بخشی از مقاله
چکیده
این پژوهش به منظور بررسی تأثیر قرق مرتع بر روی وضعیت معیشت خانوارهای روستایی دهستان بالابند فریمان انجام شد. برای تحقق این امر مراتع روستاهای: کلهمنار، کمرزرد، باباقره، گنبدک، سردشت، چهاربست و الغور که طرح قرق در این مراتع به اجرا درآمده، در نظر گرفته شد. جامعه آماری مورد مطالعه در این پژوهش شامل 7 روستا و تعداد 1635 خانوار می باشد، که حجم نمونه بر اساس فرمول کوکران در قالب 311 نفر از طبقات جمعیتی روستاها تعیین شد.
برای اثبات این پژوهش از دو روش کتابخانهای- اسنادی، طیف گستردهای از شاخصها در ابعاد سرمایه اقتصادی، فیزیکی، محیطی، انسانی و اجتماعی در چارچوب مطالعات میدانی - تکمیل پرسشنامه و مشاهدات میدانی - مورد بررسی قرار گرفت، که برای تجزیه و تحلیل آنها از روش آماری T تک نمونهای نرمافزارهای SPSS بهره جستهایم.
نتایج تحقیق مؤید آن است که در بعد سرمایه اقتصادی - قدرت خرید در قبل از قرق با میانگین 3/98 درصد و بعد از قرق با میانگین - 3/3، - رضایت از پسانداز در قبل از قرق با میانگین 3/96درصد و بعد از قرق با میانگین - 3/2 و - توان سرمایهگذاری در قبل از قرق با میانگین 3/71 درصد و بعد از قرق با میانگین - 2/88، در بعد محیطی - میزان استفاده از مرتع برای علوفه دام در قبل از قرق با میانگین 2/11 درصد و بعد از قرق با میانگین - 2/87 و - تامین علوفه مورد نیاز دام از مراتع در قبل از قرق با میانگین 2/07 درصد و بعد از قرق با میانگین - 2/6 ، مهمترین شاخصهای پیش روی معیشت خانوارهای روستاهای از دیدگاه سرپرستان خانوارهای ساکن در روستا میباشند.
مقدمه
کشور ایران به دلیل دارا بودن شرایط اقلیمی و جغرافیایی خاص از دیرباز بستر مناسبی برای دامداری بوده است. در طی هزاران سال مراتع به عنوان بخشی از منابع تجدیدپذیر، اصلیترین منبع تغذیه دام به شمار رفتهاند. عمدهترین بهرهبرداران مراتع اراضی مرتعی کشور در رتبه اول عشایر و در رتبه بعدی روستاییان میباشند که به سبب بهرهبرداری از اراضی حاشیهای و مراتع و نیز تولید با حداقل هزینه، در گذر نسلها فعالیتشان از دیدگاه اقتصادی تدوام یافته است.
با توجه به جایگاه دامداری در اقتصاد این دو گروه جمعیتی، میتوان دریافت که الگوی زیستی این بهرهبرداران بر اساس تعلیف دام از مراتع و ضرورتهای آن شکل گرفته است - خاکیپور و همکاران، . - 431 : 1390 در حال حاضر، منابع طبیعی به ویژه مراتع و جنگلها، به دلایل خاصی در حال تخریب و نابودی است. تفکر و اندیشه درباره دلایل نابودی مراتع، میتواند ما را در تحقق توسعه پایدار، داشتن منابع غذایی مطمئن و منابع طبیعی غنی برای تداوم بهرهوری و تأمین نیازهای نسلهای آتی یاری کند.
نظامهای بهرهبرداری و شیوههای تولید، یکی از مهمترین عوامل موثر در تخریب منابع مرتعی و طبیعی هستند، زیرا ایران به عنوان یک کشور در حال گذار، دچار فروپاشی نظامهای تولیدی سنتی بوده و نظامهای مدرن، نیز هنوز با فرهنگ و وضعیت بومشناختی مناطق ایران، سازگاری لازم را نیافته است
محدودیت منابع و امکانات تولید از زمانهای گذشته تا عصر کنونی که عصر اطلاعات است، همواره مطرح بوده و در آینده نیز با حدت فزونتری خود را بر شرایط اقتصادی تحمیل خواهد نمود. از این رو استفاده بهینه از امکانات و منابع در دسترس و ارتقاء کارایی، برای دستیابی به رفاه و پاسخگویی به انتظارات و نیازهای رو به رشد انسانهای متفاوت از گذشته به یک مسئله بسیار مهم و حیاتی مبدل گشته است
لذا برای جلوگیری از تخریب مراتع توسط دام، باید به نوعی به بهبود معیشت مرتعداران و کاهش وابستگی درآمدی آنها به مرتع با این شیوه دامداری توجه نمود. به طور کلی در تولید، بازدهی و پایداری بهرهبرداری از مراتع در هر منطقه، شرایط اقلیمی، خاکی، توپوگرافی، اقتصادی و فرهنگی حاکم تأثیر دارد
اما نکته حائز اهمیتی که نباید از آن گذشت اینست که نه تنها در ایران بلکه در بسیاری از کشورهای دنیا، مطالعات زیادی بر روی تأثیر مرتع بر وضعیت معیشت روستاییان انجام ندادهاند و یا اگر انجام شده بر روی جنبه اجرایی آن خیلی تاکید نشده است. لذا هنوز ابهامات در این بخش باقی مانده و زمینههای کاری بسیاری را میطلبد و ضرورت دارد که علاوه براین در نظر گرفتن جنبههای فنی، علمی و کیفی، بخش اقتصادی آن را بصورت کامل مطالعه و بررسی شود.
در تحقیق حاضر، نقش قرق مرتع به عنوان رویکردی در ایجاد تنوع معیشتی و توسعه پایدار در منابع معیشت خانوارهای روستایی و نیز تأثیرات آن در ابعاد مختلف توسعه روستا، از طریق بررسی و پیمایش میدانی قرق در دهستان بالابند شهرستان فریمان، مورد مطالعه قرار گرفته است. پژوهش حاضر در پی پاسخ به این پرسشهاست:
1. اثرات این طرح در پایداری معیشت ساکنین این دهستان چگونه است؟
2. میزان فعالیتهای دامداری خانوارهای مورد مطالعه چه تغییری نموده است؟
مبانی نظری
تخریب محیطزیست و معضلات آن
مسئله تخریب محیطزیست و فقر هر دو از مسائل ضروری جهانیاند، که مشترکات بسیاری دارند، اما اغلب به طور جداگانه مورد بررسی قرار میگیرند . - Reardon & Vosti, 1995: 1495 - در صورتیکه محیط را نمیتوان به حال خود رها کرد، و انسانها نه تنها در برابر یکدیگر بلکه در برابر محیط خود نیز مسئول اند
