بخشی از مقاله
چکیده
هدف پژوهش حاضر، تأثیر طراحی انگیزشی آموزش بر کیفیت زندگی کلاسی و یادگیری در آموزش دانشگاهی بود. روش تحقیق از منظر هدف، کاربردی و از حیث گرد آوری دادهها، آزمایشی بود که از طرح پیش آزمون- پس آزمون با گروه کنترل استفاده شد. جامعه آماری در این پژوهش، تمام دانشجویان مقطع کارشناسی علوم تربیتی و روان شناسی دانشگاه ازاد کرمانشاه در نیمسال اول سال تحصیلی 1393-94 بودند که با توجه به ضرورت همکاری استاد درس در طراحی و اجرای برنامههای آموزشی و قابلیت تبدیل دانشجویان به دو گروه آزمایش و کنترل از سویی دیگر، درس روشها و فنون تدریس به صورت نمونهگیری در دسترس انتخاب شد. این کلاس دارای 50 دانشجو بود و با استفاده از جدول اعداد تصادفی دانشجویان به گروههای آزمایشی و کنترل گمارش یافتند. بررسی سنجش با بکارگیری مراحل دهگانه طراحی انگیزشی بر اساس مدل کلر چهار عنصر: توجه، ارتباط، اطمینان و رضایت در بخش روشهای تدریس مستقیم این درس گنجانده شد. برای سنجش اثربخشی این طراحی از دو متغیر کیفیت زندگی کلاسی و یادگیری استفاده شد. روایی پرسشنامه کیفیت زندگی کلاسی از طریق روایی محتوایی و پایایی آن با ضریب آلفای کرونباخ سنجیده شد. برای اندازهگیری یادگیری، از پرسشنامه آزمون پیشرفت تحصیلی استفاده شد. روایی این پرسشنامه نیز از طریق جدول- هدف محتوا و میزان پایایی آزمون یادگیری نیز با کودر ریچاردسون محاسبه گردید. دادههای پژوهش با روش تحلیل واریانس چند متغیری و کوواریانس چند متغیری تحلیل گردید. نتایج پژوهش حاکی از تأثیر طراحی انگیزشی کلر بر کیفبیت زندگی کلاسی بود ؛ اما این تأثیر بر یادگیری معنادار نبود.
مقدمه
در عصر کنونی سرمایههای انسانی مهمترین عامل توسعه سازمانی شناخته شده است و آموزش نیروی انسانی در سازمانها همراه با جهانی شدن آموزش و رشد فزاینده فناوری ارتباطات و تغییرات سریع در دانش و مهارتها شدت بیشتری یافته است - اورنگی، قلتاش، شهامت و یوسلیانی، - 1390؛ و از آنجاییکه آموزش نیروی انسانی یک فرایند دائمی و مادامالعمر است، بنابراین تمام افراد سازمان به آن نیاز دارند - مفتخر، . - 1375 یکی از سازمانهای بسیار مهم در عصر حاضر، آموزش عالی است که نهادی مدرن و مکمل آموزشهای متوسطه و ابتدایی میباشد که دارای دو کارکرد اصلی آموزش و پژوهش است. این نهاد فرآیندهای فهم و درک سامانمند افراد، نهادها، گروهها، طبقات، قشرها و سازمانها را برای ادامه حیات و پیشرفت زندگی فردی و اجتماعی ایجاد میکند - قدیمی، - 1392 از آنجاییکه نظامهای آموزش عالی، به عنوان بارزترین نمود سرمایه گذاری نیروی انسانی نقش اصلی را در تربیت و تأمین نیروی انسانی کارآمد بر عهده دارد، این نظامها سهم قابل توجهی از بودجه هر کشور را به خود اختصاص میدهند و نقشی تعیین کننده در ابعاد گوناگون اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی جامعه دارند، از اینرو اطمینان از کیفیت مطلوب عملکرد آن به منظور جلوگیری از هدر رفتن سرمایه انسانی و مادی و نیز داشتن توانایی رقابت در دنیای آینده که در آن کیفیت مهمترین مؤلفه برای حیات هر سازمان است ضروری به نظر میرسد - معروفی، کیامنش، مهرمحمدی و عسکری، . - 1386
به اعتقاد فیوضات - 1382 - ، محصول دانشگاه عبارت است از افزودن دانش و معرفت و فن که اگر در وجود افراد باشد به عنوان بهرهوری نیروی انسانی تلقی میگردد و اگر فارغ و جدا از وجود انسان باشد، به صورت مجموعه دانش و تکنولوژی نمایان میشود. دانشگاه به عنوان مرکز تحقیق و پژوهش علمی و فرهنگی، مهد نوسازی اجتماع است، زیرا محلی است که در آن افکار و اندیشهای جدید، دانش و معرفت نو، تکنولوژی متحول و فرهنگی خلاق و پویا نشو و نما میکند.
دانشجویان منبع اصلی در باب کیفیت و اثربخشی آموزش در دانشگاه محسوب میشوند اما طبق نتایج تحقیقات انجام شده، در برخی از کلاسها ما شاهد پایین بودن انگیزه دانشجویان میباشیم - سیدجوادین، 1381و مولوی، رستمی، فدایی نایینی، محمدنیا، رسولزاده، . - 1386 در شرایط فعلی سالانه مقدار زیادی از بودجه کشور صرف آموزش و پرورش نیروی انسانی سازمانهای مختلف میگردد، از طرف دیگر بر اساس مشاهدات اولیه به نظر میرسد انگیزش یادگیری دانشجویان در سطح پایینی قرار دارد - سیدجوادین، - 1381 که دلایل این امر شامل نقش استاد در کلاس، استرس سرکلاس، فن بیان ضعیف استاد، عدم مثالهای متنوع در کلاس - نبوی و صفوی، - 1390، عدم انتخاب و به کار گیری روشهای آموزش مناسب - تامپسون و تیلدن ، - 2009، ناهمخوانی محتوا با اهداف تعیین شده است - ذبیحی و عرفانیان خانزاده، - 1389 آموزش عالی نیز یکی از سازمانهای با اهمیت محسوب میشود؛ آنچه برای سازمانها مهم است، اثر بخشی آموزش است - فردانش و کرمی، . - 1387 یکی از ویژگیهای آموزش مؤثر در آموزش عالی فعالیتهایی است که فرصتهای مناسب را برای مشارکت دانشجویان در آموزش و یادگیری فراهم میکند. هریس معتقد است که آموزش مؤثر به اهداف و ستادههای آموزشی توسط دانشجویان بستگی دارد و به صلاحیتهای علمی، مهارتها، رفتارها، سبکهای آموزش، رشد حرفه ای، تحقیق و تفکر نیازمند است - آراسته و محمود راد، . - 1382 در این پژوهش آموزش به فعالیتهایی گفته میشود که با هدف آسان ساختن یادگیری از سوی مدرس طرح ریزی میشود و بین مدرس و یک یا چند یادگیرنده به صورت کنش متقابل جریان مییابد - نبوی و صفوی، - 1390 در نتیجه برای اینکه آموزش اثربخش و مفید شود، پیش بینی روشها و انتخاب و ترتیب مواد آموزشی در شرایط خاص به منظور رسیدن به نتایج به نحو مؤثر از اهمیت ویژهای برخوردار است - فردانش و کرمی، - 1387
اصطلاح طراحی آموزشی میتواند به عنوان روشی نظاممند برای تجزیه و تحلیل، طراحی، تدوین، ارزشیابی و مدیریت فرایندهای آموزش کارآمد مبنی بر دانش و تجربیات یادگیری و نظریههای آموزشی تعریف نمود - موریسون و کمپ ، - 2010 و همچنین هر گاه برای دستیابی به یک سلسله از دانشها و مهارتها به عنوان اهداف آموزشی، قبل از تحقق آموزش پیش بینی و تنظیم گردد، در واقع طراحی آموزشی انجام شده است - فردانش، - 5 :1374 که توجه و دقت در تنظیم آن میتواند موجب کارایی و اثربخشی بیشتر و بهتر فرایند آموزش شود - مطلبی، - 1390 ، زیرا از طریق طراحی آموزشی، میتوان پایههای اولیه تضمین اثربخشی آموزش را بنا نهاد - فردانش، ابراهیم زاده، سرمدی، رضوانی و عمرانی، - 1390 به نظر میرسد انگیزش یکی از مشکلترین و پیچیدهترین چالشهای پیش روی استادان امروزی است. در واقع، پیچیدگی و تنوع آن باعث شده تا به یکی از موضوعات جالب و چالش برانگیز در مباحث علوم تربیتی تبدیل شود. اما بی انگیزشی برای مطالعه در بین دانشجویان دانشگاه به صورت یک فراگیری نامحسوس و نامریی درآمده است - واحدی، اسماعیل پور، زمانزاده و عطاییزاده، - 1391
بنابراین از آنجاییکه یکی از مغفولترین عوامل در کارایی برنامههای آموزشی، انگیزش فراگیران میباشد - فردانش، - 149 : 1390 و از سویی انسان در توسعه نقش کلیدی دارد و تحقق توسعه به دست انسان صورت میپذیرد، برطرف کردن نیازهای روحی و روانی افراد از اهمیت ویژهای برخوردار است - پذیره، . - 1391 چنانکه روح و روان انسانها سرچشمهای از انرژی است؛ که انگیزش، اشتیاق، پیشرفت و افتخار از آن برمیخیزد و افراد را قادر میسازد کارهای ارزندهای به ثمر برسانند - جباری ظهیرآبادی و عطافر، . - 1388 بر این اساس در بحث طراحی آموزشی اسمال - به نقل از فردانش و همکاران، - 1390 بیان میکند که: » شناسایی و درک راهبردهای طراحی آموزشی که انگیزش یادگیرنده را افزایش میدهند برای بهبود عملکرد و یادگیری مفید خواهد بود.» هدف بسیاری از نظریههای طراحی آموزشی که توسعه یافتهاند فراهم آوردن آموزش مؤثر و کارآمد میباشد، در صورتی که در این نظریهها انگیزش به طور کلی نادیده گرفته شده است - بالابان و انادولو ، - 2008؛ بنابراین طراحان آموزشی برای تولید محصولات دارای کیفیت بالا باید بر فرایندهای طراحی انگیزشی و آموزشی به شدت تأکید داشته باشند - کلر ، - 1391 مفهوم انگیزش به عوامل درونی اشاره دارد که اعمالی را بر میانگیزاند و همچنین به عواملی خارجی گفته میشود که به عنوان انگیزهای برای عمل، جریان دارد - لاک ولاتوان ، . - 2004
تحقیقات اولیه انگیزشیعمدتاً در محل کار و متمرکز بر راههایی برای ایجاد انگیزه در کارگران صنعتی برای کار سختتر، سریعتر و بهتر بود اما تحقیقات انگیزشی اخیر بیشتر متمرکز بر شناسایی راهکارهای مؤثر بهبود طراحی آموزشی، بهبود مدیریت کلاس درس و رفع نیازهای فراگیران میباشد - روث ، - 1997 با این وجود انگیزش یک عنصر اساسی طراحی آموزشی و نظریه آموزشی است که به ندرت در نظر گرفته شده است، فقدان توجه به انگیزش یادگیرنده در طراحی آموزشی منجر به تمرکز پژوهشهای کلر بر انگیزش یادگیرنده شد که در نهایت یک مدل طراحی انگیزشی را به نام ARCS توسعه داد - کلر ، 1983 به نقل از مارگورت ، . - 2007 امروزه باور بر این است که تنها الگوی طراحی انگیزشی جامع و منسجم، الگوی نظامدار کلر است - فردانش و همکاران،. - 1390 بر این اساس مدل طراحی انگیزشی به فرایند آرایش منابع و رویههایی اشاره دارد که تغییراتی را در انگیزش به وجود میآورد و در بهبود انگیزش فراگیران برای یادگیری، انگیزش کارکنان برای کار، توسعه ویژگیهای انگیزشی خاص و بهبود مهارتهای خاص در خود انگیزشی به کار گرفته میشود - کلر، . - 2006 مینس، جاناسن و دیور - 1997 - تنها مدل طراحی آموزشی دارای ارتباط منطقی با نتیجه و جامع را که با انگیزش منطبق است مدل طراحی انگیزشی ARCS کلر نامیدهاند - به نقل از هوویت ،. - 2006 مدل طراحی انگیزشی ARCS کلر، متشکل از حرف اول کلمات توجه، ارتباط، اطمینان و رضایت میباشد - مارگورت،. - 2007 این چهار عامل نشان دهنده مجموعهای از شرایط میباشد که برای فردی با انگیزش بسیار بالا ضروری است - کلر،. - 2001 فرایندهای طراحی که در مدل ARCSوجود دارد بهجای اینکهصرفاً یک نظریه توصیفی یا تجویزی باشد آن را به برنامههایی متمرکز بر عمل تبدیل کرده است؛ این فرایند ترکیبی، توصیفی از مفاهیم و نظریههای انگیزشی را به چهار دسته مهم ARCS با رویکردی نظاممند به طراحی انگیزشی تبدیل کرده است. داشتن رویکرد حل مسئله در این طراحی، مدلARCS را بی نظیر ساخته و زمینه گستردهای از کاربرد را ارائه نموده است - کلر، . - 2010 دو بخش عمده در این مدل وجود دارد؛ نخستین مجموعه از این طبقهبندیها، مؤلفههای انگیزش را نشان میدهد که این طبقه بندیها حاصل نتایج مبتنی بر پژوهش در مورد انگیزش انسان میباشد - کلر، . - 1987 دومین بخش از این مدل، طراحی نظاممندی است که به ما در ایجاد افزایش انگیزش، برای مجموعهای از فراگیران کمک میکند.
این ترکیبات به ما اجازه میدهد تا عناصر مختلف برای ایجاد انگیزش در فراگیران را مشخص کنیم و همچنین فرایند طراحی کمک میکند تا مشخصات و ویژگیهای فراگیران در یک محیط یادگیری را ارائه دهد و سپس راهکارهای انگیزشی که برای فراگیران مناسب میباشد را طراحی مینماید - کلر، 1983، 1984، - 1987؛ که اجرای کامل فرایند طراحی شامل ده مرحله میباشد. لازم به ذکر است که به باور کلر - 1391 - انگیزش در سه سطح از اهمیت بیشتری بهره مند میباشد، نخست انگیزش در یادگیری، دوم انگیزش در کار و سوم خود انگیزشی است که موضوع پژوهش حاضر در ارتباط با انگیزش در یادگیری میباشد؛ بر این اساس برای تحریک انگیزش دانشجویان در یادگیری، کلر مدلی چهار مؤلفه ای را ایجاد نمود؛ هدف از این مدل به کار گرفتن راهبردهایی برای بهبود درخواست انگیزشی میباشد، این مدل تلاشی برای ترکیب نظریههای یادگیری، رفتاری، شناختی و عاطفی است. مدل ARCS نشان داده که انگیزش یادگیرنده می تواند از طریق شرایط خارجی تحت تأثیر واقع شود - اکیف اکاک ، اکایر ، . - 2013 با مروری بر بررسی پیشینه پژوهشهای انجام شده در ایران در زمینه عوامل ایجاد انگیزش در کارکنان - مقدسی، 1386؛ عبادی و همکاران، 1390؛ گرجی و طاهری، 1391 - ، عوامل مؤثر بر انگیزش دانشجویان - اکبری، 1389؛ شاه حسینی، 1391 - ، عوامل مؤثر در کاهش انگیزه تحصیلی دانشجویان - مولوی و همکاران، - 1386، تأثیر انگیزش در بهبود عملکرد - بخشی علی آباد و همکاران، 1387؛ جعفری، سرچشمه، جعفری و نعمتی، - 1392 تلفیق مدل طراحی آموزشی جاناسن با مدل طراحی انگیزشی کلر در آموزش مداوم پزشکی
