشان داد و درصد جوانهزني بالاتري نسبت به دماي اتاق و 4°C داشت . - 8 - افزایش دما و تابش اشعه ماوراء بنفش B در ارزن وحشی تأثیر منفی بر زندهمانی و طول عمر گرده داشت، در حالیکه رطوبت نسبی تنها تأثیر کمی بر صفات ذکر شده داشت . - 9 - اغلب مطالعات محدود به اثر ذخیرهسازي بر روي جوانهزنی گرده و رشد لوله گرده، و در برخی موارد محدود به ظرفیت باروري تخمک میگردد ولی مطالعات کمتري اثر ذخیرهسازي را بر تعداد نهایی دانه بررسی کردهاند. در این مطالعه شرایط دمایی و مدت زمان ذخیره گرده بر روي قابلیت زیست دانههاي گرده آفتابگردان مطالعه شد.
مواد و روش ها:
عملیات زراعی این پژوهش در سال زراعی 1387 در ایستگاه تحقیقات کشاورزي و منابع طبیعی خوي اجرا گردید. مواد گیاهی از 4 لاین برگرداننده باروري - R-line - شامل RGHK26 ،RGHK27، RGHK50 و RGHK56 و یک لاین نرعقیم سیتوپلاسمی - - AGH148 که از لاینهاي برتر مورد استفاده در برنامههاي تهیه هیبریدهاي سینگل کراس در خوي می باشند، تشکیل شده بود.
مواد آزمایش در یک آزمایش فاکتوریل با سه فاکتور لاین بازگرداننده باروري - با چهار سطح شامل لاینهاي بازگرداننده باروري ذکر شده در بالا - ، دماي نگهداري - داراي دو سطح 4 و -20 درجه سانتی گراد - و مدت زمان ذخیره گرده - داراي شش سطح 1، 2، 3، 4، 5 و 6 هفته - با 3 تکرار در قالب طرح پایه بلوكهاي کامل تصادفی ارزیابی شدند.
آماده سازي بستر زمین پاییز گذشته و اوایل فروردین صورت گرفت. کاشت لاینهاي برگرداننده باروري اواخر فروردین آغاز و در ردیفهایی به فواصل 60 سانتی متر و با فواصل زمانی 20 روز در چهار تاریخ صورت گرفت، کاشت لاین نرعقیم همزمان با آخرین تاریخ کاشت لاینهاي برگرداننده باروري صورت گرفت. آبیاري به روش جویچه اي - فارویی - در موارد لازم انجام گرفت.
جهت برداشت گرده وذخیرهسازي آن به منظور کنترل خلوص گرده و ممانعت از آلودگی خارجی کیسهگذاري لاینهاي برگشت دهنده باروري در مرحله قبل از باز شدن گلها یعنی مرحله R4 انجام شد. اولین نمونهبرداري گرده اواسط تیر آغاز شد و بلافاصله به درون یخچال و فریزر با دماهاي 4 و -20 درجهسانتیگراد منتقل گردید. تلاقیها با گردههاي نگهداري شده به مدت 1 الی 6 هفته در دماهاي 4و -20 درجهسانتیگراد صورت گرفت.
صفاتی که پس از برداشت محصول اندازهگیري شدند عبارت بودند از: درصد دانهبندي در مزرعه - از طریق شمارش دانه هاي پر و خالی - ، زیست گرده - به روش رنگآمیزي با رنگ فلورسانس - ، وزن صد دانه، قطر دانه.
نتایج و بحث:
طبق نتایج تجزیه واریانس - جدول - 1، اثرات لاین، دما، زمان، تمام اثرات متقابل دوگانه و نیز اثر متقابل سهگانه از نظر میزان دانهبندي در مزرعه و زیست گرده در سطح احتمال 1% معنیدار بودند. لاینها، اثرات متقابل لاین×زمان، لاین×دما و اثر متقابل سهگانه از نظر وزن صد دانه - g - تفاوت آماري معنیدار نداشتند. اما، دما و زمان و اثرات متقابل دوگانه آنها از نظر وزن صد دانه در سطح 1% متفاوت بودند.
جدول -1 میانگین مربعات منابع تغییر براي صفات اندازهگیري شده
این نتایج نشان میدهند که لاینها تفاوت آماري معنیدار از نظر میزان دانهبندي و زیست گرده داشتند و بیشترین میزان دانهبندي و زیست گرده متعلق به لاین RGHK50 بود.
بین دو دماي نگهداري دانه گرده از نظر صفت دانهبندي و زیست گرده تفاوت معنیدار وجود داشت. دانههاي گرده نگهداري شده در 4°C میزان دانهبندي و زیست گرده بالاتري از دانههاي گرده نگهداري شده در دماي -20°C است. لیم1 و همکاران - 2014 - گزارش دادند که دماي -20C° دماي بهینه براي ذخیره گرده و حفظ قدرت جوانه زنی گرده گیاهان تراریخته توتون است . - 10 - این نتیجه غیر منتظره احتمالاً از عدم کنترل رطوبت در دماي -20°C ناشی شده است که باعث آسیب به دانههاي گرده شده است. نگهداري دانه گرده RGHK50 در 4°C به حفظ بیشترین میزان دانهبندي در مزرعه و زیست گرده منجر
