بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر یک مطالعه گذشته نگرعلّی،- مقایسه ای و مقطعی بود که با هدف بررسی تأثیر تغذیه با شیر مادر بر پرخاشگری و مولفههای آن در کودکان پسر پیش دبستانی شهر سبزوار انجام شد. نمونه گیری به صورت خوشه ای چندمرحله ای انجام شد. در مجموع، 156 کودک پسر مورد مطالعه قرار گرفتند. ابزارهای مورداستفاده شامل پرسشنامه پرخاشگری واحدی بود. نتایج نشان داد کودکانی که حداقل 1.5 سال از شیر مادر تغذیه نمودهاند نسبت به مواردی که حداکثر شش ماه وکمتر و یا اصلاً شیر مادر تغذیه ننمودهاند، میزان پرخاشگری فیزیکی، کلامی و رابطهای و نیز خشم تکانشی کمتری را نشان میدهند . - P<0/05 -
کلمات کلیدی: تغذیه با شیر مادر، پرخاشگری فیزیکی، پرخاشگری کلامی، پرخاشگری رابطهای، خشم تکانشی
مقدمه
تغذیه با شیر مادر به عنوان اولین رابطه فیزیکی نزدیک بین مادر و نوزاد، با مزایای رشد فیزیکی و شناختی در کودکان ارتباط مستقیمی دارد و در تکامل شناختی کودکان تأثیر بسزایی را نشان داده است [1]؛ همچنین نقش آن در کاهش ابتلا به اختلال بیش فعالی-کم توجهیٌ و نیز اختلالات رفتار ایذاییٍ چون اختلال سلوکَ، در بسیاری از تحقیقات به اثبات رسیده است.[2] رفتارهای پرخاشگرانه چه بصورت پرخاشگری کلامی و فیزیکی و چه بصورت پرخاشگری منفعلانهُ میتواند به مراحل رشد روانی فرد وابسته باشد. مکرراً دیده شده است که مادرانیکه ازنظر عاطفی با کودکانشان رابطه خوبی ندارند و کیفیت ارتباط آنها با فرزندشان به ویژه در دوران شیرخوارگی مناسب نبوده است، از رفتارهای پرخاشگرانه و مقابله جویانهی فرزندانشان شکایت دارند. فرزندان چنین مادرانی ممکن است قربانیان کودک آزاری شوند که خود میتواند در سنین بالاتر به اختلال سلوک و حتّی اختلال شخصیت ضداجتماعی ختم شود .[3] دونالد وینیکاتِ در نظریه اش به نقش »مادر به اندازه کافی خوبّ « پرداخته است و به تأثیر عدم کفایت مادر در دوران کودکی در ایجاد اختلالات رفتاری تکانه ای و پرخاشگرانه در بزرگسالی اشارهکرده است .[3]
پرخاشگری به هرگونه رفتاری اطلاق میشود که بهقصد آسیب رساندن به دیگران از یک فرد سر میزند .[4] و ممکن است به شیوههای متفاوتی خود را نشان دهد. خصومت، معرف جنبه شناختی پرخاشگری و خشم ، نشاندهنده جنبه هیجانی آن است. جنبه رفتاری پرخاشگری نیز به شکل کلامی و جسمانی بروز میکند .[5] از یکسو یافتههای برآمده از پژوهشها نشانگر آن است که کودکان پرخاشگر در بزرگسالی هم به ادامه پرخاشگری تمایل [6] و از سوی دیگر بررسیها از گسترش روزافزون خشونت و رفتارهای پرخاشگرانه در مدارس بهویژه در سالهای اخیر حکایت میکنند .[7]
پرخاشگری بهطورکلی به دو نوع پرخاشگری خصمانه و پرخاشگری وسیلهای تقسیم میشود. پرخاشگری خصمانه عملی پرخاشگرانه است که از احساس خشم ناشی میشود و هدفش اعمال درد و آسیب است. اما در پرخاشگری وسیلهای قصد و نیت آسیب رساندن به شخص دیگر وجود دارد، لیکن آسیبرسانی بهعنوان وسیلهای برای رسیدن به هدفی غیر از ایجاد درد و رنج صورت میگیرد .[8] انواع پرخاشگری که توسط واحدی و همکاران [9] در مقیاس پرخاشگری پیشدبستانی ارائهشده است، شامل 4 بعد زیر میباشد:
-1 پرخاشگری کلامی-تهاجمیٌ: دربرگیرنده بخش کلامی پرخاشگری ابزاری ٍ یا حرکتیَ است. پرخاشگری ابزاری یا حرکتی به شکل پرخاشگری کلامی و جسمانی، نمایان میگردد و هدف اصلی آن رساندن آسیب و زیان به دیگران است .[9]
.2 پرخاشگری فیزیکی تهاجمیُ: قسمت دیگر پرخاشگری ابزاری یا حرکتی است که بخش جسمانی این بعد را دربرمی گیرد .[9]
.3 پرخاشگری رابطهایِاخیراً: محققان مطالعه شکلی از پرخاشگری را شروع نمودهاند که به پرخاشگری رابطهای مصطلح است. تحقیقات درزمینه پرخاشگری غیرمستقیم بامطالعه فیشباخّ آغاز گردید که محدودیت تحقیقات در مورد پرخاشگری کودکان را موردانتقاد قرارداد، زیرا اطلاعات کافی در مورد تفاوت دختران و پسران درزمینه پرخاشگری غیرمستقیم وجود نداشت. 20 سال بعد لاگرسپیتزْ وهمکاران واژه پرخاشگری غیرمستقیم را جهت تعریف رفتار کودکانی به کاربردند که بهطور عمد سایر کودکان را از گروه طرد و منزوی میکنند. کرنزَ وهمکاران این رفتارها را با عنوان پرخاشگری اجتماعی کریک و گرات پیترُ رفتارهای مشابه را پرخاشگری رابطهای و مستقل از پرخاشگری آشکار و به شکل دستکاری روابط اجتماعی، رقابت بین افراد، طرد و منزوی کردن دیگری تعریف کردند کهنهایتاً موجب آزار و صدمه به دیگران میشود. این تعریف بهطور وسیع، هم شامل رفتار پرخاشگری رابطهای مستقیم و هم پرخاشگری رابطهای غیرمستقیم است. بهواسطه این مفهومسازی، افق درک و فهم دانشمندان از شیوههای مختلف بروز پرخاشگری کودکان دختر و پسر نسبت به یکدیگر وسیعتر شده است. برای مثال، پسران در مقایسه با دختران بیشتر از پرخاشگری بدنی استفاده میکنند اما پرخاشگری دختران اغلب بهصورت رابطهای است .[9]
.4 خشم تکانشیًٌ: که دربرگیرنده بعد عاطفیٌٌ و هیجانیٌٍ پرخاشگری است. این بعد از پرخاشگری که بهصورت خشم بروز میکند، عوامل و شرایط درونی ارگانیزم را برای برانگیختگی فیزیولوژیک و هیجانی آماده میسازد. بعدی که وظیفهی تدارک و آمادهسازی رفتار پرخاشگرانه را بر عهده دارد .[9]
در مطالعات انجام شده درباره تغذیه با شیر مادر و رفتارهای اختلال سلوک به افزایش چنین رفتارهایی در کودکانی که با شیر مادر تغذیه نشده اند اشاره شده است و مشاهده شده است که این رفتارها در کودکانی که با شیر مادر تغذیهشدهاند کمتر مشاهده میشود .[2] با این حال مطالعه ای که بطور خاص نقش مؤثر شیر مادر را در کاهش پرخاشگری کودکان سنین پیش دبستانی موردبررسی قرار داده باشد نمیتوان یافت؛ لذا در این پژوهش بر ان شدیم تا به بررسی تاثیر شیر مادر در میزان پرخاشگری کودکان پسر پیش دبستانی بپردازیم.
مواد و روشها
پژوهش حاضر یک تحقیقعلّی- مقایسه ای گذشته نگر می باشد. جامعه آماری، تمام کودکان 5-6 ساله پسر در مراکز پیش دبستانی سبزوار بودند. نمونه گیری در این پژوهش خوشه ای چندمرحله ای بود بدین صورت که در ابتدا، با توجه به نظر کارشناس مربوطه آموزشوپرورش سبزوار مبنی بر وجود 115 مرکز پیشدبستانی در این شهرستان، تعداد12 مرکز پیش دبستانی بصورت تصادفی انتخاب شد. سپس بر اساس اطلاعات موجود در پروندهی کودکان این مراکز و همچنین مصاحبه با والدین، کودکان پسری که حداقل یک سال و نیم از شیر مادر بهره برده اند در گروه شیر مادر خوار - گروه آزمایش -
و کودکان پسری که حداکثر شش ماه کمتر و یا اصلاً شیر مادر نخوردهاند ، در گروه غیر شیر مادر خوار - گروه کنترل - قرار گرفتند. درنهایت از جامعه آماری موردنظر در هر گروه ، با توجه به نظر کارشناسان [10] ، تعداد 78 کودک از گروه آزمایش و تعداد 78 کودک از گروه کنترل انتخاب شد و هر دو گروه از طریق پرسشنامه پرخاشگری واحدی و همکاران که توسط مربیان این مراکز تکمیل شد، موردبررسی و مقایسه قرار گرفتند. معیار ورود آزمودنیها در این تحقیق کودکان پسر 6-5 سال که حداقل به مدت یک سال و نیم از شیر مادر تغذیهشدهاند میباشد و معیار آزمودنیهای غیر شیر مادر خوار کودکان پسر 6-5 سال که حداکثر شش ماه از شیر مادر استفاده کردهاند یا اصلاً شیردهی نشدهاند.
ابزار تحقیق: ابزار مورداستفاده در این تحقیق پرسشنامه پرخاشگری کودکان پیشدبستانی بود. این پرسشنامه برای اولین بار توسط واحدی، فتحی آذر، حسینی نسب و مقدم در سال 1387 و با بهرهگیری از پرسشنامه پرخاشگری کودکان دبستانی شهیم و پرسشنامه پرخاشگری اهواز ، بهمنظور سنجش ابعاد مختلف پرخاشگری در کودکان سنین پیشدبستانی طراحی گردید. این مقیاس یک پرسشنامه 43 سؤالی با مقیاس رتبهبندی لیکرت، برای ارزیابی پرخاشگری جسمانی، رابطهای و واکنشی- کلامی پیشدبستانی است - ضریب آلفای کرونباخ کلی0/98 = درصد - . این پرسشنامه که توسط مربی یا والدین کودک تکمیل میشود شامل یک نمره کلی و چهار زیر مقیاس: الف- پرخاشگری کلامی- تهاجمی، ب- پرخاشگری فیزیکی- تهاجمی ج- پرخاشگری رابطهای د- خشم تکانشی میباشد.
-1 پرخاشگری کلامی-تهاجمی: شامل 14 سؤال با ضریب آلفای کرونباخ 0/93 = که دربرگیرنده بخش کلامی پرخاشگری ابزاریٌ یا حرکتیٍ است.
.2 پرخاشگری فیزیکی تهاجمی: شامل 13 سؤال با ضریب آلفای کرونباخ 0/ 92 =که قسمت دیگر پرخاشگری ابزاری یا حرکتی است که بخش جسمانی این بعد را دربرمی گیرد.
.3 پرخاشگری رابطهای: شامل 9 سؤال با ضریب آلفای کرونباخ 0/94=که مستقل از پرخاشگری آشکار است و به شکل دستکاری روابط اجتماعی، رقابت بین افراد، طرد و منزوی کردن دیگری کهنهایتاً موجب آزار و صدمه به دیگران میشود.
.4 خشم تکانشی: شامل 7 سؤال با ضریب آلفای کرونباخ 0/88 =که دربرگیرنده بعد عاطفیَ و هیجانیُ پرخاشگری است. این بعد از پرخاشگری که بهصورت خشم بروز میکند، عوامل و شرایط درونی ارگانیزم را برای برانگیختگی فیزیولوژیک و هیجانی آماده میسازد. بعدی که وظیفهی تدارک و آمادهسازی رفتار پرخاشگرانه را بر عهده دارد.
