بخشی از مقاله
چکیده
امروزه، با بیش از 100 سال تحقیقات علمی درزمینه ریشه کنی مالاریا این بیماری همچنان یکی از مهم ترین محدودیت های زیست محیطی و بهداشتی در بیش از 90 کشور با جمعیتی بالغ بر2 میلیارد و400 میلیون نفرمیباشد و سالانه حداقل 300 میلیون مورد بیماری و روزانه حدود3000 مورد مرگ به بار میآورد. بیماری مالاریا یکی از بیماری های واگیرداری است که سالانه 300 تا500 میلیون نفر به آن مبتلا می شوند و شرایط اقلیمی همچون بارش، درجه حرارت و رطوبت عوامل تأثیرگذار بر توزیع جغرافیایی و شیوع این بیماری هستند. از آنجا که نواحی جنوب و جنوب شرقی ایران جزء مناطق آندمیک مالاریا محسوب شده و سه استان جنوب شرق، استان سیستان و بلوچستان، هرمزگان و بخش جنوبی استان کرمان در مجموع، 95 درصد از کل موارد کشور را به خود اختصا ص داده اند. بنابراین، لزوم بررسی و مطالعه در منطقه ضروری به نظر میرسد. به این منظور، در این پژوهش سعی شده است تأثیر پارامترهای اقلیمی مانند دما، بارش و رطوبت بر روند تغییرات این بیماری در نواحی جنوب شرق کشور مورد ارزیابی قرار گیرد. در این مطالعه، به بررسی رابطه عوامل اقلیمی با بیماری مالاریا به صورت کتابخانه ای پرداخته شده است که نتایج این پژوهش نشان داد با افزایش بارش و رطوبت میزان ابتلا کاهش پیدا میکرد و با افزایش دما تعداد مبتلایان افزایش مییابد.
واژههای کلیدی: مالاریا، جغرافیای پزشکی، عناصر اقلیمی، نواحی جنوب شرق ایران.
-1 مقدمه
شک نیست که محیط بر سلامت انسان تأثیر عمیقی میگذارد شناسایی عوامل تأثیرگذار بر روی بیماری، باعث کاهش ابتلا به بیماری ها میشود. ازآنجا که انتشار و بروز بسیاری از بیماریهای عفونی، مستقیماً در ارتباط با مناطق جغرافیایی، شرایط اقلیمی و عوامل انسانی است. تغییر شرایط اقلیمی و بروز شرایطی از تغییرات دما, رطوبت , بارش که موجب تغییراتی در شرایط ناقل , مخزن یا میزبان شده و زمینه را برای بروز همهگیریها فراهم مینماید و ازجمله بیماریهای که تحت تأثیر تغییرات اقلیمی قرار میگیرند می توان مالاریا نام برد. مالاریا یکی از بیماریهای حاد و مزمن است این بیماری توسط تکیاختهای از جنس پلاسمودیوم ایجاد میشود. چهار گونه پلاسمودیوم یعنی مالاریه، اوال، ویواکس و فالیسپاروم بهطور طبیعی در هر انسان ایجاد بیماری میکند - صائبی، . - 636 : 1389 این بیماری توسط نیش پشه آنوفل آلوده به وجود میآید و مهمترین بیماری انگلی است. بیماری مالاریا یکی از بیماریهای واگیر مناطق گرمسیری است که تحت تأثیر عوامل محیطی مثل بارش، رطوبت و درجه حرارت قرار داشته و دو مؤلفه اقلیمی درجه حرارت و رطوبت از عواملی هستند که هم در رشد و تکثیر پشه آنوفل و هم در فعالیت انگل مالاریا تأثیرگذار هستند - حلیمی و همکاران، 1390، . - 52-41 هدف از این پژوهش تأثیر محدودیتهای محیطی از قبیل دما ، رطوبت و بارش بر بیماری ساک و مالاریا در جنوب شرقی کشور میباشد.
-2 پیشینه تحقیق
درزمینهی تأثیر عوامل اقلیمی بر روی بیماری مالاریا مطالعات زیادی در داخل و خارج از کشور انجامگرفته است که در ادامه به مواردی از آن ها اشاره میشود.
پودات و همکاران در سال 85 به بررسی فاکتورهای احتمالی مؤثر بر بیماری مالاریا در شهرستان بندرعباس پرداخته و مطالعات آنها نشان داد که این بیماری روندی نزولی داشته و مهمترین دلایل کاهش آن عبارتاند از: -1 افزایش تعداد روستاهای تحت پوشش برق -2 تقویت عملیات بیماریابی و درمان و لاروکشی در نواحی روستایی - 3 کاهش بیماری سالیان گذشته و درنتیجه کاهش زیستگاههای لارو ناشی از آن -4 افزایش درجه حرارت سالیانه - پودات و همکاران، -101 : 1385 . - 110
ولی پور و همکاران - 1390 - در مطالعه شیوع بیماری مالاریا در استان هرمزگان به این نتیجه رسیدند که شرایط محیطی وبالاخص دما و رطوبت تأثیر فراوانی بر زندگی پشه آنوفل و درنتیجه شیوع بیماری مالاریا دارد - ولی پور و همکاران، . - 1390 مطالعات مظفری و همکاران در تحلیل بیوکلیمایی شیوع مالاریا در سال٫90 در چابهار نشان داد که حداکثر شیوع بیماری در فصل تابستان با ٫43 درصد و کمترین موارد مربوط به زمستان با ٫5 درصد اختصاص دارد. میزان موارد بروز بیماری مالاریا با میانگین دما، میانگین حداکثر و حداقل دما، میانگین رطوبت نسبی و حداقل رطوبت نسبی همبستگی مثبت و با بارش ماهانه همبستگی منفی را نشان میدهد - مظفری و همکاران، ٫:1390 ٫-21٫. - 37
در مطالعهای که حلیمی و همکاران در سال ٫91 درزمینهی شرایط اقلیمی مالاریا در ایران با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی انجام دادند مشخص شد مالاریا در نواحی جنوبی کشور شامل استان هرمزگان، بوشهر، خوزستان و نواحی جنوب سیستان و بلوچستان مانند چابهار، نیکشهر و نواحی شمالی کشور شامل استانهای مازندران و گیلان به لحاظ عوامل اقلیمی دارای بالاترین پتانسیل شیوع بیماری مالاریا هستند، درحالیکه نواحی شمال غرب کشور شامل استانهای آذربایجان غربی و شرقی، اردبیل و کردستان دارای پایینترین پتانسیل هستند.
-3 روش کار
این پژوهش جنبه کاربردی داشته و مطالعه بهصورت کتابخانهای میباشد.
-4منطقه مورد مطالعه
جنوب شرق کشور شامل استان های هرمزگان، سیستان و بلوچستان و قسمت گرمسیری استان کرمان می باشد و حدود 5 درصد جمعیت کشور را به خود اختصاص داده است - نقشه :1 منطقه مورد مطالعه -
-5بحث
ایران را میتوان ازنظر جغرافیایی، آبوهوا و شرایط اپیدمیولوژیک مالاریا به سه منطقه مشخص تقسیم نمود: -1 منطقه شمالی سلسله جبال البرز :
این منطقه که از دامنههای شمالی سلسله جبال البرز و دشت ساحلی خزر تشکیلشده است دارای آبوهوای مدیترانهای بوده و میزان بارش آن از 800تا1200 میلیمتر است 70درصد کل جمعیت کشور را در خود جایداده است. نوع غالب مالاریای منطقه ویواکس بوده و تحت کنترل است.
-2 مناطق غربی و جنوب غربی کشور :
بین دامنههای جنوبی سلسله جبال البرز و دامنه های شمالی سلسله جبال زاگرس واقع گردیده است. حدود 25درصد کل جمعیت کشور در این مناطق زندگی میکنند و از آلودگی محدودی برخوردار است .
-3 جنوب شرق کشور:
شامل استانهای هرمزگان، سیستان و بلوچستان و قسمت گرمسیری استان کرمان و با حدود 5 درصد جمعیت کل کشور از مهمترین مراکز مالاریا خیز ایران هستند و ازنظر جغرافیای انسانی منطقه جنوبی کشور جزء ناپایدارترین مناطق ایران است. در مناطق جنوب شرق کشور علاوه بر ظهور آنوفلهای مقاوم حشرهکش و سوش های پلاسمودیوم فالیسپارم مقاوم به کلروکین به علت وسعت و پراکندگی زیاد منطقه، مشکلات اجرایی و تردد افغانیهای حامل انگل آلودگی شدید و پتانسیل بالا است - صائبی، . - 636 :1389 با توجه به رابطه بیماریها با عوامل محیطی شناخت این عوامل و تأثیر آنها ضروری به نظر میآید.
- بارش
بارش یکی از عوامل اقلیمی که گاهی اوقات بهصورت مثبت و گاهی بهصورت منفی بر شیوع بیماری تأثیرگذارمی باشد. بارش با توجه بهشدت، نوع و حتی زمان آن میتواند اثرات بسیار متفاوتی بر بیماری مالاریا داشته باشد. وجود بارانهای شدید و جاری شدن سیلابها موجب تخریب لانه و مرگ آنوفلها میشود و برعکس بارانهای ملایم موجب ایجاد باتلاق شده و
