بخشی از مقاله
چکیده
بی تردید تربیت روحی و معنوی انسان یکی از مهمترین مسائل قرن جدید است که این تربیت باید از آغاز حیات انسان مدنظر گرفته شود،مخصوصا دوره ی ابتدایی بهترین زمان برای تربیت درونی و اخلاقی است همچنانکه پیچیدگی تکنولوژی وصنعت ماشینی ونیاز جوامع بشری به انسان های سالم و شاداب براهمیت این موضوع افزوده است.تربیت صحیح هوش اخلاقی و به کارگیری راهبردهای صحیح در مدارس درزمینه هایی چون ظاهر سازی مدرسه،تدریس شاداب،توجه به تشویق و اجتناب از تنبیه و...می تواند در سلامت روانی و شاداب سازی دانش آموزان نقش بسزایی داشته باشد.این مقاله با هدف مطالعه ی زمینه های شاداب سازی و روش های ایجاد فضای پرنشاط برای دانش آموزان با متوسل شدن به ابعاد تربیت هوش معنوی به شیوه ی مروری انجام گرفته است،که نتایج بدست آمده از مطالعه، نشان داد بسترسازی مناسب فیزیکی درمدارس و توجه به بعد معنوی و درونی فرآیند آموزش درشاداب سازی و شادکامی دانش آموزان،امری بسیارمؤثراست.
واژههای کلیدی: هوش،شادابی و نشاط،هوش معنوی،دانش آموز.
مقدمه
گذشت زمان و صنعتی شدن جوامع وتکیه بر ماشین آلات و ربات ها که هیچ گونه احساس و درکی درآنها وجود دارد،به مراتب یک سری مشکلات روحی و روانی را در بطن خود برجوامع بشری تحمیل کرده است و برنیاز بشر به علوم روانشناسی وعلوم تربیتی بیش از بیش افزوده است که ازمیان شاخه های مختلف علوم روانشناسی بحث هوش یکی از حساسترین و جذابترین بحث هایی است که توجه دانشمندان و بزرگان تعلیم و تربیت را به خود جلب نموده است.به دنبال پیشرفت جوامع و افزایش مشکلات روحی و روانی شادی و نشاط به عنوان یک نیاز اساسی درمیان انسان ها مطرح شده است،چرا که احساس شادی و نشاط از ضروری ترین خواسته ها و نیاز های روانی بشری است که به دلیل بهسازی و رونق دادن بر اهداف ملی و تربیتی مورد توجه قرار گرفته است.
در کشورهای پیشرفته و درحال توسعه نیز به دنبال اجرای طرح های شادی آفرین و نشاط آور هستند تا ازاین طریق به یک جامعه ی سالم وبانشاط دست یابند.به عقیده ی راسیکن ثروتمندترین کشورها ،کشورهایی هستند که بیشترین افراد بانشاط را در زیر بال پر خود دارند.یکی دیگر از از مواردی که به ایجاد شادی و نشاط کمک می کند داشتن هوش معنوی سالم است.در سالهای اخیر داده ها و شواهد علمی فراوانی مبنی بر وجود هوشی با نام«SQ»یا هوش معنوی به دست آمده است. بنا به یافته های اخیر، این هوش نهایی ترین هوش انسان معرفی شده و نقطه عطفی در این زمینه به شمار می آید هوش معنوی یا «SQ» همان توانایی است که به ما قدرت دیدن رؤیاها و تالش و کوشش برای دست یافتن به آن رؤیاها را ارزانی می دارد .
این هوش زمینه تمام آن چیزهایی است که ما به آنها اعتقاد داریم و نقش باورها، عقاید و ارزشها را در فعالیتهایی که برعهده می گیریم، دارا می باشد. هوشی که به واسطه آن به سؤال سازی در رابطه با مسایل بنیادی در زندگیمان می پردازیم و با کمک آن، تحول و تغییر را در زندگی پذیرا می شویم. هوشی که قادریم توسط آن به فعالیتها و نحوه عملکردهایمان مفهومی وسیعتر، غنی تر، پربارتر و پرمعناتر ببخشیم. همچنین با کمک آن برمعنای اعمالمان آگاه شده و دریابیم کدامیک از اعمال و رفتارهایمان از ارزش بیشتری برخوردارند و کدام مسیر در زندگیمان والاتر و شایسته پیمودن است.مظفری نیا و همکاران 1393 - - پژوهشی با هدف بررسی رابطه بین سلامت معنوی و شادکامی دانشجویان به انجام رساندند و نتایج نشان دادکه سلامت معنوی دانشجویان با شادکامی آنها رابطه مثبت و معناداری دارد و تمامی ابعاد سلامت معنوی با شادکامی ارتباط معناداری داشت.
بیرد و همکاران 2002 - - در پژوهشی به بررسی رابطه تعهد دینی و چهار عامل شادکامی پرداختند که نتایج پژوهش آنان نشان دادکه تعهد دینی پیش بینی کننده شادکامی است.امینی جاوید وهمکاران - - 1392،پژوهشی در رابطه با اثربخشی هوش معنوی بر افسردگی و شادکامی دانش آموزان دخترسال اول متوسطه شهرکرمانشاه به انجام رساندند که نتایج نشان دادبین هوش معنوی و شادکامی رابطه یمثبت وبین هوش معنوی وافسردگی رابطه یمنفی وجود دارد.همچنین رئیسی و همکاران - - 1392پژوهشی با هدف بررسیرابطه یهوش معنوی با شادکامی و پیشرفت تحصیلی دردانشجویان دانشگاه علوم پزشکی قم به انجام رساندند که نتایج نشان داد بین هوش معنوی و پیشرفت تحصیلی رابطه ی مثبت و معنادار وجود دارد.
با توجه به اینکه جامعه ی فردا را فرزندان امروز ما اداره خواهند کرد.اگر خوب تعلیم بیابند و خدایی تربیت شوند جامعه نیز شاداب ومنظم و خوشبخت و سالم خواهدبود.درغیر این صورت هیچ امیدی نمی توانیم داشته باشیم .با این حال شکی نیست که در امر به سازی میهن اسلامی مان باید پیش از هرچیز و بیش از همه چیز به مسئله آموزش و پرورش و تعلیم و تربیت اهمیت بدهیم. پیامبر اکرم - ص - شادی و نشاط را را درفضای آموزشی لازم و ضروری می دانند: در بهشت جایی است که به آن خانه شادی گفته میشود، هیچ کس به آن وارد نمیشود مگر آنکه موجب شادی کودکان شده باشد.« با توجه به مطالب فوق درادامه به تآثیر هوش معنوی درشادکامی دانش آموزان خواهیم پرداخت ،چراکه دانش آموزان به عنوان آینده سازان این مملکت از حساسیت بالایی در تعلیم و تربیت قرار دارند.
مفهوم هوش معنوی
هوش معنوی شامل اندیشیدن به معنای نمادین و ماورائی حوادث و رویدادهای زندگی فردی است که موجب می شود فرد در همه تجربه های زندگی هدف و معنای مورد نظر در آن را بیابد. بنابراین هوش معنوی مانند عینکی است که فرد از دریهره آن، حوادث را درک و تفسیر می نماید و یا روشی برای رؤیت اشیاء از منظری بالاتر و وسیع تر است. مفهوم تعالی معنوی و به تعبیری نگاه به زندگی از منظری برتر و عینی تر به عنوان یک عامل مستقل و مقبول شخصیت در نظر گرفته شده است. در معنایی وسیع تر، تعالی معنوی بیانگر یک جهت گیری فردی به سوی واقعیتهای نامحسوس و توصیف ناپذیر است.
در نهایت، تعالی معنوی به جستجوی شخصی برای معنا و منبعی از انگیزش درونی برای رفتار فردی مرتبط است. بنابراین تعالی معنوی با هوش معنوی مرتبط است زیرا همانند آن دربرگیرنده احساس نوعی اتحاد میان موجودات زنده و شکیبایی در برابر دیگران است. تجربیات نشان می دهد که افراد معنوی با بیماریهای خود بهتر کنار می آیند و روش های مقابله ای در آنها قوی تر از دیگران است. علاوه بر اینها هرروش معنوی می تواند به شکل مستقیم و بی واسطه به پیگیری هوشیارانه و ارادی رشد شناختی فرد کمک کند. این موضوع مستلزم پذیرش مسئولیت خویشتن، درس گرفتن از اشتباهات فردی، توانایی بخشیده شدن و بخشودن و تعهد به تصمیماتی است که بهزیستی همه افراد دخیل را در نظر می گیرد.
اهمیت شادی و نشاط در مدارس
امروزه در کشورهای پیشرفته توجه به مسئله ی سلامت فکری و روحی افراد جامعه در نظام برنامه ریزی کشوری به عنوان اولین اولویت ها قرار گرفته است .جامعه ای که دارای انسان های شاد و سرحالی باشد به مراتب پیشرفت درتمامی امور اقتصادی،صنعتی،فرهنگی،سیاسی و اجتماعی نیز به خودی خود حاصل می شود.دراین میان توجه به مراکز آموزشی و تدوین یک برنامه ی ریزی مدون و هدفمند درراستای پرورش انسان های شاد وسالم از اهمیت بالایی برخورداراست. از آنجایی که دانشآموزان مهمترین رکن نظام آموزش و پرورش هر کشوری محسوب میشوند.عواملی که میتواند این سرمایه ملی را برای رشد بهینه و کیفی آماده سازد، مهارتهای رفتاری است که در محیط آموخته میشود نه فقط محفوظات علمی.
مدارس تامینکننده نیروی کیفی جامعهاند و نه فقط تامینکننده کمیتی از خیل عظیم نیروی انسانی که بهعنوان تحصیل کرده روانه جامعه میشوند. پس شناسایی و ایجاد زمینه برای رشد خصایل ممتاز بشری، اولین دغدغه دست اندرکاران تعلیم و تربیت در کلیه فعالیتهای علمی یا فرهنگی است که باید با تمام وجود خود را وقف ایفای این وظیفه سنگین کنند.نشاط و شادابی در مدرسه باعث رشد و تکامل همه ابعاد وجودی یک دانشآموز در بعد جسمانی، شناختی، عاطفی، اخلاقی و معنوی میشود. چنانچه یک بعد از این ابعاد دچار صدمه شود و یا مورد غفلت و فراموشی قرار گیرد، دانشآموز به تواناییها و شایستگیهای کامل دست نخواهد یافت.این وظیفه مسئولین تعلیم و تربیت است که شرایطی را فراهم آورند تا تمام نیازهای او تامین شود.
شاد زیستن برای کودک به همان اندازه مهم است که تغدیه خوب، محبت کردن و حفاظت از او اهمیت دارد، زیرا سلامت روحی و روانی و فیزیکی و جسمانی او را تامین میکند.نرخ شادی و خنده در مدارس ما بسیار پایین است. میزان شیوع خنده و توسعه فضای فرح بخش در آموزشگاهها مورد بیمهری قرار گرفته است.در جامعه و مدرسه فاقد شادی، سخنگفتن از شادی قدری مشکل خواهد بود. یکی از مشکلات هر جامعه غفلت از شادی و نشاط و در نتیجه افزایش بیماریهای مختلف روانی از قبیل اضطراب و افسردگی است. با شادی و نشاط زندگی معنا پیدا میکند و در پرتو آن دانشآموزان خصوصاً در دوران نوجوانی و جوانی میتوانند خود را ساخته و قلههای سلوک و پلههای ترقی را چالاکانه بپیمایند. جامعه زنده و پویا جامعهای است که عناصر شادیآفرین در آن فراوان باشد.روانشناسی به نام دیوید مایرز سلامت روانی فرد را در میزان داشتن سرخوشی فرد می داند و سرخوشی - خوشحالی - را چنین تعریف می کند:
" نوعی احساس امنیت ، احساس اینکه زندگی به طور کلی به خوبی می گذرد "این حالت خوشی و نشاط، آنی و زودگذر نیست، ودارای دوام نسبتا پایداری است که بستگی به عوامل متعددی دارد .در گذشته بهنظر میرسید که وظیفه آموزش و پرورش تولید عدهای فارغ التحصیل است که فقط بتوانند امرار معاش کنند اما چنین مینماید که در قرن جدید نظامهای آموزش و پرورش این مرحله را پشت سر گذاشته و سرلوحه تعلیم و تربیت در یک جمله خلاصه شده است؛ » شوق زندگی کردن را به دانشآموزان بیاموزیم.« پس باید معتقد باشیم که درحقیقت رشد پایدار ما در گرو شادی پایدار است. فوردیکسون - 1998 - اظهار داشته است که شادمانی و سرور قسمتی از شادکامی است که منجر به بازی و سرگرمی شده و امکان توسعه مهارت های جسمی اجتماعی و ذهنی را فراهم می سازد و علاقه منجر به اکتشاف و افزایش معلومات می گرد .
لیوبومیراساکی و همکااران - - 2005شادی را احساس نشاط، خوشنودی و خوشی و نیز احساس خوب، بامعنا و با ارزش بودن زندگی فرد، در نظر گرفته است. طبق این تعریف مشخص می شود که شادی یک پدیده ذهنی و درونی است. واین شاکامی یا رضایت اززندگی را به عنوان درجه ای که فرد کیفیت زندگی خودرا مطلوب ارزیابی می کند،تعریف نموده است. - آرجل، - 2002همچنین شادکامی بر ناگرش و ادراکات شخصی مبتنی است - عبدالخالق،. - 2006 مدرسه شاد می تواند شوق زندگی را به دانش آموزان هدیه دهد.تحقق اهداف متعالی آموزش و پرورش و لزوم توجه به روحیات و ویژگی های نسل دانش آموز ایجاب می کند که اداره امور مدارس مبتنی بر افزایش قدرت تصمیم گیری استقلال نسبی انعطاف پذیری و روش های غیر متمرکز و مشارکت جویانه و توجه بر سلامت معنوی و هوش معنوی باشد تا بتواند فضای عمومی مدرسه را پویا پرنشاط و فعال نموده و توانمندی ها و خلاقیت های مدیران معلمان و دانش آموزان را به خوبی شکوفا و متجلی سازد.
در قرن جدید با پیشرفت علم روانشناسی ،شادی و نشاط مورد توجه دانشمندان مختلفی قرارگرفته است.ریچارد کارسون معتقد است که شادمانی حالتی از ذهن است نه رشته ای از حوادث، احساس آرامش بخش که می توانید همیشه تجربه اش کنید و با آن زندگی کنید و نه چیزی که برای یافتنش نیاز به جستجو داشته باشید، شادمانی در خارج از وجود شما نیست شادمانی یک احساس است .مایکل ارگایل معتقد است که شادی عبارت است از بودن در حال خوش حالی و سرور یا دیگر هیجانات مثبت یا عبارت است از راضی بودن از زندگی خود .شادمانی عبارت است از قضاوت و داوری انسان درباره ی چگونگی گذراندن زندگی خویش، این نوع واحدی از بیرون به فرد تحمیل نمی شود بلکه حالتی است درونی که از هیجانات مثبت تأثیر می پذیرد.
