بخشی از مقاله
چکیده
در این تحقیق، موقعیت 9 سایت نمونهبرداری در سه طبقه ارتفاعی، سه کلاس شیب و چهار جهت، مشخص گردید و سپس در هر سایت، یک ترانسکت 100 متری مستقر شد. در هر ترانسکت، 10 پلات و در مجموع 90 پلات برداشت شد. تجزیه و تحلیل آماری دادهها با روش تجزیه واریانس تکمتغیره، آزمون دانکن و آزمون همبستگی صورت گرفت. مطابق نتایج، بیشترین تراکم گونهای در دامنههای شرقی و جنوب غربی، طبقه ارتفاعی 2000-2500 و شیب 40-60 درصد میباشد. همچنین همبستگی در بین عوامل توپوگرافی تنها میان ارتفاع و تراکم گونهای برقرار است که این همبستگی به صورت منفی میباشد.
.1مقدمه
مرتع یک اکوسیستم طبیعی است که در برگیرنده منابع زیادی از ذخایر ژنتیکی و متنوع گونههای گیاهی است که همواره این گوناگونی زیستی متضمن پایداری مرتع در مقابل عوامل متغیّر محیطی و زیستی میباشد .[2] بهرهبرداری درست از پوشش گیاهی مراتع، مستلزم برآورد معیارهای کمّی پوشش گیاهی است .[9] از جمله این معیارهای کمّی، تراکم - تعداد گیاه در واحد سطح - است که جهت پایش پاسخ گیاهان به تیمارهای مختلف محیطی و مدیریتی [و همچنین جهت ارزیابی مراتع برای تشریح خصوصیات و تغییر جوامع گیاهی در دورههای مختلف، تفسیر عکسالعمل گیاهان به عملیات مختلف مدیریتی، اندازهگیری تاج پوشش، تعیین ترکیب گونهای، تخمین تولید و بیوماس استفاده میشود .
الگوی پراکنش و فراوانی گونهها در مناطق مختلفاغلب با سه گروه از عوامل محیطی یعنی متغیّرهای فیزیکی محیط، ویژگیهای شیمیایی خاک و تأثیر عوامل انسانی ارتباط پیدا میکند .[7] ارتفاع از سطح دریا یکی از مهمترین عواملی است که با تأثیر بر تشکیل و تکامل خاک بر نوع و تراکم پوشش گیاهی اثر بسزایی دارد. ارتفاع زمانیکه با محدودیتهای اقلیمی همراه شود به عنوان یک عامل محدودکننده در استقرار و رشد گیاهان محسوب میشود .[4]
شیب نیز یکی از عوامل تأثیرگذار بر خاک است که تأثیر به سزایی بر حضور یا عدم حضور گونهها و میزان پوشش و تراکم آنها دارد .[6] جهت دامنه در بیشتر مطالعات به-عنوان یک عامل مهم در ایجاد تنوع در اکوسیستم بهخصوص در مناطق مدیترانهای مطرح شده است، بهطوری که جهت با تأثیر بر رطوبت و عمق خاک، تأثیر زیادی بر ترکیب و تنوع پوشش گیاهی دارد .[10] از این رو مطالعات زیادی صورت گرفته است.
به طور مثال جیانگ - 2007 - به بررسی الگوهای تنوع گونهای در اکوسیستمهای کوهستانی در مناطق بیابانی چین با استفاده از روش CCA پرداخت تا تأثیر عوامل محیطی بر خصوصیات جوامع گیاهی را تعیین کند. نتایج نشان داد که عامل ارتفاع همبستگی قوی مثبتی نسبت به محور اول دارد و 50 درصد تغییرات را توجیه میکند و عامل شیب همبستگی قوی نسبت به محور دوم دارد و 21/4 درصد تغییرات پوشش را توجیه میکند. همچنین تقیپور و همکاران - 1387 - مطالعهای را به منظور شناسایی عوامل محیطی موثر بر پراکنش گونههای مرتعی در منطقه هزار جریب بهشهر انجام دادند.
برای انجام این پژوهش، نقشه جوامع گیاهی مشخص و با نقشه شیب، جهت و ارتفاع همپوشانی شده، سپس شبکهای به ابعاد 1×1 سانتیمتر انداخته و با توجه به سطح جوامع منطقه، تعداد 60 نقطه تصادفی انتخاب کردهاند. معیارهای پوشش گیاهی، فاکتورهای محیطی و فاکتورهای خاک محاسبه شده است. بهمنظور تجزیه و تحلیل دادهها از آنالیز چندمتغیّره، CCA و رگرسیون چندمتغیّره استفاده کردهاند. نتایج آنها نشان داده که مهمترین خصوصیات خاکی موثر بر پراکنش گونههای غالب، رطوبت و pH و از بین فاکتورهای توپوگرافی عامل ارتفاع از سطح دریا تأثیر به سزایی دارد. از آنجایی که منطقه مورد مطالعه یکی از مهمترین مراتع در استان اردبیل میباشد، بنابراین تحقیق کنونی در پی آن است که تراکم گونههای گیاهی را بررسی کند تا بتواند عوامل محیطی تأثیرگذار برآن را در منطقه مورد مطالعه تعیین کند.
:2 مواد و روشها
معرفی منطقه
منطقه مورد مطالعه، واقع در دامنههای جنوب شرقی سبلان - شکل - 1، دارای مختصات جغرافیاییَ10ْ38 عرض شمالی وَ58ْ47 طول شرقی میباشد. حداقل و حداکثر ارتفاع در آن به ترتیب 2034 و 2548 متر است. با توجه به دادههای ایستگاه هواشناسی اردبیل، متوسط بارندگی در آن 475 میلیمتر، حداقل دما 1/5 درجه سانتیگراد و حداکثر دما 12/4 درجه سانتیگراد میباشد. این منطقه با توجه به محدودیت ارتفاع، دما برای کاربری کشاورزی، مناسب نبوده عمدتاً به کاربری مرتع اختصاص یافته است. در مجموع، این منطقه دارای تابستانهای معتدل و زمستانهای سرد میباشد. در شکل زیر محدوده منطقه مورد مطالعه در دامنههای جنوب شرقی سبلان و همچنین موقعیت نقاط نمونهگیری شده نشان داده شده است.
شکل -1 موقعیت استان اردبیل، منطقه مورد مطالعه و نقاط نمونهگیری شده
روش نمونهبرداری
به منظور بررسی تراکم گیاهی، نقشه توپوگرافی منطقه با مقیاس 1:250000 تهیه شد. پس از تعیین و بازدید عرصه مورد بررسی، نقشه طبقات ارتفاعی، شیب و جهات جغرافیایی بهمنظور تعیین موقعیت نقاط نمونهگیری تهیه گردید - اشکال 2، 3، . - 4 سپس 9 سایت نمونهبرداری بهصورت سیستماتیک مشخص شد. جهت ثبت اطلاعات لازم از پوشش سطحی خاک از روش تلفیقی ترانسکت-کوادرات استفاده گردید بهطوری که در هر سایت، یک ترانسکت 100 متری مستقر گردید و در هر ترانسکت، 10 پلات یک متر مربعی به فاصله 10 متر از یکدیگر برداشت شد. در هر ترانسکت، موقعیت پلاتهای 1، 5 و 10 به کمک GPS ثبت گردید. در هر پلات پارامتر تراکم گونههای گیاهی اندازهگیری گردید. از تجزیه واریانس تک متغیره، مقایسه میانگینها توسط آزمون دانکن و آزمون همبستگی برای تجزیه و تحلیل دادهها استفاده گردید. تجزیه و تحلیل آماری به کمک نرمافزار SPSS16 انجام گرفت.
شکل :2 طبقات ارتفاعی منطقه مورد مطالعه
شکل :3 شیب منطقه مورد مطالعه شکل :4 جهات جغرافیایی منطقه مورد مطالعه
3 نتایج
اثر طبقات ارتفاع بر تراکم گونهای
همانطور که در جدول 1 دیده میشود، مقایسه دادههای حاصل از تراکم در سه طبقه ارتفاعی 2000-2500، 2500-3000 و 3000-3500 نشاندهنده وجود اختلاف معنیداری در دو طبقه ارتفاعی 2000-2500 و 2500-3000 و همچنین بین طبقات ارتفاعی 2000-2500 و 3000-3500 در سطح 5 درصد میباشد در حالیکه بین طبقه ارتفاعی 2500-3000 و 3000-3500 اختلاف معنیداری از نظر تراکم گونه ای مشاهده نشد.
