بخشی از مقاله
چکیده
به منظور بررسی اثر عملیات اصلاح مرتع بر میزان شوری خاک، مطالعهای در مراتع برآباد انجام گرفت. در این مطالعه دو عملیات اصلاحی شامل بونهکاری و بذرکاری انتخاب شد در کنار تیمارهای عملیات اصلاحی یک تیمار شاهد - فاقد عملیات اصلاح مرتع - در نظر گرفته شد. هرکدام از تیمارها با توجه به پوشش زیراشکوب به سه قسمت با پوشش زیاد، متوسط و کم طبقهبندی شد و نمونه برداری خاک ازعمق 0 – 10، 10 – 30 و 30 – 45 سانتیمتری خاک انجام شد و دادههای خاک - شوری - توسط نرم افزار SPSS با استفاده از آزمون تجزیه واریانس یک طرفه مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. نتایج به دست آمده نشان داد که عملیات اصلاحی انجام شده در دو عمق 0-10 و 10-30 سانتیمتر تأثیر معنی داری بر روی هدایت الکتریکی ندارد ولی عمق 30-45 سانتیمتر بر روی هدایت الکتریکی تأثیر معنی دار دارد.
.1 مقدمه
مراتع غنیترین فلور گیاهی جهان بوده و بیش از 6000 گونه گیاهی در آن ادامه حیات میدهند و یکی از مهمترین منابع ژنتیکی موجود به شمار میآیند. این عرصه تولید کننده آب و حفاظت کننده خاک است و به عنوان عرصه اقتصادی و زیر بنای کشاورزی کشور نقش انکارناپذیری را ایفا مینماید.[7] واز مهمترین اکوسیستمهای کره زمین هستند که بیشترین سطح خشکیهای کره زمین را تحت پوشش دارند. از این رو همواره به عنوان یکی از مهمترین منابع تامین غذا و تنوع زیستی مورد توجه بودهاند[6] و در عرضه محصولات و خدمات به جوامع انسانی از اهمیت ویژهای برخوردارند.[16] شناسایی وضعیت موجود و پایش تغیییرات پوشش گیاهی مراتع به منظور مدیریت بهینه و بهرهبرداری پایدار آنها، امری ضروری است.[15]در ایران،مراتع بیشترین گستردگی را درمیان اکوسیستمهای طبیعی دیگر دارند..[13] واقعیت ایناست که بیشتر مناطق مرتعی کشوربه علت مد یریت بهره برداری نادرست در گذشته وحال با تغییر وضعیت و گرایش پوشش گیاهی وتخریب خاک مواجه بوده کهکاهش تولید علوفه وتولیدات دامی رادر پی دارد[1] جلوگیری از تخریب بیشتر این اکویستمهای با ارزش و تلاش جهت احیاء مراتع تخریب یافته بخش مهمی از فعالیت های مدیران مرتع میباشد.ا ین کار با انجام عملیات احیاء پوشش گیاهی به صورت تلفیقی از روشهای بیولوژیکی مکانیکی انجام میشود12]، .[4در طرحهای احیای مناطق خشک و نیمهخشک لازم است تأثیر متقابل گونههای کشت شده بر خاک مناطق کشت بررسی شود. اثری که گیاهان بر خاک زیر کشت خود میگذارند، سبب تغییرات فیزیکی و شیمیایی خاک میشود. به طور کلی میتوان گفت خصوصیات و ذخایر مواد غذایی در خاک به شدت وابسته به پوشش گیاهی است. در پروژههای اصلاح واحیاء هدف بهبود ترکیب و مقدار پوشش گیاهی مرغوب در منطقه جهت حفظ آب، خاک و کاهش فرسایش خاک آنها و در نهایت افزایش تولید علوفه و بهبود وضعیت اقتصادی اجتماعی بهره برداران است 2]، .[5چنین مداخله ای در اکوسیسم های مرتعی می تواند اثرهایی را بر اجزاء مختلف اکوسیستم داشته باشد .[19]و ارزیابی چنین تغییراتی در اجزا اکوسیستم در حال احیا می تواند میزان موفقیت یا اثرهای مثبت های احیایی ودر مقابل اشکالات عملیات انجام شده و کارآیی تیمارهای استفاده شده رانشان دهد.
.2 تئوری و پیشینه تحقیق
در این تحقیق نتایج ن شان میدهد که میزان کلرور سدیم و هدایت الکتریکی در منطقه تحت ک شت آتریپلکس و گز کمتر از مناطق کاشت نشده است و علت آن کاهش تبخیر سطحی و افزایش جذب گیاهی میباشد.[9] در بررسی ارتباط بین پوشش گیاهی و خ صو صیات فیزیکی و شیمیایی خاک در روی شگاههای طبیعی و د ست کا شت تاغ را در منطقه غیناب بیرجند نتایج نشان میدهد که گونه زردتاغ باعث افزایش شوری و املاح نمکی میشود.[10] در بررسی اثرات حضور تاغ در دو منطقه تاغ زار طبیعی و دست کاشت در منطقه حسین آباد غیناب بیرجند نتایج بیانگر آن است که Ec و Na در عمق سطحی - 0 – 10 - ، کلسیم در عمق 10 – 50 - سانتیمتری - خاک، پتاسیم در هر دو عمق منطقه دست کاشت تاغ افزایش معنیدار داشته و ماده آلی، نیتروژن و اسیدیته تغییرات معنیدار نداشته است.[11] دربررسی اثر گیاهان بر خصوصیات شیمیایی خاک ناحیهای در یوتا، آمریکا نتایج نشان میدهد مقادیر ازت، کربن، فسفر قابل استفاده، فسفر کل، pH و شوری در خاک سطحی زیر بوتهها نسبت به اطراف آنها بیشتر است.[14] اثرات کشت Eucalyptus tereticonis را بر خاک، طی دورههای 3، 6 و 9 ساله برر سی شد و م شخص شد که در اثر ک شت این گونه، pH ، EC و ESP کاهش و مواد آلی، ازت کل، ف سفر در د سترس، یونهای کلسیم، منیزیم و پتاسیم قابل تبادل در خاکها افزایش یافت. همچنین خلل و فرج و ظرفیت نگهداشت آب خاک و اثر مثبت درختان بر خاک و اثر مثبت درختان بر خاک با افزایش سن درختان افزایش یافت.[17] بعد از سه سال بذرکاری سبب افزایش مادهآلی، فسفر و کلسیم و کاهش میزان اسیدیته، هدایتالکتریکی، پتاسیم و منیزیم شد.[18]در بررسی تغییرپذیری خصوصیات خاک زیر بوتههای درمنه کوهی در منطقه مورد مطالعه نتایج به دست آمده نشان دهنده آن است که مقدار هدایت الکتریکی در دو عمق تفاوت معنیدار دارد و در لایه سطحی نسبت به لایه عمقی و همچنین در زیر تاج پوشش نسبت به بیرون آن بیشتر است. این امر را میتوان به برگشت بیومس گیاهی و تجزیه آن و تجمع املاح در سطح خاک ربط دارد. علت کمی هدایت الکتریکی در عمق دوم را میتوان به ا ستفاده ری شههای سطحی گیاهان از این املاح مرتبط دان ست. اسیدیته در بین دو عمق اختلاف معنیدار ندارد، ولی مقدار آن در لایه سطحی نسبت به لایه عمقی کمتر است، این امر میتواند ناشی از سبکی بافت تپههای ماسهای و شست و شوی املاح و انتقال آنها به لایههای زیرین باشد یا ناشی از تجمع بیشتر از املاح قلیایی حاصل از تجزیه بقایای گیاهی باشد.
.3 مواد و روشها
منطقه اجرایی طرح بیابانزدایی در حد فاصل عرض شرقی 36°04´ و طول شمالی 57°14´ درجنوب غربی شهرستان سبزوار و شمال جغرافیایی روستاهای شمسآباد – دامرود از توابع بخش روداب واقع گردیده است. بزرگترین عارضه طبیعی آن رود خانه فصلی کالشور سبزوار میباشد که از شرق به غرب امتداد مییابد، ارتفاع متوسط منطقه 850 متر بالاتر از سطح دریا و متوسط شیب آن حدود 1 درصد میباشد. بارندگی متوسط سالانه حدود 191 میلیمتر در سال است. دامنه سالانه درجه حرارت منطقه حدود 28 درجه سانتیگراد میباشد که از میانگین حداقل 9 تا میانگین حداکثر 26 درجه در تغییر است .[20] محدوده منطقه مورد مطالعه در شکل 1 نشان داده شده است. اقلیم منطقه بر اساس روش آمبرژه و ضریب بهدست آمده بر اساس این روش برای منطقه مذکور اقلیم خشک سرد میباشد. بر اساس روش دمارتن شاخص خشکی برای منطقه مذکور 6/82 میباشد که جز اقلیم خشک طبقهبندی میشود. زمینشناسی منطقه شامل سنگهای تخیری الیگوسن، کنگلومراهای پالئوسن، لایه های قرمز و ماسه سنگ پالئوژن فیشهای آئوسن میباشد .[3]
شکل . 1 موقیت منطقه مورد مطالعه
به منظور مقایسه عملیات اصلاحی بر فاکتورهای خاک و پوششگیاهی در کنار تیمارهای عملیات اصلاحی یک تیمار شاهد - فاقد عملیات اصلاح مرتع - در نظر گرفته میشود. نمونهبرداری خاک در مناطق عملیاتی و مرتع شاهد در مهر ماه سال 94 انجام گردید. نمونههای خاک از عمق 0 – 10، 10 – 30 و 30 – 45 سانتیمتری برداشته شد. نمونه خاکهای برداشت شده ابتدا در هوای آزاد خشک و از الک 2 میلی متری عبور داده شدند. سپس برای انجام آزمایش به آزمایشگاه خاکشناسی، منتقل گردیدند.
