بخشی از مقاله
چکیده
صنعت اکوتوریسم از پدیده های رو به رشد در تمام جوامع می باشد و اجرای آن به شکل پایدار و فرهنگ سازی این پدیده در میان اهالی ساکن در اماکن دارای جاذبه های توریستی موجب پیشرفت اقتصادی کشور و حفاظت بیشتر از منابع طبیعی می گردد. مطالعه حاضر با هدف تعیین اهمیت معیارها جهت اولویت بندی فاکتورهای موثر در توسعه گردشگری پایدار در منطقه دشت لاله واژگون مرتع دالانی در استان لرستان انجام گرفته است. بدین منظور با مطالعه و بررسی منابع گوناگون و مصاحبه با کارشناسان 13 فاکتور مهم در توسعه گردشگری پایدار منطقه انتخاب و با استفاده از روش - AHPتحلیل سلسله مراتبی - ، اولویت بندی آنها صورت گرفت. نتایج نشان می دهد که چهار فاکتور وجود پوشش گیاهی زیبا، منابع آبی طبیعی - چشمه، رودخانه، آبشار و... - ، برقراری امنیت کافی و منابع آبی قابل بهره برداری - شرب، آب لوله کشی و... - ، به ترتیب بیشترین امتیازها را نسبت به سایر فاکتورها به خود اختصاص داده اند و سایر معیارها در اولویت های بعدی قرار می گیرند.
1. مقدمه
مراتع کلیه اراضی غیر محصور هستند که با پوشش طبیعی و بارندگی کم مورد چرای دامهای اهلی و حیات وحش قرار می گیرند.[1] ارزشمند بودن مراتع تنها به خاطر تامین علوفه دام نیست بلکه ارزش آنها جهت پایداری خاک و جلوگیری از فرسایش ثابت شده است. از دیگر مزایای وجود مراتع افزایش آبهای زیرزمینی، تلطیف هوا، گیاهان دارویی وصنعتی، گردشگری و... می باشد. در جهان صنعتی امروز بشر رشد و توسعه جنبه های فرعی استفاده از مرتع نظیر گردشگری در حال پیشرفت است به طوریکه هم اکنون اکوتوریسم به عنوان صنعتی پاک و درآمدزا سومین پدیده ی اقتصادی پویا را بعد از نفت و خودروسازی از دیدگاه اقتصادانان و از دیدگاه برخی از متفکرین چهارمین نوع فعالیت بشری - بعد از کشاورزی،صنعت و خدمات - را به خود اختصاص داده است. موسسه بین المللی جهانگردی - - IUCN در سال 1996 اکوتوریسم را چنین تعریف کرد: اکوتوریسم یک مسافرت و دیدار محیطی مسولانه به منابع طبیعی دست نخورده با هدف لذت بردن و استفاده از طبیعت است که باعث تقویت حفاظت از منابع زیستی شده، دارای تاثیرات منفی اندک است و باعث فعال شدن جمعیت های محلی می شود که از نظر اجتماعی-اقتصادی برای آنان مفید است.[2]
ارتفاعات برف گیر، آب و هوای مطبوع، رودهای پر آب دائمی، آبشارها، چشمه ها، تالاب ها، جنگل ها و مراتع با انواع گیاهان خودرو لرستان را به بام طبیعت ایران تبدیل نموده استاین. استان به لحاظ موقعیت جغرافیایی و مورفولوژیکی دارای آّب و هوای متنوعی است و از استان های چهار فصل محسوب می شود، بطوریکه در زمستان وقتی شمال استان را برف و کولاک فرا گرفته و سرما و یخبندان حاکم است در قسمت های جنوبی آن، آب و هوای مطبوع و بارانی حاکم است. این عوامل باعث شده است که استان لرستان پتانسیل لازم برای گردشگری را داشته باشد.
دشت لاله واژگون یکی از مناطق استان است که با توجه به شرایط طبیعی، اقلیم مناسب و پوشش گیاهی خاص می تواند گزینه مناسبی جهت جلب توریسم باشد در این راستا مطالعه حاضر با هدف اولویت بندی عوامل موثر در توسعه گردشگری دشت لاله واژگون با استفاده از روش AHP انجام شده است. AHP با فراهم آوردن یک ساختار برای سازمان دهی و ارزیابی اهمیت معیارهای متفاوت و ارجحیت گزینه ها برای تصمیم گیرندگان، فرآیند تصمیم گیری را آسان می کند فرآیند تحلیل سلسله مراتبی - - AHP، روشی است منعطف، قوی و ساده که برای تصمیم گیری در شرایطی که معیارهای تصمیم گیری متضاد، انتخاب بین گزینه ها را با مشکل مواجه می سازد، استفاده می شود.[2] این روش برای اولین بار در سال 1980 توسط توماس. آل. ساعتی، برای بیان تصمیم گیری های چند معیاره پیشنهاد شد. ساعتی معتقد است که فرآیند تحلیل سلسله مراتبی یک فن برای تصمیم گیری های پیچیده است که تصمیم صحیح را تعیین کنیم. بنابراین، AHP به برنامه ریز کمک کی کند تا یکی از مناسب ترین گزینه ها برای رفع مشکلات را انتخاب نماید.[2]
.2 مواد و روش ها الف: معرفی منطقه
مراتع دالانی در فاصله 40 کیلومتری جنوب غربی شهرستان الیگودرز واقع در استان لرستان قرار گرفته است. مساحت این مراتع 2915 هکتار است که جز مراتع ییلاقی دهستان خلیل آباد، استان لرستان بوده و مورد تعلیف دامهای مرتعداران قرار می گیرد. منطقه مورد مطالعه بین طولهای جغرافیایی و و عرض های جغرافیایی و قرار گرفته است. مقدار متوسط بارندگی سالانه بر اساس نقشه همباران 450 - 500 میلی متر است. با توجه به وضعیت اکولوژیکی این مراتع از پوشش گیاهی مختلفی برخوردار می باشد. گونه های غالب آن عبارتند از: Astragalus sp + Hordeum fragile ، . Astragalus sp + ferula ovina منابع آبی آبهای سطحی عبارتند از: رودخانه های فرعی مورزرین و چشمه ها که دارای آب با کیفیتی در طول سال هستند. منطقه دارای چشمه های دایمی و فصلی می باشد.
ب: روش کار
ابتدا با مرور منابع و نظرسنجی از کارشناسان مجموعه ای از فاکتورهای موثر در توسعه گردشگری پایدار مشخص شد، سپس از بین این مجموعه از فاکتورها تعداد 13 فاکتور توسط کارشناسان متخصص به امر گردشگری و آشنا به منطقه انتخاب گردید. لیست این فاکتورها در جدول - 1 - آمده است. پس از تکمیل پرسشنامه نهایی این پرسشنامه توسط 20 نفر از کارشناسان متخصص در امر گردشگری در قالب روش AHP که نحوه امتیاز دهی آن بر اساس جدول - 2 - می باشد، نظر سنجی شد. روش کار به این ترتیب است که به هر مقایسه دودویی، یک عدد از 1 تا 9 داده می شد و در نهایت میانگین امتیازات هر یک از فاکتورها به نرم افزار واردگردید.
3. نتایج
پس از وارد کردن میانگین امتیازات هر یک از معیارها در نرم افزار Expert Choice - EC - نمودار میله ای در شکل - 1 - که اهمیت گزینه ها را نسبت به هم نشان می دهد، به دست می آید. طبق این نمودار، 4 اولویت اول وجود پوشش گیاهی زیبا، منابع آبی طبیعی - چشمه، رودخانه، آبشار و... - ، برقراری امنیت کافی و منابع آبی قابل بهره برداری - شرب، لوله کشی و... - مهمترین عوامل و بقیه موارد در درجات بعدی قرار دارند. وزن شاخص های به دست آمده در جدول - 3 - ارائه شده است.
یکی از مزیت های فرآیند تحلیل سلسله مراتبی امکان برای سازگاری در قضاوت های انجام شده برای تعیین ضریب اهمیت معیارها و زیر معیارها است. سازوکارهایی که ساعتی برای بررسی سازگاری در قضاوت در نظر گرفته است، محاسبه ضریبی به نام ضریب ناسازگاری - IR - است که برای تجزیه و تحلیل سازگاری صورت می پذیرد. این معیار باید کمتر از 0/1 باشد. استفاده از این ضریب به تجزیه و تحلیل سیستم قبل از انتخاب نهایی کمک می کند. در صورتی که معیار سازگاری از 0/1 بیشتر باشد، نرم افزار کاربر را با خطای ناسازگاری باخبر می کند .[2] خطای ناسازگاری در این پژوهش برابر با 0/03است.
