بخشی از مقاله
چکیده
به منظور مطالعه اثر سطوح مختلف کود نیتروژن و سوپر جاذب بر عملکرد و خصوصیات رویشی گندم زرین آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با چهار تکرار در شهرستان خوی در سال 92 اجرا شد. تیمارهای آزمایشی شامل سطوح مختلف نیتروژن در سه سطح - عدم مصرف نیتروژن، مصرف 50 درصد نیاز کودی و 100 درصد نیاز کودی تو صیه شده - به عنوان فاکتور اول و همچنین مقادیر پلیمر سوپرجاذب در سه سطح - عدم م صرف، 100 کیلوگرم در هکتار و 200 کیلوگرم در هکتار - به عنوان فاکتور دوم مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که با افزایش مصرف کود نیتروژن طول سنبله، تعداد دانه در سنبله، عملکرد دانه ، عملکرد کاه و کلش و درصد پروتئین دانه به طور معنیداری افزایش یافت ولی سطوح مختلف سوپر جاذب بر طول سنبله، تعداد دانه در سنبله و درصد پروتئین اثر معنیداری نداشت. اثر متقابل دو فاکتور بر صفات عملکرد دانه و عملکرد کاه و کلش معنیدار شد. در بین سطوح کودی م صرف 100 در صد نیاز کودی نیتروژن با میانگین 5141 کیلوگرم در هکتار بیشترین عملکرد دانه را تولید کرد، همچنین مصرف سوپرجاذب به میزان 200 کیلوگرم در هکتار بیشترین عملکرد دانه را با میانگین 5025 کیلوگرم در هکتار داشت. بیشترین عملکرد کاه و کلش با مصرف 100 درصد نیاز کود نیتروژن و مصرف 200 کیلوگرم درهکتار پلیمر سوپرجاذب و کمترین عملکرد کاه و کلش با عدم مصرف کود نیتروژن توصیه شده و عدم مصرف پلیمر سوپرجاذب حاصل شد. نتایج نشان داد که بیشترین درصد پروتئین دانه در سطح کودی 100 کیلوگرم در هکتار 17/06 - درصد - به دست آمد و کمترین این میزان 12/31 - درصد پروتئین - مربوط به عدم مصرف کود نیتروژن بود.
کلمات کلیدی: سوپرجاذب، نیتروژن، عملکرد ،گندم
مقدمه
گندم در محدوده وسیعی از شرایط آب و هوائی جهان رشد میکند، در حقیقت این گیاه سازگارترین گونه غلات است. گندم منبع اصلی کربوهیدرات در جیره غذای انسان بوده و از لحاظ تهیه نان و ارزش نانوایی، آرد آن از سایر غلات بهتر است - نورمحمدی و همکاران، . - 1384 کمبود منابع آب قابل استفاده جهت آبیاری و نیز کارایی پایین مصرف آب در سیستمهای کشاورزی سنتی، یکی از عوامل محدود کننده کشاورزی در ایران است، بنابراین تحقیق در زمینه روشهایی نظیر کاربرد پلیمرهای آب دوست که به افزایش کارایی مصرف آب منجر میشوند، ضروری به نظر میرسد - اله دادی و همکاران ،. - 1384 کاربرد پلیمرهای سوپرجاذب در کشاورزی به دلیل نقش این مواد در افزایش ظرفیت نگه داری و جذب آب در خاک به منظور مقابله با شرایط کمآبی و کاهش اثرات منفی تنش خشکسالی از اهمیت به سزایی برخوردار است - چاتسوپلوس و همکاران، . - 2000 این مواد به طور موثر سرعت نفوذ، تراکم، ساختار خاک، فشردگی خاک، بافت خاک، پایداری خاک دانه، سختی سله زمین و سرعت تبخیر را تحت تاثیر قرار میدهند - عابدی کوپایی و اسدکاظمی، . - 2006 با کاربرد برخی مواد نظیر پلیمرهای سوپرجاذب میتوان از بارندگیهای پراکنده و سایر منابع محدود آب، در حفظ رطوبت خاک استفاده نمود و با بهبود شرایط فیزیکی خاک، چنین موادی میتوانند مانع از تنشهای رطوبتی در مناطق خشک و نیمه خشک گردند - یزدانی و همکاران، . - 1386 هاروی - - 2002 اظهار داشت مصرف سوپرجاذب در لوبیا قرمز سبب افزایش ماده خشک و افزایش مقاومت به خشکی در این گیاه گردید. کریمی و همکاران - 1378 - به این نتیجه رسیدند که کاربرد پلیمر سوپرجاذب باعث بالا رفتن میزان جذب عناصر نیتروژن، فسفر و پتاسیم و باعث به تاخیر انداختن زمان وقوع پژمردگی دائم بین 50 تا 71 درصد و زمان وقوع پژمردگی موقت بین 150 تا 200 درصد گردید. مدیریت مصرف کودهای شیمیایی به ویژه کود نیتروژن، از اهمیت خاصی برخوردار میباشد. کمبود نیتروژن موجب کاهش عملکرد دانه، درصد پروتئین و تنزل کیفیت نانوایی گندم شده و فزونی آن باعث تاخیر در رسیدگی، رشد رویشی بیشتر، کاهش مقاومت به سرما، خوابیدگی و نیز کاهش مقاومت در برابر انواع بیماریها میگردد - گاریدو لستاچ و همکاران، . - 2005 کیفیت پروتئین گندم، غلظت پروتئین دانه و عملکرد دانه متاثر از عوامل زیادی است که در زمینه وراثت و کود نیتروژن تاثیر بسیار زیادی دارند - دوپونت و آلتنباچ، . - 2003 قاسمی نژاد و همکاران - 1379 - نیز در بررسی اثر تقسیط کود نیتروژن و نحوه واکنش ارقام گندم دوروم دریافتند که تقسیط نیتروژن موجب کاهش سطح برگ پرچم و عملکرد ماده خشک شد. مصرف صحیح و متناسب نیتروژن، عملکرد دانه گندم را عمدتاً از طریق افزایش تعداد سنبله در واحد سطح بالا میبرد و افزایش تعداد دانه درسنبله نقش کمتری دربالا بردن عملکرد دارد - ایوب و همکاران، . - 1994 دموتس مینارد و جفروی - 2004 - نشان داد کمبود نیتروژن در طول دوره رشد خوشه و یا بعد از گرده افشانی باعث کاهش وزن خشک خوشه و نیز تعداد دانه در خوشه شد. هدف از انجام این آزمایش، تعیین مناسبترین مقدار نیتروژن برای دستیابی به اهداف کشاورزی پایدار و حفظ منابع زیست محیطی، حفظ و نگهداری نیتروژن خاک برای مدت طولانی با مصرف سوپرجاذبها و در نهایت افزایش عملکرد و پروتئین دانه با مصرف بهینه نیتروژن و صرفه جویی در مصرف آب با استفاده از سوپرجاذب ها انجام گرفت.
مواد و روشها
این تحقیق طی سال 1392 در ایستگاه تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی شهرستان ارومیه با عرض جغرافیایی 37 درجه، 44 دقیقه و 18 ثانیه شمالی و طول جغرافیایی 45 درجه، 10 دقیقه و 53 ثانیه شرقی و با ارتفاع 1388 متر از سطح دریا اجرا شد. آزمایش به صورت فاکتوریل بر پایه طرح بلوکهای کامل تصادفی در چهار تکرار و با نه تیمار انجام شد. تیمارهای های آزمایشی شامل مقادیر مختلف کود نیتروژن و مقادیر مختلف پلیمرسوپرجاذب بودند. تیمار کود نیتروژن شامل سه سطح، عدم مصرف کود نیتروژن، 50 درصد نیاز کودی توصیه شده مطابق آزمون خاک و 100 درصد نیاز کودی توصیه شده مطابق آزمون خاک بود. تیمار سوپرجاذب شامل سه سطح، شاهد - عدم مصرف سوپرجاذب - ، 100 کیلوگرم در هکتار سوپر جاذب و 200 کیلوگرم در هکتار سوپرجاذب بود. کود نیتروژن توصیه شده 200 - کیلوگرم در هکتار اوره - که در سه مرحله هنگام کاشت، ساقه رفتن و مرحله گلدهی تقسیط و استفاده گردید. زمین قبل آزمایش در پاییز ابتدا با عملیات شخم و استفاده از دیسک آماده سازی شد. طبق نتایج آزمون خاک مقادیر کود نیتروژن، به میزان 200 کیلوگرم در هکتار 50 - کیلوگرم در هکتار به هنگام کاشت، 75 کیلوگرم در هکتار به هنگام ساقه رفتن و 75 کیلوگرم در هکتار به هنگام گلدهی - و کود سوپر فسفات تریپل به میزان 175 کیلوگرم در هکتار وکود سولفات پتاسیم به میزان 50 کیلوگرم در هکتار طبق نتایج تجزیه خاک محل آزمایش به مزرعه اضافه شد. پس از تصادفی کردن تیمارها، زمین در 36 واحد کرت بندی شد. هر کرت آزمایشی شامل شش ردیف کاشت به طول سه متر و با فاصله 20 سانتیمتر بین ردیفها بود. برای کاشت از گندم رقم زرین استفاده شد. قبل از کاشت، مقادیر مختلف پلیمر سوپرجاذب به صورت نواری در کنار ردیفهای کاشت در عمق 10 سانتی متر خاک بکار برده شد. آبیاری پس از کاشت در فصل پاییز و به علت بارش نزولات کافی در فصل زمستان و بهار دو نوبت در خرداد ماه انجام گرفت. صفات اندازهگیری شده شامل طول سنبله، تعداد دانه در سنبله، عملکرد دانه، عملکرد کاه کلش و درصد پروتئین دانه بود. عملکرد کاه و کلش در یک مترمربع برداشتی از هر کرت بعد از خشک کردن داخل آون با دمای 70 درجه سانتیگراد به مدت 48 ساعت تعیین گردید. نیتروژن موجود در نمونه های گیاهی با استفاده از روش تیتراسیون بعد از مراحل هضم و تقطیر در سیستم میکروکجلدال اندازهگیری شد. بعد از جمع آوری دادهها ، تجزیه واریانس آنها توسط نرم افزار آماری MSTAT-C انجام گرفت. میانگین دادهها با آزمون چند دامنه دانکن در سطح احتمال پنج درصد مورد مقایسه قرارگرفت و نمودارها نیز توسط نرم افزار Excel ترسیم شد.
بحث و نتیجه گیری طول سنبله: اثر سطوح مختلف کود نیتروژن بر طول سنبله در سطح احتمال پنج درصد معنیدار ولی اثر سطوح مختلف پلیمر
سوپرجاذب و تاثیر متقابل دو تیمار روی طول سنبله معنی دار نشد. مقایسه میانگین سطوح نیتروژن نشان داد که مصرف 100 درصد نیاز کودی توصیه شده بیشترین طول سنبله و مصرف 50 درصد نیاز کودی توصیه شده دارای کمترین طول سنبله بود - شکل . - 1 به نظر میرسد تامین عناصر غذایی مورد نیاز گیاه از جمله نیتروژن در حد توصیه شده میتواند در روند رشد اندامهای رویشی و حتی زایشی تاثیر مثبت داشته و باعث افزایش طول و تعداد اجزای زایشی در آنها گردد که در این بین سنبله گندم هم از این امر مستثنی نمیباشد. با توجه به این نتایج میتوان اظهار داشت با افزایش طول سنبله ، تعداد سنبلچه و دانه در سنبله افزایش یافته و در نتیجه آن عملکرد دانه افزایش مییابد که این نتایج با نتایج تحقیقات و بررسیهای به عمل آمده توسط سید رحمانی - 1382 - مطابقت دارد.
تعداد دانه در سنبله: بین سطوح مختلف کود نیتروژن از لحاظ تعداد دانه در سنبله اختلاف آماری معنیداری در سطح احتمال پنج درصد مشاهده شد ولی بین سطوح مختلف پلیمر سوپرجاذب و اثر متقابل آنها از نظر تعداد دانه در سنبله اختلاف آماری معنیداری مشاهده نگردید. مقایسه میانگین دادهها بیان گر بیشترین تعداد دانه در سنبله با مصرف 100 درصد نیاز کودی نیتروژن توصیه شده و کمترین تعداد دانه در سنبله با عدم مصرف کود نیتروژن بود، البته اختلاف بین 100 درصد و 50 درصد کود نیتروژن توصیه شده از نظر تعداد دانه در سنبله معنیدار نبود - شکل. - 2 تعداد دانه در سنبله، یکی دیگر از اجزای عملکرد گندم است که تحت تاثیر ژنوتیپ و عوامل محیطی قرار میگیرد. تعداد دانه در سنبله به تعداد سنبلچه بارور در هر سنبله و نیز تعداد گلچههای بارور در هر سنبلچه بستگی دارد - کیربی و فاریس، . - 1970 مصرف صحیح و متناسب کود نیتروژن، عملکرد دانه گندم را اغلب از طریق افزایش تعداد دانه در سنبله که نقش کمتری در افزایش عملکرد دارد افزایش میدهد - ایوب و همکاران، . - 1994 عدالت - 1384 - در بررسی خود نشان داد که افزایش میزان نیتروژن به طور معنیداری تعداد دانه در سنبله گندم را بیشتر میکند.
