بخشی از مقاله
چکيده :
شناخت دقيق مراحل فنولوژيکي گياهان مي تواند به نهادهاي اجرايي و نظارتي در جهت برنامه ريزي دقيق براي مديريت صحيح چراي دام و ديگر بهره برداري ها کمک کند. تاکنون مطالعه دقيقي بر روي مراحل فنولوژيک گونه Suaeda aegyptiaca
گزارش نشده است . به منظور شناخت مراحل مختلف فنولوژيکي گياه علوفه اي و خوراکي سياه شور مصري ( Suaeda aegyptiaca) چهار منطقه در شهرستان قلعه گنج که از مناطق مهم در رويش اين گياه بودند شناسايي شدند و در هر منطقه ده پايه گياهي انتخاب و نشانه گذاري شد و تمام مراحل مختلف گياه شامل آغاز رويش گياه ، رشد رويشي، دوره برگدهي، شروع گلدهي، طول دوره گلدهي، آغاز ظهور بذور، زمان رسيدن بذور، طول دوره بذردهي در هر رويشگاه تعيين شد. نتايج حاصل از بررسي نشان داد که شروع برگدهي گياه از ماه بهمن ماه تا اسفندماه است ، بر اساس شواهد گياه سياه شور مصري در منطقه چراغ آباد در هفته اول بهمن و زودتر از ساير مناطق شروع به برگدهي مي کند اختلاف بين مناطق در شروع دوره رويشي حدود ٣٥ روز است . اوج بذردهي در خرداد و تيرماه است . همچنين نتايج نشان مي دهد که گياهان در تمامي مناطق مورد بررسي تا پايان هفته دوم مهر ماه خشک مي شوند. گياه سياه شور مصري در منطقه چاه باغ ديرتر از ساير مناطق علائم خشکي را به خود نشان داد و در منطقه تمگران زودتر از ساير مناطق و کمتر از هفت ماه تمام مراحل رشد خود را طي مي کند و خشک مي شود. با توجه به خاک منطقه چاه باغ در حفظ رطوبت مي توان نتيجه گرفت که رطوبت و نوع خاک يکي از عوامل اصلي در افزايش طول دوره رويش رويش اين گونه است .
کلمات کليدي: سياه شور مصري، قلعه گنج ، Suaeda aegyptiaca، کرمان ، فنولوژيک
مقدمه :
با حضور پايدار پوشش سبز باعث حفاظت عوامل مهم حياتي (آب و خاک) خواهد شد و به يک تعادل زيست محيطي خواهيم رسيد(٥). بررسي آثار حياتي و تغييرهاي مورفولوژيکي يک گياه را در طول يک سال فنولوژي يا پديده شناختي مي گويند (٣).
مراتع معمولا داراي سيستم هاي پيچيده اکولوژيکي هستند که تحت تأثير تغييرات عوامل آب و هوايي، عوامل خاکي، عوامل انساني قرار دارند که در پديده هاي زيستي گياه نظير جوانه زني، رشد رويشي،گلدهي و بذردهي بسيار موثراند.
مطالعه فنولوژي به منظور برنامه هاي جلوگيري از برداشت هاي بي موقع و شناخت ارزش غذايي گونه هاي گياهي، تعيين زمان ورود و خروج دام ، جمع آوري بذر، پرورش زنبور عسل ، از بين بردن گونه هاي مهاجم ، مبارزه با آفات گياهي، و شناخت ارزش غذايي گونه هاي گياهي حائز اهميت است (١). با شناخت مراحل فنولوژيک گياهان علوفه اي و خوراکي مي توان بهترين زمان را براي بهره برداري از گياهان در مناطق مختلف بر اساس ترکيبات مؤثره آنها تعيين کرد. با آگاهي از فنولوژي گياهان مي توان مناسبترين دوره بهره برداري و مدت استفاده از آن را تعيين کرد و علاوه بر استفاده پايدار از منابع طبيعي مي توان به تجديد حيات و احياي گياهان نيز کمک کرد.
سياه شور مصري (Suaeda aegyptiaca) گياهي يکساله يا به ندرت دوساله به ارتفاع ٦٠ سانتيمتر، بدون کرک، داراي رنگ سبز روشن ، ارغواني يا قرمز، برگها به طول تا ٢٥ و قطر ٢ تا ٤ ميليمتر، تقريبا استوانه اي، نيم استوانه اي و يا ناوداني ، نوک کند، گسترده يا کماني افراشته ، برگهاي بالايي کوچکتر. زمان گلدهي تابستان و پاييز و رسيدن دانه پاييز. منطقه خليج و عماني و کم ارتفاع ايران و توراني و در شوره زارها و حاشيه رودخانه ديده ميشود (٢). اين گياه بومي مناطق جنوب استان کرمان به ويژه شهرستان قلعه گنج است که از آن به عنوان علوفه اي بسيار عالي براي شتر و همچنين از برگ هاي تازه اين گياه بصورت خام بعنوان چاشني غذا و مانند ساير سبزيجات توسط مردم بومي مورد استفاده قرار مي گيرد. برگهاي گياه سياه - شور مصري که در بوشهر و جنوب ايران به نام کاکول مشهور است به طور سنتي مورد استفاده خوراکي مردم قرار ميگيرد، اين گياه به عنوان محصول و گياهي جديد توسط کشاورزان با آب شور کشت ودر بازارهاي محلي به فروش ميرسد (٦). علوفه اي مناسب براي تغذيه دام است و براي تغذيه دام و سوخت مورد استفاده قرار ميگيرد (٧). گياه سياه شور مصري علاوه بر استفاده استفاده خوراکي، در دامپزشکي براي از بين بردن انگل مورد استفاده قرار مي گيرد (٨).
تاکنون مطالعه دقيقي بر روي مراحل فنولوژيک اين گونه گزارش نشده است . اما برخي مطالعات زيادي در خصوص فنولوژي گياهان صورت گرفته که به برخي از آن ها اشاره مي شود:
احساني (١٣٩١) با مقايسه فنولوژي گونه Artimisia sieberi در مناطق مختلف استپي ايران نشان داد که رشد مرحله رويشي Ar.sieberi از اوايل اسفند تا اوايل فروردين ماه آغاز و در صورت وجود رطوبت تا تيرماه ادامه دارد. مرحله گلدهي از اوايل تير آغاز و تا اواخر آبانماه ادامه مي يابد. مرحله رسيدن بذر به صورت تدريجي از اوايل مهر شروع و تا اواخر دي ماه به طول مي انجامد .مرحله خواب ز مستانه از اواخر دي آغاز و تا اوايل اسفند ماه ادامه مي يابد.
سلطاني پور (١٣٨٣) با بررسي فنولوژي گونه دارويي مورتلخ (Esfand &Salvia mirzayanii Rech.f. ) در مناطق مختلف ارتفاعي استان هرمزگان نشان داد که به طور کلي اختلاف زماني از آغاز رشد تا پايان رشد زايشي درمناطق مختلف ارتفاعي حدود ١٥ روز است . اختلاف دوره آغاز رشد زايشي تا گلدهي کامل در مناطق مختلف حداکثر دو هفته است . اختلاف طول دوره ظهور بذر تا ريزش کامل آن در مناطق مختلف ١٥ روز است و به طور کلي طول اين دوره در حدود ٤٠ روز است . آغاز رشد رويشي بين هفته چهارم دي ماه تا هفته دوم بهمن ماه متغير است و زمان اوج برگ دهي از هفته اول اسفند تا هفته سوم اسفندماه در نوسان است به طور کلي باتوجه به مناطق مورد مطالعه مي توان نتيجه گرفت که با افزايش ارتفاع از سطح دريا آغاز رشد رويشي و ظهور برگهاي اوليه به تاخير مي افتد و ارتفاع از سطح دريا در طول دوره رشد رويشي و زمان وقوع پديده هاي حياتي نقش دارد و با افزايش آن دوره رويش طولاني تر مي گردد.
بررسي فنولوژي گياه سياه شور مصري Suaeda aegyptiaca به دلايل دارا بودن تاج پوشش ، اندازه ، ارتفاع مناسب و ريشه دواني گسترده ، پناهگاه حيات وحش ، قابليت بهره برداري علوفه آن براي دام و در مجموع نقش مهمي که در حفاظت خاک، محيط زيست و تغذيه دام ها دارد، در خور توجه مي باشد.
