بخشی از مقاله
چکیده
به منظور انتخاب بهترین منبع دانه گرده برای خرمای شاهانی، دو آزمایشی در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی در ایستگاه تحقیقات کشاورزی شهرستان جهرم به مدت یک سال صورت گرفت. این آزمایش با 6 تیمار منبع گرده مختلف - شامل: گرده بومی جهرم - - 7001، گرده بومی داراب - - 7004، گرده بومی قیروکارزین - - 7006، گرده بومی لارستان - - 7026، گرده بومی فراشبند - - 7030 و گرده کشت بافتی بویر - 11 و 4 تکرار بر روی 24 اصله درخت خرما انجام گردید. نتایج به دست آمده نشان داد که اختلاف معنی داری در سطح احتمال 1 درصد بین تیمار های آزمایش بر روی صفات درصد تشکیل میوه، عملکرد، طول میوه، وزن میوه، حجم میوه ، وزن گوشت میوه وخاکستر میوه وجود دارد و همچنین اختلاف معنی داری در سطح احتمال 5 درصد در بین تیمار ها بر روی صفت طول هسته مشاهده گردید.
اگر چه گرده بومی لارستان از لحاظ درصد تشکیل میوه 69 - درصد - و عملکرد 13299 - کیلوگرم در هکتار - در بالاترین سطح قرار داشت اما از لحاظ ظاهری دارای میوه های کوچک و ریزی بود و گرده کشت بافتی بویر 11 اگر چه از لحاظ درصد تشکیل میوه 55,25 - درصد - و عملکرد 8541 - کیلوگرم در هکتار - در پایین ترین سطح در بین تیمار ها قرار گرفت اما از نظر ظاهری دارای میوه های درشت و با کیفیت ظاهری مناسبی بودند اما گرده بومی دراب دارای درصد تشکیل میوه و اندازه قابل قبول و وضع ظاهری مناسبی بود و به عنوان منبع دانه گرده برتر انتخاب گردید.
کلمات کلیدی: خرما، شاهانی، دانه گرده، جهرم
مقدمه
نخل خرما - - Phoenix dactylifera L . یکی از درختان میوه مهم در جنوب ایران میباشد که میتواند در شرایط نامساعد محیطی که دیگر درختان میوه قادر به رشد نیستند، میوه با کیفیت بالا تولید کند. شهرستان جهرم با سطح زیر کشت 4840 هکتار نخل و تولید سالانه 28307 تن محصول خرما رتبه دوم سطح زیر کشت و رتبه اول تولید خرما را در استان فارس دارا میباشد .[1] در حال حاضر نخلکاران منطقه بدون هیچگونه اطلاع دقیقی، از پایه های نر موجود برای گرده افشانی استفاده میکنند.
گرده افشانی فاکتور بسیار موثری در تشکیل میوه، تولید محصول و کیفیت میوه میباشد و آب و هوا و رقم فاکتور های مهمی در نگهداری زمان پذیرش مادگی میباشد .>5@ تشکیل میوه به عوامل متعددی از جمله زمان گرده افشانی، طول مدت گلدهی درختان نر، نوع گرده و قدرت باروری و مقدار آن و همچنین وجود گلهای ماده بستگی دارد .[2] با توجه به نتایج آزمایشهای مختلف که نشان داده است گرده های مختلف ارقام نر خرما تأثیرات مطلوبی بر روی خواص کمی و کیفی و زودرسی میوه دارند و با توجه به تنوع زیاد ارقام نر در کشور این امکان وجود دارد که با انتخاب و معرفی ارقام مناسب به افزایش کمی و کیفی خرمای کشور کمک نمود.
برای اولین بار اثرات گرده خرما توسط سوینگل در سال 1928 و سپس تحقیقات تکمیلی توسط سایر محققین انجام گردید. سوینگل دریافت که دانه های گرده تغییراتی در مورفولوژی و دیگر خصوصیات فرابر میوه به وجود میآورند و آن را متازنیا نامید .[9] شفعت و شابانا اثرات هفت نوع گرده را برای مطالعه اثر متازنیا بر روی رقم زاهدی مورد بررسی قرار دادند و نتیجه گرفتند این گردهها دارای اثرات معنی داری بر روی طول، وزن، حجم، میزان رطوبت میوه و نسبت گوشت به هسته میباشد .[7] عبداالله و همکارانش در مصر اثرات سه نوع گرده را به نامهای آسوان، فایوم و بحیرا بر روی خواص کمی و کیفی خرمای سیوی بررسی و گزارش نمودند که گرده آسوان در مقایسه با سایر گردهها، میوههایی با کیفیت بهتر تولید مینماید .[4]
زرگری بهترین گرده را برای خرمای زاهدی جهرم، گرده های خرمای زاهدی و بذری قیر و کارزین معرفی کرد .[3] اقبال و همکاران - 2011 - با استفاده از گرده های مختلف اثرات معنی داری را بر روی تشکیل میوه، ریزش میوه و ویژگیهای میوه خرمای Dhakki به دست آوردند .>6@ شفیق و همکاران نیز گزارش نمودند که دانه های گرده مختلف اثرات معنی داری بر روی ریزش میوه، عملکرد و برخی صفات فیزیکی میوه دارد .[8]
مواد و روشها
این آزمایش به صورت طرح بلوک کامل تصادفی با شش تیمار و چهار تکرار بر روی 24 اصله درخت خرمای شاهانی هم سن و یکسان و با هدف تشخیص مناسبترین گرده سازگار در باروری رقم شاهانی در ایستگاه تحقیقات کشاورزی شهرستان جهرم در سال 1391 به مدت یک سال انجام گرفت. تیمارهای آزمایشی شامل -T1 پایه نر بومی جهرم - با کد - 7001 و -T2 گرده نر بومی داراب - با کد - 7004و -T3 پایه نر بومی قیر و کارزین - با کد - 7006 و -T4 گرده نر بومی لارستان - با کد - 7026 و -T5 پایه نر بومی فراشبند - با کد - 7030 و -T6 پایه نر بویر 11 حاصل از کشت بافت، میباشد. گرده افشانی درختان در فروردین سال 91 صورت گرفت و پس از گرده افشانی، بر روی خوشه های گرده افشانی شده پاکتهایی از جنس کاغذ گذاشته شد.
بعد از گذشت یک ماه از گرده افشانی، از هر درخت مورد آزمایش ، 10 درصد خوشچه ها از هر خوشه به طور تصادفی انتخاب و درصد میوه های تلقیح شده - درصد تشکیل میوه - ، تلقیح نشده و درصد ریزش کرده محاسبه گردید. همچنین در مرحله خرما بعد از اندازه گیری عملکرد، از هر خوشه درخت به طور تصادفی 100 میوه انتخاب و صفات فیزیکی از قبیل طول و قطر میوه، طول و قطر هسته، وزن میوه، وزن هسته، وزن گوشت، نسبت گوشت به هسته، نسبت طول به قطر میوه، حجم میوه و صفات شیمیایی درصد رطوبت و ماده خشک میوه، گرم درصد خاکستر،TSS و اسیدیته میوه اندازه گیری شد. اطلاعات و داده های خام حاصل از اندازه گیریهای فیزیکی و شیمیایی توسط برنامه آماری SPSS تجزیه شد و میانگین صفات توسط آزمون چند دامنه ای دانکن مورد مقایسه قرار گرفت.
نتیجه گیری و بحث
درصد تشکیل و ریزش میوه
نتایج مقایسه میانگین اثرات منبع گرده بر صفات میوهنشینی درجات متفاوتی از سازگاری میان ارقام نرگردهدهنده بر روی رقم شاهانی را نشان داد به طوری که بیشترین درصد میوهنشینی طبیعی 69 - درصد - و کمترین ریزش میوه - 31 درصد - ، در گردهافشانی گل های ماده با گرده بومی لارستان - T4 - بدست آمد که تفاوت معنیداری را در سطح %1 با همه تیمارهای دیگر نشان میدهد. به ترتیب پس از گرده بومی لارستان، گرده بومی داراب و قیروکارزین با 62,25 درصد تشکیل میوه و 37,75 درصد ریزش میوه و گرده های بومی فراشبند با 58,75 درصد تشکیل میوه و 41,25 درصد ریزش میوه و گرده بومی جهرم با 58,25 درصد تشکیل میوه و 41,75 درصد ریزش میوه و گرده بویر 11 حاصل از کشت بافت با 55,25 درصد تشکیل میوه و 44,75 درصد ریزش میوه در جایگاه های بعدی قرار گرفتند - نمودار . - 1 نتایج به دست آمده با نتایج زرگری بر روی خرمای شاهانی مطابقت دارد .[2]
میزان عملکرد
اثرات مستقل منبع گرده بر عملکرد در سطح احتمال 1 درصد معنیدار شد. بیشترین عملکرد در هکتار مربوط به تیمار گردهافشانی با گرده بومی لارستان - T4 - با عملکردی معادل با 13299 کیلوگرم در هکتار بود. پس از آن تیمار گردهافشانی با گرده بومی داراب - T2 - با عملکردی برابر با 13182 کیلو گرم در هکتار قرار گرفت و از نظر آماری اختلاف معنی داری بین این دو منبع گرده وجود نداشت. همچنین مقایسه میانگین تیمارهای گردهای در صفت عملکرد نشان داد که کمترین میانگین عملکرد 8541 - کیلوگرم در هکتار - مربوط به تیمار گرده کشت بافتی بویر 11 بود که از نظر آماری در پایین ترین سطح قرار گرفت - نمودار .. - 2 نتایج به دست آمده با نتایج شفیق و همکاران مطابقت داشت .[8]
