بخشی از مقاله
چکیده
محیط مدرسه براي رشد کودك مهم است و دانش آموزان در آن می توانند هر دو مهارت علمی و اجتماعی را به دست آورند. این تحقیق رابطه محیط فیزیکی فضاي باز مدارس شهري و رفتار اجتماعی دانش آموزان در دو مدرسه متوسطه را بررسی می کند و تمرکز آن بر ایجاد ارتباط بین فضاي باز محیط فیزیکی و رفتار اجتماعی دانش آموزان در مدارس متوسطه شهري است. براي شناسایی محیط رفتاري فضاي باز مدارس ، بیشتر ترجیح داده شده که چرایی و چگونگی اثر گذاري این فضاها بر رفتار اجتماعی دانش آموزان بررسی شود.رفتار اجتماعی در این تحقیق به احساس تعلق، حفظ حریم خصوصی , پذیرش و رفتار متقابل و حس کنجکاوي محدود می شود.
از این رو، دامنه این تحقیق بررسی رفتار اجتماعی منفی از قبیل جرم و جنایت و خشونت نیست .روش مورد استفاده در این پژوهش کمی و کیفی بوده و ابزار جمع آوري داده ها، فرمهاي پرسشنامه و مشاهده می باشد و تجزیه و تحلیل داده هاي کمی پژوهش، با استفاده از نرم افزار آماري SPSS انجام می شود. یافته ها نشان می دهد که برخی از روابط بین محیط فیزیکی فضاي باز مدرسه و رفتار اجتماعی دانش آموزان وجود دارد و با طراحی مناسب و صحیح مدارس در ایجاد محیط یادگیري مساعد که می تواند رفتار اجتماعی مثبت را به ویژه براي مدارس شهري پرورش دهد، توجه بیشتري کرد.
.1 مقدمه
هدف نهایی مراکز آموزشی، خدمت رسانی مطلوب به جامعه استفاده کننده و پیشبرد اهداف آن سازمان است. در این بین، مراکز آموزشی ، به واسطه نقشی که در ارتقاي سطح سواد و آگاهی افراد جامعه ایفا می کنند، از جایگاه پراهمیتی برخوردارند و در واقع، به دلیل ارائه و اشاعه خدمات به تمام اقشار جامعه، یکی از مهم ترین نمادهاي جوامع در دنیاي امروز به شمارمی آیند. مراکز آموزشی ، تنها در صورتی در روند توسعه و بالندگی فرهنگی کشورها تأثیرگذار خواهند بود که از تمامی ظرفیتها و امکانات موجود به نحو احسن و شایسته به سود آنها بهره برداري شود. ایجاد شوق و انگیزه در افراد براي مطالعه، سواي برخی دلایل اجتماعی، تا حدود زیادي از وجود خود مراکز آموزشی بر می آید و این رسالتی ست که آنها از بدو پیدایش تاکنون همواره آن را به دوش می کشند.
مدرسه یک موسسه است که براي تربیت ، مراقبت و آموزش کودکان که در چارچوب ساختار طبقه سنی مرتبط به آن ها، در نظر گرفته شده است و به عنوان یک نهاد آموزشی باید محیط یادگیري مساعد براي افزایش پیشرفت تحصیلی و کمک به همه دانش آموزان با توجه به پتانسیل هایشان را بوجود آورد.این تحقیق به ارزیابی اثربخشی محیط فیزیکی فضاي باز در ترویج رفتار اجتماعی مثبت از طریق طراحی، برنامه ریزي و چشم انداز منظره محدود می شود .
.2پیشینه تحقیق
مشکلات اجتماعی و انضباطی در مدارس همیشه مورد توجه بوده است و ایجاد محیط هاي آموزشی امن، منظم و موثر از اهداف اصلی آنان می باشد و روان شناسی محیط را می توان یک شاخه علمی بین رشته اي تصور کرد که روابط متقابل بین محیط فیزیکی و رفتار انسان را مطالعه می نماید.توجه به روابط متقابل بین این دو عنصر - محیط / رفتار - ، از بخشی از سخنرانی مشهور وینستون چرچیل مبنی براینکه : »ما بناهایمان را می سازیم و پس از آن بناهایمان ما را می سازند«گرفته شده است. - کامل نیا ، حامد, - 20
انسان با توجه به نیازها، ارزشها و هدف هاي خود محیط را دگرگون می کند و به طور متقابل تحت تاثیر محیط دگرگون شده قرار می گیرد، به ویژه تکنولوژي پیشرفته موجب می شود تاثیر انسان بر محیط شدت و سرعت یابد. در بررسی هاي روان شناختی، محیط انسان را از محیط طبیعی وي جدا نمی کند، بلکه انسان را به عنوان بعدي غیرقابل تفکیک از شرایط محیط مورد پژوهش و بررسی قرار می دهند.
در باب روانشناسی محیط فضاهاي آموزشی تحقیق هاي بسیاري انجام شده که از آن جمله بررسی مفهوم خلوت از دیدگاه روانشناسی محیطی تالیف طیبه فارسی– فهیمه چنگیز در دفتر فنی معماري اداره کل نوسازي مدارس اصفهان که خلوت را فرآیند قراردادي مهمی می داند که فرد - یا گروه - بر اساس آن خود را کمابیش در ارتباط و تماس با دیگران قرار می دهد و نظام خلوت پویا و متغیر و روابط محیط و رفتار باید در چشم اندازي بلند مورد بررسی قرار گیرد.
زیرا محیط رفتار را بوجود می آورد و تحت تاثیر محیط هم تغییر می کند و در مقاله یی دیگر تأثیر عوامل فیزیکی کلاس بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان نوشته حمیده معینپور , دکتراحمدرضا نصر اصفهانی وعاطفه ساعدي »: فعالیتهاي آموزشی مدرسه باید در فضایی مناسب، با روش و امکانات مطلوب و بر اساس نیازها و علایق دانش آموزان در زمینه هاي مختلف تهیه و انجام شود تا معلم در تدریس، و شاگرد در یادگیري احساس رغبت و انگیزه کنند و از فعالیت خود احساس لذت و رضایت نمایند« و ارغوان جایدري، سرور جعفري خواه، فاطمه حیدري، فرزانه سمائی در مقاله یی با عنوان روان شناسی محیط، محیطهاي آموزشی بررسی هایی انجام داده اند که در جایی از این مقاله به ذکر دیدگاه ها و نظریه هاي روانشناسان محیط در رابطه با فضاهاي آموزشی می پردازد.
از دیدگاه برونر ساختار گرایی به یادگیري به صورت یک فرآیند پویا نگاه می کند و همچنین معتقد است فرد و محیط را نمی توان جدا از هم مورد تجزیه و تحلیل قرار داد و همچنین دانش در بیرون و محیط کلاس دیده می شود. . و از دیدگاه زمر به طور کلی محدودیت هایی که از طریق قوانین و شرایط معماري فضاها بر کودك تحمیل می شود و همچنین شرایط فیزیکی معماري محیط هاي آموزشی سنتی، وي را تضعیف می کند و مانع از رشد وي می گردد. هرمان هرتزبرگر , مسئله مدرسه را به عنوان فضایی براي زندگی بچه ها از فرهنگ هاي مختلف می داند و در طراحی مدارس در جستجوي ارتقاء ارتباطات اجتماعی میان کاربران بنا بوده است.ویلر کشمکش هاي بین شاگردان را به علت استفاده نامناسب از فضا و آرایش کلاس بر رفتار آن می داند.
هم چنین در پژوهشی مبنی برتري مدرسه باز برمدرسه سنتی به این نتیجه رسیدند که مدرسه باز براي برخی از دانش آموزان مفید و براي برخی دیگر نمی تواند مفید باشد. مثلاً اشکالی که در کلاس هاي باز وجود دارد این است که دانش آموزان در کلاس باز تعامل بیشتري با هم دارند و همچنین زمان بیشتري را صرف حرکات بی هدف می نمایند. بنابر این به یقین نمی توان گفت مدرسه باز بر مدرسه سنتی برتري دارد. و در جایی با عنوان انعطاف پذیر کردن فضاهاي آموزشی و پرورشی از نظر معماري گفته شده که طراحی فضاهاي آموزشی ضمن برخوداري از نظم هندسی و سادگی فرم براي تمامی مقاطع و تناسبات داخلی فضاي آموزشی، تاثیري قابل توجه در انعطاف پذیري ساختمان دارد.
هویت کالبدي یک مدرسه مطلوب متاثر از انعطاف پذیري فضا، رعایت قانون مندي اي فنی– مهندسی، شرایط اقلیمی و موقعیت هاي جغرافیایی است. و در مقاله یی با عنوان فضاي سبز و تاثیر آن در بهبود کیفیت آموزشی , فضاي سبز را تامین آسایش، آرامش، امنیت روحی و ایجاد انگیزه استفاده کنندگان می نامد و در محدوده فضاي سبز، تراکم و عمق و ارتفاع گیاهان و درختان ، محیطی امن و آرامش بخش به وجود می آورد.
زیباسازي و محوطه سازي فضاي آموزشی می تواند کشمکش و جاذبه خاصی را در یک فضاي سبز به وجود آورد. و یکی از نظریاتی که در این فرضیه مد نظر قرار گرفت، نظریه اجرولریخ بود. که فضاي سبز می تواند در دانش آموزان آرامش و شادابی ایجاد کند.ارتباط با طبیعت موجب کاهش فشار عصبی و بهبود سلامت روحی و جسمی دانش آموزان و مربیان می شود. وجود مسیرهاي مارپیچی در محیط و راه هایی که داراي نوعی ابهام باشند و حس کنجکاوي را در دانش آموزان بر می انگیزند، بسیار شادي بخش هستند، زیرا موجبات تحرك و حس آموختنی و یافتن بیشتر می شود.
.3 مسائل مربوط به پژوهش
نگرش و فرآیند ادارك و شناخت بهره برداران از فضاهاي آموزشی از یکسو تحت تاثیر »شرایط نمادي« و »فیزیکی– معماري« و از سوي دیگر تحت تاثیر شرایط »روانشناختی- فردي« بهره برداران است. ارزیابی بناي مدارس به عنوان یک محصول معماري در زمینه هاي متفاوت صورت می گیرد از جمله:
• زیست محیطی
• وضعیت استقرار بنا، فقدان گیاه در مدارس، رعایت نکردن نورگیري مناسب براي کلاس.
• شهر
• فراهم آوردن شرایط مناسب دسترسی، همجواري بااماکن عمومی
• بهداشت
• فیزیکی: تهویه، نور
• روانی: اگر مصرف کننده در شکل دهی فضاي معماري بیشتر مشارکت کند. علاقمندي و درجه مشارکت او در فعالیت درون آن فضا بیشتر می شود. این نوع فعالیت ها و آموزش هاي دوره هاي سنی افراد است که ، محیط و فضاهاي آموزشی را تحت تأثیر قرار می دهد و به نوعی شخصیت پردازي و آموزش ها در این محیط ها همگام با معماري فضاها پیش می رود و در تعامل فرد با محیط شخصیت اجتماعی و ذهنی شکل می گیرد .
