بخشی از مقاله
×تأثیر شیر مادر بر پرخاشگری و قلدری پسران 5-6 ساله
فاطمه فهیمی راد 1 ، علی محمد ناعمی*2
.1 دانش آموخته کارشناسی ارشد، گروه روانشناسی، واحد سبزوار، دانشگاه آزاد اسلامی، سبزوار، ایران
.2 استادیار، گروه روانشناسی، واحدسبزوار، دانشگاه آزاد اسلامی، سبزوار، ایران - نویسنده مسئول -
چکیده
پژوهش حاضر یک مطالعه گذشته نگرعلّی،- مقایسه ای و مقطعی بود که با هدف بررسی تأثیر تغذیه با شیر مادر بر میزان پرخاشگری و قلدری کودکان پسر سنین 5 تا 6 ساله شهر سبزوار انجام شد. نمونهگیری بهصورت خوشهای چندمرحلهای انجام شد. در مجموع، 156 کودک پسر مورد مطالعه قرار گرفتند. ابزارهای مورداستفاده شامل پرسشنامه قلدری ایلی-نویز - - 2001 و پرخاشگری واحدی بود. نتایج نشان داد کودکانی که حداقل 1.5 سال از شیر مادر تغذیه نمودهاند نسبت به مواردی که حداکثر شش ماه و کمتر و یااصلاً شیر مادر تغذیه ننمودهاند، به طور معناداری میزان پرخاشگری و قلدری کمتری را نشان میدهند - . - P<0/05
کلمات کلیدی: تغذیه با شیر مادر، قلدری، پرخاشگری
مقدمه
پرخاشگری و قلدری یکی از شایع ترین مشکلات کودکان و جزء شایع ترین دلایل ارجاع آنان برای ارزیابی سلامت روان هستند .>1@ پرخاشگری به هرگونه رفتاری اطلاق میشود که به قصد آسیب رساندن به دیگران از یک فرد سر میزند .[2] و ممکن است به شیوههای متفاوتی خود را نشان دهد. خصومت، معرف جنبه شناختی پرخاشگری و خشم ، نشاندهنده جنبه هیجانی آن است. جنبه رفتاری پرخاشگری نیز به شکل کلامی و جسمانی بروز میکند.[3] این گونه رفتارها تأثیرات بلندمدت و جبران ناپذیری بر کودکان بر جای میگذارد؛ مانند خود پنداره ضعیف و افسردگی [4]، تکانشگری و بیش فعالی [5] و طرد شدن از سوی همسالان [6]، که خود میتواند زمینه ساز بسیاری از مشکلات هم چون اخراج از مدرسه و بزهکاری ، تشدید مشکلاتی مانند پرخاشگری[7]، عملکرد تحصیلی ضعیف و بیزاری از مدرسه [8] شود. علاوه بر این، پرخاشگری بر قربانیان این رفتارها نیز پیامدهایی منفی مانند افسردگی ، اضطراب، احساس تنهایی ، عزتنفس پایین [9] شکلگیری دیدگاه منفی نسبت به مدرسه که منجر به دوری جستن از مدرسه میشود .[10]
قلدری نیز در دوره دبستان شروعشده و در دوران راهنمایی و سال اول متوسطه تشدید مییابد، اما بعد از کلاس نهم روند کاهشی دارد .[11] آمارها نشان از شیوع قلدری در میان دانش آموزان و نوجوانان دارد بهطوریکه حدود 29 درصد دانش آموزان کلاسهای ششم تا دهم بهطور متوسط یا بیش از آن درگیر قلدری بودهاند؛ نتیجه تازهترین تحقیقات زمینهیابی، میزان شیوع قلدری را در بین دانش آموزان کشورهای مختلف قریب به پنجاهدرصد گزارش میکند .[10] همچنین در خانواده هایی که فرزندان سنین پایین تر - پیش دبستانی - دارند یکی از موضوعاتی کهمعمولاً مطرح است، قلدری و رفتارهای پرخاشگرانه بر مبنای زور در کودکان است. کودکان در محیط های مختلف مانند مهدکودک و خانه ممکن است در موقعیت های مختلف با همسالان و خواهران و برادرانشان قرار گیرند که اعمال زور و قلدری کنند یا تحت قلدری قرار گیرند.
این قلدری میتواند موجب به دعوا و کشمکش بین کودکان شود .[12] برخی از مطالعات حاکی از رابطه مؤثر تغذیه با شیر مادر و تکامل شناختی کودکان است .[13] همچنین نقش تغذیه با شیر مادر در کاهش ابتلا به اختلال بیش فعالی-کم توجهی و نیز اختلالات رفتار ایذایی چون اختلال سلوک، در بسیاری از تحقیقات به اثبات رسیده است .[14]
در مطالعات انجام شده درباره تغذیه با شیر مادر و رفتارهای اختلال سلوک؛ به افزایش چنین رفتارهایی در کودکانیکه با شیر مادر تغذیه نشده اند اشاره شده است و مشاهده شده است که این رفتارها در کودکانیکه با شیر مادر تغذیه شده اند کمتر مشاهده میشود .[14] بااین حال، مطالعه ای که بطور خاص نقش مؤثر شیر مادر را در کاهش پرخاشگری و قلدری کودکان سنین پیش دبستانی موردبررسی قرار داده باشد نمیتوان یافت. با توجه به مباحث نظری فوق و اهمیت پرخاشگری و قلدری در سنین پایین و احتمال بروز اختلالات رفتاری چون اختلال سلوک در آینده، نیاز به پژوهش های بیشتر جهت کشف علل زمینه ای اینگونه رفتارها ضروری به نظر میرسد؛ لذا تلاش شده در این تحقیق به اهمیت و تأثیر تغذیه با شیر مادر و اثرات آن بر روی رفتار کودکان پرداخته شود.
مواد و روشها
پژوهش حاضر یک تحقیقعلّی- مقایسه ای گذشته نگر می باشد. جامعه آماری، تمام کودکان 5-6 ساله پسر در مراکز پیش دبستانی سبزوار بودند. نمونه گیری در این پژوهش خوشه ای چندمرحله ای بود بدین صورت که در ابتدا، با توجه به نظر کارشناس مربوطه آموزشوپرورش سبزوار مبنی بر وجود 115 مرکز پیشدبستانی در این شهرستان، تعداد12 مرکز پیش دبستانی بصورت تصادفی انتخاب شد. سپس بر اساس اطلاعات موجود در پروندهی کودکان این مراکز و همچنین مصاحبه با والدین، کودکان پسری که حداقل یک سال و نیم از شیر مادر بهره برده اند در گروه شیر مادر خوار - گروه آزمایش -
و کودکان پسری که حداکثر شش ماه کمتر و یا اصلاً شیر مادر نخوردهاند ، در گروه غیر شیر مادر خوار - گروه کنترل - قرار گرفتند. درنهایت از جامعه آماری موردنظر در هر گروه ، با توجه به نظر کارشناسان [15] ، تعداد 78 کودک از گروه آزمایش و تعداد 78 کودک از گروه کنترل انتخاب شد و هر دو گروه از طریق پرسشنامه ایلی نویز قلدری و پرسشنامه پرخاشگری واحدی و همکاران که توسط مربیان این مراکز تکمیل شد موردبررسی و مقایسه قرار گرفتند. معیار ورود آزمودنیها در این تحقیق کودکان پسر 6-5 سال که حداقل به مدت یک سال و نیم از شیر مادر تغذیه شده اند می باشد و معیار آزمودنیهای غیر شیر مادر خوار کودکان پسر 6-5 سال که حداکثر شش ماه از شیر مادر استفاده کردهاند یا اصلاً شیردهی نشدهاند.
ابزار تحقیق: ابزار مورداستفاده در این تحقیق پرسشنامه بود. این پرسشنامه ها شامل: -1 پرسشنامه پرخاشگری کودکان پیشدبستانی -2 مقیاس قلدری ایلی نویز - 2001 - ، بود.
- پرسشنامه پرخاشگری کودکان پیشدبستانی:
این پرسشنامه برای اولین بار توسط واحدی، فتحی آذر، حسینی نسب و مقدم در سال 1387 و با بهرهگیری از پرسشنامه پرخاشگری کودکان دبستانی شهیم و پرسشنامه پرخاشگری اهواز ، به منظور سنجش ابعاد مختلف پرخاشگری در کودکان سنین پیش دبستانی طراحی گردید. این مقیاس یک پرسشنامه 43 سؤالی با مقیاس رتبه بندی لیکرت، برای ارزیابی پرخاشگری جسمانی، رابطهای و واکنشی- کلامی پیشدبستانی است - ضریب آلفای کرونباخ کلی0/98 = درصد - .
در پژوهش واحدی و همکاران [16] روایی و پایایی این پرسشنامه مورد آزمایش قرارگرفته است. برای بررسی روایی سازه از روش تحلیل عاملی بهره گرفته شد . برای بررسی پایایی این پرسشنامه از روش آلفای کرونباخ استفاده شد و میزان آن برای کل پرسشنامه برابر با 0/98 به دست آمد که حاکی از پایایی خوب پرسشنامه است. همچنین نقطه برش در انتخاب افراد پرخاشگر بر اساس این پرسشنامه، دو انحراف معیار بالاتر از میانگین است .[16]
- پرسشنامه قلدری ایلی نویزٌ:
ابزار دیگر برای سنجش قلدری کودکان، مقیاس قلدری ایلی نویز - 2001 - است که شامل 18 گویه و سه بعد دارد: -1خرده مقیاس قلدری شامل 9 سؤال با ضریب آلفای کرونباخ 0/78 =؛ -2خرده مقیاس زدوخورد شامل 5 سؤال با ضریب آلفای کرونباخ 0/79 =؛ -3خرده مقیاس قربانی بودن شامل 4 سؤال با ضریب آلفای کرونباخ .0/70= اسپلاگه و هولت - 2001 - روایی و پایایی مطلوبی را برای این مقیاس ارائه داده اند. نمره گذاری بر اساس یک شاخص پنج درجه ای از نوع لیکرتی با دامنه یک - هرگز - تا پنج - همیشه - صورت میگیرد . هر بعد نمره جداگانهای دارد. نمره بالا در هر زیر مقیاس بیانگر بروز بیش تر همان گونه رفتار در آزمون است. اسپلاگه و هولت - 2001 - برای بررسی روایی مقیاس از تحلیل عاملی و روایی همگرا و واگرا استفاده کردند. برای بررسی روایی همگرا از مقیاس پرخاشگری آخن باخ استفاده شده بود که ضریب بدست آمده در حد متوسط و مطلوبی بود - . - r=0/65 همچنین به منظور بررسی پایایی مقیاس مذکور محققان از روش آلفای کرونباخ استفاده کردند که این ضریب برای قلدری 0/87، بوده است. در پژوهش چالمه - 1392 - پایایی ترجمه پرسشنامه قلدری تأیید شد .[17]
روش تجزیهوتحلیل اطلاعات:
از آمار توصیفی شامل جداول و نمودار توزیع فراوانی، در صد فراوانی متغیرهای مستقل و وابسته و تعیین شاخصهای گرایش مرکزی و پراکندگی متغیرهای تحقیق، همچون میانگین و انحراف استاندارد استفاده شد وازآمار استنباطی برای تجزیه وتحلیل سؤالات و فرضیات تحقیق، استفاده شد که شامل آزمون کلموگروف-اسمیرنف جهت بررسی نرمال بودن توزیع متغیرها در جامعه و آزمون نا پارامتری من-ویتنی جهت مقایسه دو گروه با یکدیگر میباشد. دادههای حاصل از این طرح با استفاده از نرم افزارآماری SPSS 20 مورد تجزیهوتحلیل قرارگرفته است.
یافته ها
برای تجزیه وتحلیل دادهها از روش آمار استنباطی و توصیفی استفادهشده است. از روش آمار توصیفی برای بررسی میانگین و انحراف استاندارد متغیرهای پژوهش در دو گروه مورداستفاده قرارگرفته است. از آمار استنباطی برای تجزیهوتحلیل فرضیات تحقیق استفاده شده که شامل آزمون کلموگروف-اسمیرنف و آزمون نا پارامتری من - ویتنی میباشد. با توجه به اینکه توزیع داده ها نرمال نبود از آزمونهای نان پارامتریک برای تجزیه و تحلیل داده ها استفاده شد.
نتایج تجزیه و تحلیل آمار توصیفی متغیرهای پرخاشگری در دو گروه کودکان شیر مادر خوار کودکان غیر شیر مادر خوار در جدول 1 آورده شده است. همچنین نتایج متغیرهای قلدری در دو گروه کودکان شیر مادر خوار کودکان غیر شیر مادر خوار در جدول 2 آمده است.
جدول:1 تجزیه و تحلیل آمار توصیفی متغیرهای پرخاشگری در دو گروه کودکان شیر مادر خوار کودکان غیر شیر مادر خوار
همانطور که در جدول1 نشان داده شده میانگین نمرات متغیرهای پرخاشگری در گروه کودکانی که با شیر مادر تغذیه شده اند کمتر از میانگین این متغیر در گروه کودکان غیر شیر مادر خوار است به عبارت دیگر کودکانی که باشیرمادر تغذیهشدهاند نسبت به کودکانی که با غیر شیر مادر تغذیهشدهاند نمرات پایینتری در پرخاشگری کسب کردهاند.
