بخشی از مقاله
چکیده
در این تحقیق، موقعیت 9 سایت نمونهبرداری در سه طبقه ارتفاعی، سه کلاس شیب و چهار جهت، مشخص گردید و سپس در هر سایت، یک ترانسکت 100 متری مستقر شد. در هر ترانسکت، 10 پلات مجموعاً 90 پلات با اندازهگیری تاجپوشش و تولید برداشت شد. تجزیه و تحلیل آماری دادهها با روش آنالیز واریانس، آزمون دانکن و آزمون همبستگی صورت پذیرفت. مطابق نتایج بیشترین میزان پوشش گیاهی و تولید در ارتفاع 3000-3500 و در جهت جغرافیایی شرقی میباشد. شیب 60-80 بیشترین میزان تولید و شیب 20-40 بیشترین میزان پوشش را دارا میباشند. آزمون همبستگی، وجود همبستگی مثبت بین تولید و عوامل توپوگرافی شیب و ارتفاع را نشان میدهد.
-1 مقدمه
مرتع یک اکوسیستم طبیعی است که در برگیرنده منابع عظیمی از ذخایر ژنتیکی و تنوعی از گونههای گیاهی است که همواره این گوناگونی زیستی، متضمن پایداری مرتع در مقابل عوامل متغیر محیطی و زیستی میباشد .[2] با شناخت و مراقبت درست از اکوسیستمهای مناطق کوهستانی مرتفع، بهتر میتوان زیستگاههای طبیعی، تنوع زیستی و آب و خاک این مناطق آسیبپذیر را حفاظت نمود.
در این شناخت، درک و آگاهی از تأثیر متقابل عوامل زنده و غیر زنده اکولوژیکی و ارتباط آنها ضروری است .[3] با توجه به اهمیت پوشش گیاهی مراتع به عنوان اولین حلقه زنجیره غذایی در اکوسیستمهای مرتعی، شناخت عوامل اکولوژیکی موثر بر استقرار گیاهان ضروری است .[4] الگوی پراکنش و فراوانی گونهها در مناطق مختلف اغلب با سه گروه از عوامل محیطی یعنی متغیرهای فیزیکی محیط، ویژگیهای شیمیایی خاک و تأثیر عوامل انسانی ارتباط پیدا میکند .[8] ارتفاع از سطح دریا یکی از مهمترین عواملی است که با تأثیر بر تشکیل و تکامل خاک بر نوع و تراکم پوشش گیاهی اثر بسزایی دارد.
ارتفاع زمانیکه با محدودیتهای اقلیمی همراه شود به عنوان یک عامل محدودکننده در استقرار و رشد گیاهان محسوب میشود .[5] شیب نیز یکی از عوامل تأثیرگذار بر خاک است که تأثیر به سزایی بر حضور یا عدم حضور گونهها و میزان پوشش و تراکم آنها دارد .[7] جهت دامنه در بیشتر مطالعات به عنوان یک عامل مهم در ایجاد تنوع در اکوسیستم بهخصوص در مناطق مدیترانهای مطرح شده است، بهطوری که جهت با تأثیر بر رطوبت و عمق خاک، تأثیر زیادی بر ترکیب و تنوع پوشش گیاهی دارد .[9]
از این رو مطالعات زیادی صورت پذیرفته است. به طور مثال، میرداوودی و همکاران - 1385 - در مطالعه شناخت عوامل اکولوژیکی موثر بر پوشش گیاهی مراتع استان مرکزی به این نتیجه رسیدند که اقلیم، تیپ اراضی و جهت شیب از مهمترین عوامل تأثیرگذار بر پوشش مراتع هستند. در مطالعه دیگری ابراهیمیکبریا - 2002 - در بررسی تأثیر عوامل پستی و بلندی بر تغییرات درصد پوشش گیاهی و تنوع به این نتیجه رسید که بین تاج پوشش کل با تغییرات ارتفاع و شیب، بیشترین همبستگی وجود دارد. مطالعات آذرنیوند و همکاران - 1386 - در بررسی عوامل محیطی موثر در پراکنش گونههای گیاهی در منطقه دامغان بیان میکند که از بین عوامل محیطی مورد بررسی، ارتفاع، بارندگی و شیب به عنوان فاکتورهای اصلی تغییرات پوشش گیاهی هستند.
در این تحقیق، ارتباط دو ویژگی درصد تاج پوشش گیاهی و تولید گونههای قابل چرای دام به عنوان متغیرهای وابسته با ارتفاع، شیب و جهات دامنه - مولفههای پستی و بلندی - ، مورد بررسی قرار گرفت.
-2 مواد و روشها معرفی منطقه
منطقه مورد مطالعه، واقع در دامنههای جنوب شرقی سبلان در محدوده ارتفاعی 1150 تا 4811 متر از سطح دریا در مختصات جغرافیایی 45؛ 47 تا 23؛ 48 طول شرقی و 51؛ 37 تا 22؛ 38 عرض شمالی قرار دارد. بر اساس میانگین آمار 25 ساله - 1360-1385 - ایستگاه هواشناسی داخل حوزه، بارندگی در این رویشگاهها 299 تا 766 میلیمتر و متوسط دمای حداقل -1/9 تا 2، دمای متوسط 3/9 تا 7/9 و دمای حداکثر 11/8 تا 14/9درجه سانتیگراد متغیر بوده است این. منطقه با توجه به محدودیت ارتفاع، دما و شیب برای کاربری کشاورزی، از تبدیل اراضی در امان بوده و عمدتاً به کاربری مرتع اختصاص دارد. در مجموع، این منطقه دارای تابستانهای معتدل و زمستانهای سرد میباشد. در شکل 1 محدوده منطقه مورد مطالعه و نقاط نمونهگیری شده، نشان داده شده است.
شکل -1 موقعیت استان اردبیل، منطقه مورد مطالعه و نقاط نمونهگیری شده
روش نمونهبرداری
به منظور بررسی تاج پوشش گیاهی و تولید، ابتدا نقشه توپوگرافی منطقه با مقیاس 1:250000 تهیه شد. پس از تعیین و بازدید عرصه مورد بررسی، نقشه طبقات ارتفاعی، شیب و جهات جغرافیایی به منظور تعیین موقعیت نقاط نمونهگیری تهیه گردید - اشکال 2، 3، . - 4 سپس 9 سایت نمونه-برداری به صورت سیستماتیک مشخص شد. جهت ثبت اطلاعات لازم از پوشش سطحی خاک از روش تلفیقی ترانسکت-کوادرات استفاده گردید به-طوری که در هر سایت، یک ترانسکت 100 متری مستقر گردید و در هر ترانسکت، 10 پلات یک متر مربعی به فاصله 10 متر از یکدیگر برداشت شد.
در هر ترانسکت، موقعیت پلاتهای 1، 5 و 10 به کمک GPS ثبت گردید. در هر پلات پارامتر پوشش تاج پوشش گیاهی و تولید گونههای قابل چرای دام اندازهگیری گردید. برای برآورد تولید از روش قطع و توزین استفاده شد بهطوریکه نمونهها از یک سانتیمتری سطح خاک در مورد گیاهان علفی و رشد سال جاری برای گیاهان بوتهای، قطع شدند. نمونههای جمعآوری شده پس از انتقال به آزمایشگاه برای خشک شدن، به مدت 24 ساعت در دستگاه آون با دمای 70 درجه سانتیگراد قرار داده شدند. سپس وزن نمونههای جمعآوری شده محاسبه گردید.
شکل :2 طبقات ارتفاعی منطقه مورد مطالعه
شکل :3 شیب منطقه مورد مطالعه شکل :4 جهات جغرافیایی منطقه مورد مطالعه
-3 تجزیه و تحلیل آماری
در تحقیق حاضر، به منظور تجزیه و تحلیل آماری دادههای حاصل از اندازهگیری تاج پوشش گیاهی و تولید، از آزمون تجزیه واریانس تک متغیره به منظور نشان دادن اختلاف معنیداری در بین متغیرهای اندازهگیری شده، از آزمون دانکن به منظور مقایسه بین میانگینها و همچنین به منظور تعیین میزان همبستگی هر یک از فاکتورها با درصد تاج پوشش و تولید از آزمون همبستگی توسط نرمافزار آماری SPSS16 استفاده گردیده است.
