بخشی از مقاله
چکیده
فضاي آموزشی از جمله مهم ترین فضاهایی است که نقش بسزایی در تعامل با انسان از دو منظر فیزیکی و روانی دارد. اهمیت طراحی فضاي باز و آثار مثبت آن در عملکرد آموزشی توسط پژوهشگران بسیاري به اثبات رسیده است. مشخصه یک محیط مناسب، وجود محرك ها و انگیز هاي لازم و منطبق با هر مرحله رشد انسان است که باید در نظر گرفته شود. نشاط و شادابی در مدرسه باعث رشد و تکامل همه جانبهي یک دانشآموز در بعد جسمانی، شناختی، عاطفی، اخلاقی و معنوي میشود. چنانچه یک بعد از این ابعاد دچار صدمه شود، یا مورد غفلت قرار گیرد، دانشآموز به تواناییها و شایستگیهاي کامل دست نخواهد یافت پژوهش حاضر ضمن مرور ادبیات موضوع و ضرورت شادابی سازي محیط مدارس، جهت بررسی سؤالات پژوهش به روش توصیفی از نوع پیمایشی با توجه به جامعهي منتخب، که متشکل از کادر آموزشی و دانش آموزان مقطع هنرستان دخترانه شهر اصفهان می باشد؛ به تدوین تحقیق حاضر پرداخته است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که امکانات آموزشگاهی که در رأس آن طراحی و توسعه فضاي باز مدارس قرار دارد، بیشترین تأثیر را در شادي آفرینی دانش آموزان به خود اختصاص می دهد. از این رو تدوین باید و نبایدهایی در حوزه طراحی محوطه با توجه به محدودیت ها و امکانات موجود به منظور اصلاح رویکردهاي نادرست و حرکت به سوي رویکرد بهینه در جهت ارتقا شادابی، از دستاوردهاي اصلی این پژوهش قلمداد شده است.
1 مقدمه
نحوه ي ادراك محیط یکی از مباحث و مفاهیم کلیدي در مورد مطالعات متقابل انسان- محیط در مقیاس هاي کلان و خرد است. محیط اطراف یا به عبارتی، جهان واقعی، همواره به عنوان فرستنده، اطلاعات مربوط به خود را در ابعاد و به روش هاي مختلف ارسال می کند و انسان به عنوان گیرنده ي این اطلاعات نیازمند به محیط است. امروزه در شهرهاي بزرگ به اندازه کافی فرزندان در آپارتمان هاي کوچک و بی حیاط محصور شده اند و براي جبران می توان با کمی مطالعه، فکر و تدبیر، ارتباط با طبیعت را در فضاي هرچند کوچک مدرسه از آنان دریغ نکرد. در حال حاضر تصور غالب موجود از مدرسه، تنها کلاس هاي درس است که در کاملترین صورت با سالن هاي اجتماعات، آزمایشگاه و ورزشگاه تلفیق شده است. در این تصور، فضاي باز اطراف شامل حیاط یا باغچه عمومأ نادیده انگاشته و تمام توجهات معطوف به فضاي درونی است. لذا سرمایه ارزشمند پنهان در آن بالقوه باقی می ماند. در شرایط فعلی ایران، حیاط مدارس مکانی جداي بناي مدرسه محسوب شده و ادامه ي طبیعی کلاس هاي درس نمی باشد . این بستر فاقد انسجام و هویت لازم بوده و به ارضاي کامل نیازهاي آموزشی، بازي و استراحت دانش آموزان نمی پردازد. این در حالی است که در اکثر کشورهاي دنیا، حیاط باز مدارس عرصه ي تعاملات و روابط قوي احساسی و ادراکی دانش آموزان تلقی شده است و در علم روانشناسی به آن به عنوان بستر تخلیه ي انرژي و کسب مهارت ها نگریسته می شود.
از سوي دیگر، تجربیات جهانی نشان می دهد، در فرایند ادراك محیط و نتایج آن، بین زنان و مردان تفاوت هایی نیز وجود دارد. اگر چه این موضوع در کشور ما به طور مستقل، کمتر مورد بررسی دقیق قرار گرفته است، اما نتایج چنین آزمایش هایی، هرچند کنترل شده و محدود، می تواند تأثیر قابل توجهی در برنامه ها و طرح هاي ارتقاي کیفیت محیط انسانی داشته باشد. با توجه به این موضوع که عملکرد حیاط مدارس تأمین فضایی براي فعالیت بدنی و گذراندن اوقات فراغت و انبساط خاطر دانش آموزان می باشد، طراحی مناسب حیاط مدارس می تواند در ایجاد نشاط و شادي دانش آموزان نقش بسزایی داشته باشد، لکن در حال حاضر اکثر دانش آموزان حیاط مدارس ایران را یک فضاي فیزیکی ملال آور، کسالت بار و فاقد تحرك و پویایی، شادي و نشاط و در برخی موارد خفقان آور می دانند. - آل یاسین - 12 : 1380 علاوه بر این طراحی مناسب حیاط می تواند به عنوان ابزار کمک آموزشی در ارتقاع کیفیت آموزش و پرورش دانش آموزان مورد استفاده قرار می گیرد، ضمن آنکه باعث تشویق دانش آموزان در فعالیت هاي گروهی و تجربه اندوزي شود، حس خلاقیت و اعتماد به نفس را در آنان تقویت نماید و فضایی طبیعی براي افزایش سطح علمی آنان پدید آورد. - شاطریان - 27 :1389 در شرایط فعلی ایران، هیچگونه برنامه آموزشی مستقلی براي حیاط مدارس در ارتباط با کلاس هاي درس درونی تدارك دیده نشده است، به همین سبب در مدارس فعلی هیچ گونه ارتباط معناداري میان کلاس و فضاي باز وجود ندارد. از آنجایی که دانش آموز قبل از هر چیز به ارضاي عاطفی و احساس پیوند با محیط فیزیکی و اجتماعی خود نیازمند است، بنابراین مشخصه محیط مناسب، وجود محرك ها و انگیز هاي لازم و منطبق با هر مرحله رشد وي باید در نظر گرفته شود و این مهم به عنوان ضرورتی در جهت گردآوري پژوهش حاضر شامل شده است.
2 شادي
شادي یکی از احساسات انسان است. احساسات انسان در طیف وسیعی از غمگینی شدید، شادمانی شدید متغیر است و در واقع می توانیم بگوییم دو نوع احساس داریم: احساسات خوشایند و احساسات ناخوشایند. شادي مهم ترین احساس خوشایند است که واژه اي هم معنی زیادي براي آن به کار برده است: نشاط، شادابی، خوشحالی، مسرت، سرحالی، خوشی، حال خوش و امثالهم. صاحب نظران، هر یک دیدگاه و تصور خاصی نسبت به شادي داشته و آن را به طرق گوناگون بیان کرده اند. افلاطون شادي را حالتی از انسان می داند که بین سه عنصر قوه تعقل یا استدلال، احساسات و امیال تعادل و هماهنگی وجود داشته باشد. - Francis, - Accessed September, 2010 - - 1999
ارسطو شادي را از سه دیدگاه بیان می کند: از نظر مردم عادي که لذت را شادي می دانند، افرا موفق که شادي را مساوي با عملکرد خوب می دانند و دانشمندان که زندگی متفکرانه را معادل شادي می آورند. - امیر حسینی, - 1383 ارسطو شادي را عبارت از زندگی معنوي می داند. - آیزنگ - 35 :1375 لاك3 و نبتام4 معتقدند که شادي مبتنی بر تعداد وقایع لذت بخش است. - همان - آرتایل و کرالسلند شادي را ترکیبی از وجود عاطفه مثبت، عدم وجود عاطفه منفی و رضایت از زندگی می دانند. - Argyle,
شادمانی و سرور قسمتی از شادکامی است که منجر به بازي و سرگرمی شده و امکان توسعه مهارت هاي جسمی اجتماعی و ذهنی را فراهم می سازد. - - Fredrickson, 1998 شادي به درجه و مزیانی اطلاق می گردد که شخص درباره مطلوبیت کیفیت زندگی خود قضاوت می کند. به عبارت دیگر، شادي به این معنا است که فرد به چه میزانی زندگی خود را دوست دارد. - Veenhoven, 1993 -
-3 مدرسه ي شاداب
مدرسه به عنوان یک سازمان ممکن است مکانی شاد یا موسسه اي دل گیر باشد. مدرسه ممکن است موجب پیوند، انسجام و روحیه بالا میان شاگردان و معلمان شود و یا آنها را ناامید و مأیوس کند. مدارس ممکن است فعال یا بی احساس و ایستا باشند. ممکن است تجلی یک جامعه آزاد منشانه و یا نمونه اي از استبداد. مدارس می توانند محیط هایی مشارکتی و مسئول باشند و یا پایگاهی براي بی توجهی به افراد. فضاي مدرسه مانند فضاي هر کلاس بر دانش آموزان اثر می گذارد. مدرسه باید جایی باشد که دانش آموزان نه فقط از یادگیري بلکه از زندگی در آن لذت ببرند. - اولیوا - 102 : 1379طرح مدارس شاداب بر این استوار است که اثر بخشی فرآیند یاددهی – یادگیري در محیط هاي آموزشی علاوه بر محتوا و ماهیت مطالب آموزشی، نقش شادي و شادمانی دانش آموزان و چگونگی برانگیختن نیاز و شوق دانش آموزان نسبت به یادگیري و زندگی در مدرسه داراي نقش کاملاً حیاتی دارد. - عباسی - 96 :1383
4 شادابی در فضاي باز مدارس
یکی از قطعی ترین شاخص هاي شادابی، ساختمان آموزشی داشتن فضاي باز کافی و مناسب است. محوطه مدارس به منزله فضاي باز با عملکرد هاي متنوع جسمانی، هنري، دینی، اجتماعی و روانشناختی در شرایط کمتر و فضاي باز محله اي، از جایگاه ویژه اي نزد متخصصان، مدیران و متولیان امر آموزش و پرورش برخوردار است. - فیضی - 64 :1389 حیاط باز مدارس عرصه تعاملات و روابط قوي احساس و اداراکی دانش آموزان تلقی شده و در علم روانشناسی به عنوان بستر تخلیه انرژي و کسب مهارت ها نگریسته می شود. توجه به نیازهاي دانش آموزان در طرح حیاط ضرورت برنامه اي در هدف با
