بخشی از مقاله
چکیده
این آزمایش در طول یک سال زراعی - 1393 - در مزرعهی تحقیقاتی دانشگاه کردستان واقع در 15 کیلومتری دهگلان با مشخصات جغرافیایی طول َ47/7شرقی و عرض شمالی َ35/21 اجرا شد. اقلیم منطقه موردنظر از نوع نیمه خشک سرد با میانگین بارندگی سالانه 3497 میلیمتر است. بافت خاک محل مورد آزمایش از نوع رسی و EC کمتر از یک و pH قلیایی ضعیف تا متوسط - 7/3 - 8/1 - است. این پژوهش به صورت فاکتوریل بر پایه طرح بلوک کامل تصادفی با دو فاکتور، تاریخ سبز شدن تاج خروس - همزمان با آفتابگردان و در مرحلهی 3-4 برگی آفتابگردان - و دیگری تراکم تاج خروس با شش سطح 200 - ،400 ،100 ،50 ، 25، 0 بوته در متر مربع - و سه تکرار اجرا خواهد شد. هر کرت آزمایشی دارای 5 خط کاشت آفتابگردان به طول 7 متر و به فاصلهی 60 سانتیمتر و فاصلهی بوته روی ردیف 20 سانتیمتر - تراکم 83000 بوته در هکتار - خواهد بود. بذور تاج خروس در تراکمهای مورد نظر همزمان با کاشت و در مرحلهی 3-4 برگی آفتابگردان کشت میشود و زمان سبزشدن %50 سبز شدن بذور تاج خروس به عنوان تاریخ سبز شدن آن در مقایسه با مرحلهی رشدی آفتابگردان ثبت خواهد شد.
کلیدواژه ها: تاج خروس، آفتاب گردان، علف هرز
مقدمه
کشاورزی یکی از فاکتورهای مهم در تولید محصولات غذایی برای بشر بوده و افزایش تولیدات آن به منظور خودکفا شدن در تامین غذای مورد نیاز جمعیت کشور یکی از مهمترین اهداف توسعه اقتصادی میباشد. در این ارتباط تامین نهادههای مورد نیاز و استفاده بهینه از آنها حائز اهمیت فراوان است. با توجه به محوری بودن کشاورزی در برنامه توسعه اقتصادی کشور، بالا بردن میزان تولیدات کشاورزی جهت تامین نهادههای غذایی از اهمیت ویژهای برخوردار است. در این ارتباط باید به زیربنایی بودن تولید محصولات کشاورزی توجه نمود و برنامهریزیهای لازم مبتنی بر استفاده بهینه از تمام پتانسیل موجود در بخش کشاورزی صورت پذیرد. روغنهای خوراکی یکی از منابع مهم تأمین انرژی برای فرایندهای حیاتی در بدن انسان هستند. به خاطر نقشی که این مواد در تأمین نیازهای چربی، پروتئین و ویتامینها دارند، پس از مواد نشاستهای در زمره مهمترین مواد غذایی محسوب میشوند. آفتابگردان1 عضو خانوادهای بزرگ از گیاهان گلدار به نام تیره کاسنی است که چهارمین دانه روغنی یکساله در جهان است و به خاطر روغن خوراکی و مصرف آجیلی آن کشت میشود - مظاهری، . - 1377 به علت افزایش رشد جمعیت و مصرف زیاد روغن و با توجه به ارزیابی توان بالقوه کشاورزی کشور چنین بر میآید که سطح زیر کشت و زمینهای زراعی موجود چندان قابل افزایش نیست و میبایست برنامهای برای افزایش عملکرد محصولات زراعی در واحد سطح طرحریزی نمود - صانعی، . - 1376 از آنجایی که رقابت علفهای هرز با گیاهان زراعی از مهمترین موانعی است که باعث کاهش محصولات زراعی میگردد لذا در این رابطه مهمترین حرکت، مدیریت علفهای هرز میباشد که این مهم مستلزم شناخت دقیق نحوه رقابت علفهای هرز با گیاهان زراعی میباشد که با آگاهی از نحوه مدیریت کردن آنها میتوان عملکرد در واحد سطح را افزایش داد - Dalley et al., 2006; Gower et al., . - 2003
شناخت میزان خسارت علفهای هرز در مزارع آفتابگردان می تواند گام مهمی در جهت افزایش بهرهوری و استفاده از منابع و افزایش عملکرد و میزان روغن در واحد باشد. علفهای هرز میتوانند تا 100 درصد عملکرد گیاه زراعی را کاهش دهند - مکاریان و همکاران، . - 2003 پس از شناسایی و تعیین میزان خسارت علفهای هرز میتوان زمان بحرانی مبارزه با هر کدام از علف های هرز را پیدا کرد . - Singh et al., 1996 - علیرغم پیشرفتهای امروزی در کنترل علفهای هرز و تکیه بر علفکشها در کنترل علفهای هرز، همچنان شاهد تغییر در ترکیب گونههای علفهای هرز در پی تغییرات عملیات زراعی هستند. شواهد نشان میدهند که نظام های کشاورزی متکی به علفکشها ثبات چندانی نداشته و از طرف دیگر کاربرد نادرست و بیرویه علفکشها علاوه بر ایجاد مقاومت در برخی از گونههای علف هرز، خطرات زیست محیطی مربوط به آنها نیز رو به افزایش است - Jeffrey et al., . - 2005
همچنین مشکلات کنترل علفهای هرز در سیستمهای تک کشتی2 و سیستمای بدون شخم 3 و شخم حداقل4 با تکنیکهای موجود قابل حل نمیباشد . - Poggio, 2005 - این مسائل سبب شده است که در برخی از کشورها، کاربرد شماری از سموم ممنوع یا محدود شود. از اینرو ضرورت تأکید بر روشهای دراز مدت مدیریت علفهای هرز و سیستمهای تلفیقی مدیریت علفهای هرز که بر پایه اصول اکولوژیک بنا شدهاند، بیش از پیش احساس میشود. در نتیجه برای حصول چنین اهدافی علف هرز باید به عنوان بخشی از سیستم تولید به حساب آید . - Poggio, 2005 - درمدیریت تلفیقی علف هرز5 تعیین ضرورت کنترل علف هرز با توجه به مفهوم آستانه اقتصادی خسارت6 و تعیین بهترین زمان کنترل با تکیه بر مفهوم دوره بحرانی 7، مهمترین اهداف را تشکیل میدهند . - Curran et al., 1981; Singh et al.,1996 -
به این ترتیب میتوان اذعان داشت که توسل به راهکارهای IWM، تلاش در جهت مدیریت صحیح و موثر علفکشها و نیز کاهش وابستگی به کنترل شیمیایی علفهای هرز میباشد. به عبارت دیگر در این سیستم روش مقرون به صرفه و در عین حال همگام طبیعت برای کنترل علفهای هرز جستجو میشود. این مهم جز داشتن شناخت کامل ودقیق از جنبههای اکوفیزبولوژیک رقابت از جمله شناخت اثرات کمی رقابت و چگونگی تأثیر این تداخل بر رشد و عملکرد گیاهان زراعی میسر نمیگردد . - Jeffrey et al., 2005 - درک روابط گیاهان زراعی و علفهای هرز برای بکارگیری رهیافتهای مدیریتی دراز مدت مستلزم بررسی رقابت از منظر علفهای هرز است. شواهد زیادی وجود دارد که علفهای هرز، خصوصاً گونههای یکساله، در رقابت بسیار ناتوان هستند. بدیهی است که حساسیت علفهای هرز به رقابت، فرصتی مناسب برای موفقیت مدیریت عملیات تولید به منظور به حداقل رساندن تلفات ناشی از علفهای هرز است . - Pawar, 2009 - توسعه سیستمهای زراعی مقاوم در برابر تهاجم و استقرار علفهای هرز، بر این اصل اکولوژیک استوار است که علفهای هرز آشیانههایی8 را که مورد استفاده گیاه زراعی قرار نمیگیرند را اشغال میکنند. بنابراین سیستم زراعی باید در جهتی طراحی شود که در آن حداکثر استفاده از منابع موجود توسط گیاه زراعی انجام گیرد . - Blackshshaw et al., 2002 -
موفقیت در این روش و کنترل غیر مستقیم علفهای هرز، مبتنی بر مزیت بخشی به گیاه زراعی در برابر علف هرز است. شواهد نشان میدهد که در برخی شرایط، تغییر بعضی از عوامل مانند تراکم گیاه زراعی، فواصل ردیف، تاریخ کاشت، مقدار نیتروژن و غیره، میتوان موازنه گیاه زراعی-علف هرز را به سود گیاه زراعی تغییر دهد که این امر در گرو آگاهی از اثرات متقابل محیطی علفهای هرز و پاسخ آنها به مدیریت اکوسیستمهای زراعی است - Graham . - et al. 1988 علفهای هرز با تکیه بر برخی سازگاریهای ویژه، آشیانه اکولوژیکی9 خود را گسترش داده و محیطی را که بوسیله انسان دستکارس شده - اکوسیستمهای زراعی - را بهتر تحمل میکنند و ضمن توسعه دامنه حضور خود - در مکان و زمان - امکان بهرهمندی گیاهان زراعی را از نهاد ههای موثر در تولید محدود ساخته و بطور غیر مستقیم بر تولیدات گیاهی تأثیر میگذارند. این تأثیرگذاری در قالب نوعی تداخل10 منفی که از آن به عنوان رقابت11 یاد میکنند مفهوم پیدا کرده است. رقابت از موضوعات کلیدی کلیدی در مباحث اکوفیزیولوژیک جوامع گیاهی است. در این نوع تداخل، علفهای هرز از طریق همجواری12 با گیاه زراعی، برای جذب نور، آب و مواد غذایی به رقابت پرداخته و رشد و نمو و عملکرد گیاهان زراعی را متأثر میسازند. بدیهی است فشار تداخل علفهای هرز بسته به تراکم و توان رقابتی13 گونه علف هرز در مراحل مختلف نمو گیاه زراعی متفاوت است - Blackshshaw et . - al., 2002
رقابت پدیدهای پیچیده، که متأثر از عوامل مختلف بیولوژیکی، محیطی و مجاورتی است. عوامل مجاورت شامل تراکم گیاهی14، سهم هر گونه در تراکم کل - نسبت گونهای - 15 و آرایش فضایی16 تکه بوتهها است . - Robinson et al., 2002 - عوامل بسیاری در برآیند رقابت بین علفهای هرز و گیاهان زراعی دخیلاند. در این بین، تراکم علف هرز از جمله عوامل مهم به شمار میرود . - Blackshshaw et al., 2002 - رقابت برای همه جوامع گیاهی وجود دارد، در بسیاری از سیستمهای تولیدی که در آنها غذا و آب فراهم است، نور معمولاً تنها عامل محدود کننده رشد گیاهان است و هنگامیکه نور محدود کننده باشد کاهش قابل ملاحظهای در تولید تک بوته بوجود خواهد آمد. در شرایط محدودیت شدید نور ممکن است ظاهر گیاه تا مرحله بیرندگ شدن کامل گیاه تحت تأثیر قرار گیرد. با توجه یه اینکه هیچ مخزنی برای ذخیره نور وجود ندارد، فوتون به عنوان یک منبع انرژی جهت فتوسنتز از دسترس خارج میشود و به همین جهت است که مهمترین عامل رقابت برای نور، موقعیت فیزیکی برگ برای حائل شدن در مقابل دریافت نور است . - Harper, 1965 -
گیاه زراعی نیز نقش بسیار مهمی در استراتژیهای کنترل علف هرز ایفاء نمودن و نباید به عنوان یک جزء منفعل تلقی شود. در موره همه گیاهان، استقرار اولیه مناسب برای اعمال حداکثر بازدارندگی رشد علفهای هرز، از اهمیت زیادی برخوردار است. گیاهان زراعی که قادر به تشکیلکانوپی متراکم هستند، عمدتاً از طریق خسارت فیزیکی17 بر روی بیوماس علفهای هرز تأثیر میگذارند. افزایش تراکم گیاه زراعی میتواند عال موثری در افزایش سهم گیاه زراعی از کل منبع به حساب آید . - Robinson et al., 2002 - در مطالعات رقابتی، بررسی روابط بین گیاه زراعی ذرت و علف هرز تاج خروس، شاید یکی از جالبترین جنبه های رقابتی، نطالعه رقابت آنهای در تراکمهای مختلف باشد - میرشکاری، . - 1389 آفتابگردان از مهمترین محصولات صنعتیاست که عمدتاً جهت استخراج روغن در سراسر دنیا مورد استفاده قرار میگیرد. علفهای هرز از مهمترین مشکلات در زراعت آفتابگردان هستند. این گیاه در اوایل دورهی رشد تا بسته شدن کانوپی قدرت رقابت کمی در مقابل علفهای هرز دارد، تاج خروس یکی ازمهمترین علفهای هرز آفتابگردان در ایران است که به علت رقابت موجب کاهش عملکرد این محصول میشود . - Abbasdokht et al., 2004 - بدون داشتن درک صحیحی از رقابت بین گیاهان زراعی و علفهای هرز، برنامهی مدیریت تلفیقی علفهای هرز موفقیتآمیز نخواهد بود . - Eslami et al., 2006 - از مهمترین عوامل تأثیرگذار بر قدرت
