بخشی از مقاله
چکیده
هدف اصلی این پژوهش ارزشیابی کیفیت فرایند تدریس- یادگیري در دانشگاه خلیج فارس می باشد که با بررسی و مقایسه دیدگاه هاي دانشجویان و اساتید در این خصوص صورت گرفته است. این تحقیق از نوع توصیفی است که به روش پیمایشی اجرا گردیده و جامعه آماري آن شامل کلیه دانشجویان و اساتید دانشگاه خلیج فارس می باشد. گروه نمونه شامل 276 دانشجو در سه گروه آموزشی مدیریت صنعتی، مدیریت بازرگانی و حسابداري در دانشگاه می باشد که از طریق فرمول تعیین حجم نمونه کوکران و با روش نمونه گیري تصادفی طبقه اي متناسب با حجم جامعه انتخاب شده اند و همچنین، 28 عضو هیأت علمی در سه رشته یاد شده که به دلیل کمی تعداد، نمونه برابر با جامعه انتخاب گردید. ابزار تحقیق پرسشنامه محقق ساخته بود، که براي برآورد روایی پرسشنامه از روش تحلیل محتوایی و همچنین اعتبار پرسشنامه از طریق آلفاي کرونباخ %92 بدست آمد. داده ها با استفاده از شاخص هاي آمار توصیفی و استنباطی تجزیه و تحلیل گردید. یافته هاي تحقیق نشان داد که خصوصیات فردي اساتید - مانند وضعیت جنست، تأهل، گروه آموزشی، مرتبه علمی، مقطع تحصیلی - در نگرش به کیفیت فرایند تدریس- یادگیري تأثیر ضعیف و اندکی دارد. دانشجویان به لحاظ ویژگی هاي فردي - جنسیت، رشته تحصیلی، معدل، ترم تحصیلی - نگرش متفاوتی به کیفیت فرایند تدریس- یادگیري دارند. بین نظرات دانشجویان رشته هاي مختلف نسبت به کیفیت تدریس- یادگیري تفاوت وجود دارد. بین میانگین نظرات اساتید و دانشجویان نسبت به سبک تدریس، رعایت مقررات آموزشی، نحوه تعامل دانشجو با استاد، میزان استفاده از تکنولوژي آموزشی، رضایت از نتایج ارزشیابی، میزان آگاهی از اهداف ارزشیابی و کیفیت فرایند تدریس- یادگیري تفاوت معنی داري وجود دارد.
واژه هاي کلیدي: فرایند تدریس- یادگیري، ارزیابی کیفیت، مؤسسات آموزش عالی، دانشگاه خلیج فارس
مقدمه
در دهه هاي اخیر با توجه به مطرح شدن بحران کیفیت در آموزش و به طور خاص آموزش عالی، ارزیابی و تضمین کیفیت نظام مذکور از اهمیت چشمگیري برخوردار شده و در اکثر کشورهاي جهان جنبش هایی در خصوص ایجاد یا تقویت مؤسسات و نهادهاي اعتبارسنجی و تضمین کیفیت در جهت ارزیابی کیفیت عناصر تشکیل دهنده نظام آموزش عالی، با تقدم و تأخر به وقوع پیوسته است. در این راستا، هیئت علمی به عنوان یکی از مهمترین و تأثیرگذارترین دروندادهاي نظام آموزش عالی که در تعامل با دروندادهاي مطلوب و به طور کلی بهبود کیفیت آموزش، پژوهش و عرضه خدمات برخوردار است، یکی از عوامل اعتبارسنجی و تضمین کیفیت به حساب می آید - کمیته موسسات آموزش عالی، 2001؛ انجمن اروپایی تضمین کیفیت در آموزش عالی، 2005 و شوراي اعتبارسنجی آموزش عالی، . - 2003 بر اساس این رویکرد، کارکرد نظام ارزیابی اعضاي هیئت علمی از سطح فردي خارج شده و در سطح سازمانی و در کنار سایر عوامل اصلی نظام آموزش عالی نقش بسزایی در بهبود کیفیت دانشگاهها و موسسات آموزش عالی ایفا می کند. از این رو، اهمیت ارزشیابی اعضاي هیئت علمی و ضرورت آن مورد نظر تمامی صاحب نظران است - پاپهام، - 1975
بر اساس تعاریف رایج مانند تعریف میلر - - 1997، ارزیابی عملکرد اعضاي هیئت علمی عبارت است از فرایندي که بهبود عملکرد هیئت علمی را طرح ریزي می کند و روشی است که به تصمیمات استخدامی هیئت علمی کمک می کند. در این رابطه بیکر - - 2000، نیز کارکردهاي ارزشیابی عملکرد هیئت علمی را به شرح زیر بیان کرده است: ارزیابی عملکرد فردي استادان، ایجاد سیستمی براي ثبت و ضبط کیفیت عملکرد استادان، بررسی عملکرد هر استاد با توجه به ملاك ها و استانداردها، مشخص کردن انتظارات عینی از استادان، فرصت ایجاد رشد و پیشرفت در عملکرد استادان، بهبود فرایند تدریس – یادگیري، افزایش مطلوبیت بروندادهاي نظام آموزش عالی و به تبع آن پیامدهاي مثبت آن، کاهش فرایندهاي تصمیم گیري دلخواهانه در زمینه درآمد، ارتقاء و ترفیع اعضاي هیئت علمی از طریق شفاف سازي و شفاف سازي هرچه بیشتر سیستم ارزیابی. دانشگاه ویسکانسین - - 1998 در تحقیقی دریافت که ارزشیابی دانشجویی را نباید یگانه وسیله براي ارزشیابی تدریس بکار برد.
ارزشیابی تدریس، تنها وسیله اي براي بهبود تدریس است و نه یک هدف نهایی و باید نتایج آن را در اختیار اعضاي هیأت علمی قرار گیرد. 68 درصد از اساتید معتقدند که ارزشیابی دانشجویی، باید بخشی از ارزشیابی باشد. ارزشیابی دانشجویی، باید براي بهبود فرآیند تدریس بکار گرفته شود و ارزشیابی دانشجویی به بهبود تدریس کمک می کند. تحقیقات زیادي موضوع سوگیري و تأثیر ویژگی هاي کلی در قضاوت دانشجویان را بررسی نموده اند. از جمله رابرتسون - 84-85 :2005 - در پایان نامه خود با عنوان »ارزشیابی از اعضاي هیأت علمی به روش آنلاین در مقابل ارزیابی هاي کلاسی«، در دانشگاه والدن نتیجه می گیرد که به رغم میزان کم پاسخگویی دانشجویان در روش آنلاین، میانگین نمره اساتید به اندازه روش ارزشیابی در کلاس، سوگیرانه نبوده است. همچنین وي معتقد است تحلیل هزینه هاي دو روش ارزشیابی نشان می دهد که ارزشیابی به روش پیوسته می تواند سالانه هزاران دلار صرفه جویی براي دانشکده به همراه داشته باشد. وي در پایان وجود رابطه بین ترجیحات دانشجویان در استفاده از روش ارزشیابی به روش آنلاین و ویژگی هایی نظیر سن، جنس، قومیت و وضعیت ثبت نامی در دانشگاه را تایید می نماید.
همچنین، پینتریچ1 و شونک - 177-144 :1996 - 2 معتقدند عملکرد دانشجویان در پرسشنامه هاي ارزشیابی تدریس اثربخش به انگیزش آنان بستگی دارد. توماس3 و وارکینتین4، - 185 :1993 - معتقد بودند این عملکرد به عادت مطالعه دانشجویان بستگی دارد. کاترل - 306 :2006 - 5مهمترین گام را در یک طرح ارزشیابی بیان نگرش ها و انتظارات دانشجویان می داند، که این انتظارات در واقع به عنوان نتایج یا اهداف تدریس هم به شمار می روند. شناسایی این انتظارات به عنوان یک نقطه مرکزي در فعالیت هاي یک استاد به شمار می رود. در این خصوص استالینگز6 و سینگهال - 245 :1970 - 7 رابطه معنی دار ضعیفی را بین انتشارات اساتید و ارزشیابی دانشجویی گزارش می کنند.
این در حالی است که نتایج تحقیق ینینگ، لئون و هوشاور - 84 :2003 - 8 در دانشگاه اوهایو در مورد ارزشیابی دانشجویان از اثربخشی تدریس، نشان می دهد که جذاب ترین نتیجه یک نظام ارزشیابی هم براي دانشجویان ترم آخر و هم ترم اول، پیشرفت در روش تدریس اساتید است. دومین نتیجه قوي ارزشیابی نیز پیشرفت در درس و رشته تحصیلی آنهاست. توکل - - 1373 در بررسی خود با عنوان بررسی ویژگی هاي استاد خوب از دیدگاه دانشجویان؛ به این نتیجه رسید که گاهی اوقات علی رغم آن که استاد از تسلط خوبی برخوردار است، ولی از نظر قدرت انتقال مفاهیم در حد مطلوب نیست و همین امر باعث می شود ارزشیابی وي تسلط دانشجویان تحت تاثیر قرار گیرد .
حسینی و سرچشمی - - 1381 طی تحقیقی در دانشگاه علوم پزشکی قزوین به نتایج زیر دست یافت: الف - 85/2 درصد پاسخ دهندگان، تسلط بر موضوع درس را به عنوان اولویت خیلی مهم مطرح کرده بودند. ب - در بخش ویژگی هاي فردي، داشتن اعتماد به نفس توسط 87/5 درصد واحدهاي مورد مطالعه به عنوان اولویت خیلی مهم براي استاد مطرح شده بود. جعفري، شهابی و شایان - - 1377 در تحقیقی به این نتیجه رسیدند که از نظر اساتید، دانشجو معتبرترین فرد براي ارزشیابی و قضاوت درباره ي کیفیت عملکرد آموزشی استاد است. شکورنیا و دیگران - - 1379 در تحقیقی دریافتند که 60 درصد از استادان اظهار داشتند که نمره ي ارزشیابی دانشجویی از تدریس می تواند در بهبود کیفیت آموزشی آنان عامل کمک کننده اي باشد. 32 درصد از استادان ابراز داشتند که نمره ي ارزشیابی آنان بیان نحوه تدریس آنان بوده است. مطلق و همکاران - 1379 - در تحقیقی با عنوان بررسی نظرات اساتید دانشگاه علوم پزشکی اهواز نسبت به ارزشیابی استاد در سال 1378 به این نتایج دست یافتند: الف - 93/3 درصد از اساتید معتقدند که ارزشیابی در دانشگاه مهم است. ب - 52 درصد از اساتید معتقدند که دانشگاه در اجراي ارزشیابی استادان موفق بوده است. ج - 72/6 درصد از اساتید معتقدند که ارزشیابی استاد توسط دانشجو مناسب است و با آن موافق هستند. د - 54/3 درصد از اساتید معتقدند که ارزشیابی استاد توسط دانشجو به روابط صحیح استاد و دانشجو خدشه وارد می کند.
حاجی آقاجانی - - 1375 در تحقیقی دریافت که، الف - بین متغیر جنس و نظر اساتید در مورد تأثیر ارزشیابی دانشجویی در فعالیت هاي قبل از تدریس همبستگی معنی داري وجود دارد. ب - 54 درصد اساتید، رضایت متوسطی از ارزشیابی دانشجویی دارند. ج - 8/2 درصد تأثیر ارزشیابی دانشجویی را بر چگونگی تدریس خود کم می دانند. منصوري - - 1372 در تحقیقی دریافت که، دانشجویان کارشناسی خصوصیات یک استاد خوب را به ترتیب: -1 روش تدریس -2 دانش پژوهی -3 توانایی ایجاد ارتباط و مشاوره -4 شخصیت فردي استاد می دانند. مرندي، - 1380 - در بررسی خود دریافت که: الف - دانشجویان و اساتید مهمترین ویژگی یک استاد خوب را روش تدریس و تسلط استاد بر موضوع درس دانسته اند. ب - از نظر شخصیت فردي، اساتید مهمترین عامل را علاقه مندي استاد به تدریس و دانشجویان، شیوایی بیان را مهم دانسته اند. عرب خردمند و حاجی آقا، - - 1376 در تحقیقی دریافت که: الف - اکثر اساتید 69/2 - درصد - از انجام ارزشیابی دانشجویی رضایت بالایی داشته اند. ب - اکثر اساتید 76/8 - درصد - تأثیر ارزشیابی را بر شیوه ي تدریس خود زیاد دانسته اند.
ارزیابی دانشجویان از عملکرد اساتید و اثربخشی تدریس از جمله رایج ترین روشهاي ارزیابی عملکرد آموزشی استادان است که باعث بهبود و ارتقاي سطح تدریس آنان می شود - اسپورن، . - 3: 2007 تحقیقات فراوان نشان داده است که ارزشیابی دانشجویی روشی معتبر، قابل اعتماد، ساده و مناسب براي ارزشیابی بعضی از ابعاد تدریس است، و لیکن کارایی این روش به عوامل زیادي از جمله، مناسب بودن ابزار مورد استفاده و ارائه گزارش منصفانه دانشجویان از تدریس بستگی دارد - عبدالهی، . - 1383 امروزه، در بسیاري از دانشکده ها و دانشگاههاي امریکا استادان در فرایند آموزش، دانشجویان را به مثابه مشتریان به حساب می آورند.تحقیقی که بر روي 600 دانشکده طی سالهاي 1973 تا 1993 انجام شده، نشان داده است که میزان کاربرد ارزیابی استاد توسط دانشجو از 20 درصد به 86 درصد افزایش یافته است - امري، . - 3: 2007 هدف اصلی ارزیابی عملکرد استادان توسط دانشجویان بازخورد دادن به استادان درباره اثربخشی عملکرد آموزشی آنهاست - اسپرول،. - 2007 اعضاي هیئت علمی و مسئولان دانشگاهی
