بخشی از مقاله
چکیده
جنس Artemisia - درمنه - متعلق به خانواده Asteraceae میباشد و در ایران 34 گونه دارد. گونههای Artemisia عملکردهای ضدالتهابی و تببر دارند و در درمان بیماریهایی همانند مالاریا، سرطان، هپاتیت و آلودگی توسط باکتری، قارچ و ویروس موثرند. گونههای انحصاری ایران عبارتند از A.melanolepis و Artemisia melanolepis. A.kermanesis گیاهی دائمی و داروییکه درکوه-های مناطق شمالی ایران و کوه سبلان در ارتفاعات 3500 تا 4200 رشد میکنند.
در این پژوهش تغییرات اسانس گیاه Artemisia melanolepisدر مراحل مختلف فنولوژیک - رویشی، گلدهی، بذردهی - که از مراتع سبلان اردبیل جمعآوری شده بود، با استفاده از تکنیکهای GC/MC,GC اندازهگیری و مورد بررسی قرار گرفت. اسانسگیری به روش تقطیر با آب و با استفاده از دستگاه کلونجر صورت گرفت
نتایج نشان داده در مرحله ی رویشی 27 ترکیب 56/33 درصد حجم اسانس، در مرحلهی گلدهی 16ترکیب 64/81 درصد حجم اسانس و در مرحلهی بذردهی 27 ترکیب که 81/8 درصد حجم اسانس را تشکیل دادند. تیمول مهمترین ترکیب اسانس در طی سه مرحله رویشی مورد مطالعه بود و از ترکیبات مشترک شاخص این گونه در 3 مرحلهی رشد میتوان به تیمول، آلفا ترپینئول، کارواکرول، کامفور، 1 8 سینئول اشاره کرد.
مقدمه
جنس Artemisia و بسیاری از گونههای آن معطر و غنی از عصاره است. این گونهها یک طعم و بوی ویژه دارند که توسط مونوترپنها و سزکوئیترپنها ایجاد میشود و دلیل کاربرد آن در طب بومی است - فعالیت ضدباکتریایی - .
گونههای Artemisia عملکردهای ضدالتهابی و تببر دارند و در درمان بیماریهایی شامل مالاریا، سرطان، هپاتیت و آلودگی توسط باکتری، قارچ و ویروس موثرند
گونههای انحصاری ایران عبارتند از A.melanolepis و A.kermanesis میباشند
گونه Artemisia melanolepis گیاهی بوتهای و دائمی با کرکهای تار ابریشمی خاکستری که از لحاظ دارویی، صنعتی و اقتصادی حائزاهمیت است. پراکنش جغرافیایی این گونه در آسیا، اروپا، جنوب آفریقا و شمال آمریکا میباشد
در ایران نیز بخش وسیعی از پوشش طبیعی مناطق استپی را تشکیل میدهد - مظفریان، . - 1375 درطی تحقیقاتیکه روی240 گونه از تیره Asteraceae جهت تعیین خواص دارویی آنها انجام شده، حدود84 ترکیب دارویی در گونههای Artemisia تشخیص داده شده است. مهمترین گروه سزکوییترپنهای یافت شده در قبیله Anthemideae شامل لاکتونهایسزکوییترپن - Sesquiterpene lactones - میباشند. این مولکولها بهطور وسیعی در طی تحقیقات کموتاکزونومیک - Chemotaxonomic - و سایر مطالعات در جنس Artemisia مورد تحقیق قرارگرفتهاند. درحالیکه germacranolides و guaianolides ترکیبات غالب در این قبیله هستند، santanolides بهطور اختصاصی در جنس Artemisia گزارش شده است
در تحقیقی که بر روی ترکیبات شیمیایی و فعالیت ضد باکتریایی اسانس حاصل از A.haussknechtii انجام دادندووارزیابی کردند نشان دادکه کامفر مهمترین ترکیب شناسایی شده در اسانس این گیاه میباشد
لذا با توجه به خواص درمانی و ضد باکتریایی گونههای درمنه و استفادهی بهینه از محصولات گیاهان دارویی و پیشبرد راهبردهای اصلاحی و به نژادی، داشتن اطلاعات پایه از ترکیبات شیمیایی عمده و دارای اهمیت دارویی، اندامهای دارای مادهی مؤثرهی بیشتر و مرحلهی رشد که بیشترین تولید مادهی مؤثره در آن رخ میدهد الزامی است. بنابراین، در همین راستا، با توجه به اینکه در مورد تغییرات ترکیبات اسانس Artemisia melanolepis در مراحل مختلف فنولوژیک مطالعهای صورت نگرفته است، پژوهش حاضر با هدف شناسایی و مقایسه ترکیبات موجود در اسانس گونه مورد نظر انجام شد.
مواد و روشها
جهت شناسایی میزان ترکیبات اسانس گیاه Artemisia melanolepis نمونهبرداری از گیاه به روش تصادفی و از هرگونه حداقل 50 پایه گیاهی در سه مرحلهی فنولوژیکی - رویشی، گلدهی، بذردهی - از پروفیل ارتفاعی پیست اسکی آلوارس در فاصله 37 کیلومتری جنوبغربی شهرستان اردبیل و در فاصله 11 کیلومتری شمالغربی شهر سرعین جمعآوری شد. مختصات محل جمع-آوری نمونه در دستگاه GPS، با مختصات طول جغرافیایی 47 54 56 تا 47 55 28 شرقی و عرض جغرافیایی 10 5 38 تا 38 10 27 شمالی، میباشد. سپس مواد گیاهی برداشت شده بهطور جداگانه در سایه به مدت یک هفته خشک شد. برای تهیه اسانس مقدار 100 گرم از هر نمونه، به روش تقطیر با آب بهوسیله دستگاه کلونجر به مدت 4 ساعت اسانسگیری شد. مقادیر اسانس حاصل ثبت شد و سپس عمل آبگیری اسانس به وسیله سولفات سدیم انجام شد. اسانس حاصل تا زمان تزریق در دمای 4درجه سانتیگراد نگهداری شد.
تجزیه با دستگاه کروماتوگرافی گازی متصل به طیف سنج جرمیGC/MS
دستگاه GC مورد استفاده از نوع Agilent 7890B با ستون HP-5MS به طول 30 متر، قطرداخلی 0/25میلیمتر و ضخامت لایه 0/25میکرومتر بود. برنامه دمایی ستون از 50 تا 280 درجه سانتیگراد با سرعت 8 درجه در دقیقه از گاز هلیم به عنوان گاز حامل با سرعت جریان یک میلیلیتر در دقیقه استفاده شد. طیف سنج جرمی - - MS مورد استفاده مدلAgilent 5977 با ولتاژیونیزاسیون70 الکترونولت، و روش یونیزاسیون EI دمای منبع یونیزاسیون 220 درجه سانتیگراد بود. شناسایی طیفها به کمک شاخص بازداری آنها و مقایسهی آن با شاخصهای موجود در کتب مرجع و با استفاده از طیفهای جرمی ترکیبات استاندارد و استفاده از اطلاعات موجود در کتابخانهی کامپیوتری صورت گرفت
نتایج و بحث
نتایج تغییرات اسانس گیاه Artemisia melanolepis در طی مراحل نمو مختلف در جدول شماره1 آورده شده است. بر اساس نتایج جدول شماره1 در تجزیهی اسانس حاصل با استفاده از GC و GC/MS به شناسایی 27 ترکیب در مرحلهی رویشی 56/33 - درصد حجم اسانس - ، 16ترکیب در مرحلهی گلدهی - 64/81درصدحجم اسانس - ، 27 ترکیب در مرحلهی بذردهی 81/8 - درصد حجم اسانس - منجر شد.
ترکیبات عمده اسانس در مرحلهی رویشی شامل تیمول 26/67 - درصد - ، آلفا-ترپینئول 3/84 - درصد - ، کارواکرول - - 2/87، گاما- ترپینن - - 2/56، کامفور - 2/08درصد - ، آلفا2/02 - chamigreneدرصد - در مرحله گلدهی، تیمول 41/16 - درصد - ، آلفاترپینئول 4/44 - درصد - ، لیمونن - 3/18درصد - ، کامفور - 2/83درصد - ، کارواکرول - 2/82درصد - ، ترپینن--4 ال 2/68 - درصد - بود.
در مرحله بذردهی نیز نتایج شناسایی ترکیبات اسانس نشان داد که تغییرات معنیداری در ترکیبات اسانس این مرحله نسبت به مراحل دیگر روی داده است بهطوری که در این مرحله 27 ترکیب اصلی شناسایی شد که از این بین این ترکیبات تیمول 35/84 - درصد - ، آلفا-ترپینئول 5/92 - درصد - ، کامفین - 5/18 درصد - ، کامفور - 4/51درصد - ، ترپینن -4-ال - 3/72درصد - ، نونانال - 3/12درصد - ،1و8 سینئول - 2/62 درصد - ، بتا-سیلینن - 2/55 درصد - ، اکتان - 2/41درصد - ، سیس-آلفا-بیسابولن 2/00 - درصد - جزترکیبات عمده اسانس این مرحله میباشند که 81/8 - درصد - را به خود اختصاص داده اند بیشترین درصد اسانس ترکیبات فوق مربوط به مرحله بذر دهی میباشد. بهطور کلی براساس نتایج حاصل از این پژوهش مهمترین ترکیب اسانس شامل تیمول بود که درصد این ترکیب در مراحل مختلف رویشی تغییر میکند.
جدول -1 بررسی ترکیبات شناخته شده در اسانس گونه Artemisia melanolepis درمراحل مختلف فنولوژیک
