بخشی از مقاله
چکیده:
مراتع تامین کننده قسمت عمده علوفه مصرفی دام های جهان می باشند که از لحاظ تولید و حفظ منابع آب، خاک و پوشش گیاهی بسیار حائز اهمیت می باشند. در این تحقیق برای اندازه گیری تولید مراتع منطقه از روش اندازه گیری مضاعف استفاده گردید. پس از اندازه گیری میزان تولید در هر یک از تیپ های گیاهی منطقه، اقدام به برآورد ظرفیت مرتع شد. برای مشخص نمودن تعداد دام موجود در مراتع منطقه نیز، اطلاعات مورد نیاز به طریق پیمایشی و از طریق پرسش نامه جمع آوری گردید.
نتایج حاصل از این تحقیق نشان دهنده چرای بسیار سنگین دام در مراتع منطقه می باشد به نحوی که تعداد دام موجود در مراتع 16 برابر ظرفیت مرتع مورد مطالعه است. همچنین اکثر گیاهان مرتعی منطقه را گیاهان درجه 3 و مهاجم تشکیل می دادند که علت این موضوع را میتوان در تخریب شدید مرتع و چرای دام بیش از ظرفیت دانست. با توجه به تخریب یافتگی شدید این مراتع به نظر می رسد که مراتع منطقه نیاز به اصلاح و قرق دارند.
مقدمه
منابع طبیعی یکی از مهمترین و با ارزش ترین سرمایه های ملی هر کشور به حساب می آید و می تواند پشتوانه محکمی برای رشد و توسعه اقتصادی آن کشور باشد. یکی از مهمترین انواع منابع طبیعی که گاهی منبع اصلی درآمد بعضی از کشورها به حساب می آید، مراتع است .[8]تولید علوفه، تأمین آب، حفظ آب و خاک، حفظ تنوع زیستی و ذخائر ژنتیکی، تولید گیاهان دارویی و صنعتی، تلطیف آب و هوا، تولید غذا، خدمات طبیعت گردی، تفرجگاهی و.... از جمله کارکردها و دلایل اهمیت این مواهب خدادادی هستند[11]در. این میان اهمیت تولیداتی مانند علوفه، که به شکل مستقیم مصرف می شود، عموماً برای بهره برداران مرتع ملموس تر است، زیرا بهره برداران مرتع اغلب از علوفه برای تغذیه دام و تولید فرآورده های دامی، به عنوان محصول اصلی، بهره برداری می کنند.
اما هر یک از خدمات پوشش گیاهی مراتع ممکن است ارزشی به مراتب بیش از ارزش تولید علوفه داشته باشد و این ارزش ها برای زندگی بشر حیاتی است.[16] دامداران با استفاده از تقسیم مراتع به مراتع ییلاقی و قشلاقی به دامداری مبتنی بر کوچ پرداخته اند. در طی هزاران سال مراتع به عنوان بخشی از منابع تجدیدپذیر، اصلی ترین منبع تغذیه دام به شمار رفته اند. با توجه به جایگاه دامداری در اقتصاد خانوار عشایر می توان دریافت که الگوی زیستی این بهره برداران بر اساس تعلیف دام از مراتع و ضرورت های آن شکل گرفته است.
[10] از آن جایی که تأمین اکثر نیازهای اقتصادی، به ویژه در جوامع در حال توسعه ای نظیر ایران به دلیل معیشتی بودن اقتصاد، بر منابع پایه استوار است، که بیشتر از طریق بهره برداری های کنترل نشده و بدون برنامه ریزی و نظارت از طبیعت و منابع طبیعی صورت می گیرد، بنابراین فشار روزافزونی بر منابع طبیعی تحمیل می شود. هر کجا که ظرفیت های طبیعی فراتر از توان بالقوه سرزمین، مورد دخل و تصرف قرار گیرد، آسیب هایی به صورت تخریب منابع طبیعی خود را نمایان می سازند.
تولید علوفه مراتع 10 - میلیون تن - همراه با پس چر اراضی و آیش فقط می تواند حدود 40 میلیون واحد دامی را تغذیه کند، در حالی که تعداد دام کشور حدود 124 میلیون واحد دامی است.[2] به دلیل بهره برداری بیش از حد، مراتع کشور در حال حاضر بر اثر چرای بیش از حد، سیر قهقرایی پیدا کرده است. چنان چه چرای بی رویه ادامه داشته باشد و چرا بر اساس اصول علمی انجام نگیرد، تخریب خاک مرتعی به خصوص تخریب خصوصیات فیزیکی آن را به دنبال خواهد داشت.[3
مواد و روش ها
خصوصیات منطقه مورد مطالعه
از لحاظ توپوگرافی، منطقه خفر و سیور یک منطقه کاملاً کوهستانی است. حداقل و حداکثر ارتفاع منطقه 1800 و 4407 متر از سطح دریا است. ارتفاع متوسط آن 2717 متر از سطح دریا می باشد.
تعیین تیپ های گیاهی منطقه:
تعیین تیپ های گیاهی موجود در حوضه مورد مطالعه بر اساس گونه غالب و به روش فیزیونومیک- فلورستیک انجام شده است ،که در این روش با توجه به ترکیب گیاهان موجود در منطقه و ساختار آن ها طبقه بندی انجام میگردد.
- اندازه گیری تولید
برای اندازه گیری تولید از روش نمونه گیری مضاعف استفاده شد. در این روش وزن علوفه سرپا در داخل هر پلات بر حسب گونه با برآورد چشمی تعیین گردید و در بعضی از پلات ها علاوه بر تخمین، علوفه پلات قطع، خشک و توزین گردید. در صورتیکه علوفه پلاتهای برآورد شده به مقادیر واقعی وزن آنها نزدیک باشد، به طوری که ضریب همبستگی بیش از 80 درصد باشد، در این صورت با معادله رگرسیون مقادیر مربوط به پلات های برآورد شده تصحیح می شود. در این روش اوزان برآورد شده به عنوان متغیر مستقل - - X و اوزان قطع شده به عنوان متغیر وابسته - Y - است.
- برآورد ظرفیت مرتع:
پس از اندازه گیری میزان تولید در هر یک از تیپ های گیاهی منطقه، اقدام به برآورد ظرفیت مرتع شد.با توجه به نیاز غذایی روزانه هر رأس دام معادل 1/5-2 کیلوگرم علوفه خشک و مدت زمان بهره برداری از مراتع منطقه ظرفیت مرتع تعیین گردید.[10]
