بخشی از مقاله
چکیده
با توجه به اهمیت تنوع زیستی در امر حفاظت محیط زیست، این تحقیق بهمنظور بررسی تنوع زیستی، تاثیر عوامل
فیزیوگرافیک بر تنوع و غناي گونه اي و عوامل موثر بر آن در منطقه دشتی و کوهستانی منطقه حفاظت شده بدر و پریشان انجام شد. نمونه برداريها با استقرار واحدهاي نمونه برداري بهصورت تصادفی- سیستماتیک صورت گرفت. به طوري که در هر طبقه ارتفاع، شیب و جهت دامنه 2 ترانسکت 100×100 مستقر و در داخل هر ترانسکت 8 پلات مستقر شد و نمونه برداري انجام گرفت. با استفاده از ارزیابیهاي فلوریستیک تعداد 84 گونه متعلق به 33 جنس 19 خانواده گیاهی در این منطقه شناسایی شد. بررسی کورولوژي گونههاي منطقه نشان داد که اکثر این گونهها متعلق به ناحیه ایران و تورانی میباشند.
مطالعات تنوع زیستی عوامل فیزیوگرافی نشان داد که تنوع و غنا در ارتفاعات میانی بیشتر از ارتفاعات بالایی است. همچنین درصد شیب نیز عامل تاثیر گذاري بر روي تنوع گونهاي میباشد، به طوري که با افزایش شیب تنوع کاهش یافت. تاثیر جهات جغرافیایی نیز بر تنوع و غنا معنی دار بود، به طوري که بیشترین تنوع و غناي گونهاي در جهات جنوبی و کمترین تنوع در جهات شرقی مشاهده شد.
مقدمه
بررسی تنوع زیستی گونهاي گیاهی در مطالعات اکولوژیک از اهمیت ویژهاي برخوردار است. اهمیت تنوع زیستی و مدیریت آن که به صورت ویژهاي بر حفاظت و بهره برداري از منابع بیولوژیکی استوار است . - 5 - امروزه با نابودي گونههاي گیاهی و کاهش جمعیت آنها، بررسی تنوع زیستی جوامع گیاهی در اکوسیستمهاي خاکی اهمیت دوچندان پیدا کرده است
. - 2 - تنوع گونهاي با محاسبه شاخصهاي تنوع گونهاي و با در نظر گرفتن نسبت تعداد گونهها و درجه اهمیت آنها و یا میزان بیومس یا تولید، تعیین میگردد و به وسیله آن میتوان ضمن مشخص نمودن تنوع گونهاي به صورت کمی از نتایج آن در جهت بهرهگیري از سیستم با توجه به ظرفیتهاي آن، احیاي مناطق تخریب شده، حفظ و نگهداري منابع موجود و مدیریت مناطق حفاظت شده اقدام نمود.
محققین در بررسی عوامل توپوگرافی - ارتفاع از سطح دریا، مکان، شیب و جهت جغرافیایی - بر تنوع زیستی گیاهان در شرق کوههاي هلان - Helan - در چین نشان دادند، با افزایش ارتفاع از سطح دریا، غناي گونهاي افزایش مییابد . ارتباط بین خاك، توپوگرافی و تنوع گونهاي در جنگلهاي خزان کننده نزدیکی شهر پکن، کشور چین مورد بررسی قرار گرفت و مشخص شد که ارتفاع از سطح دریا و جهت جغرافیایی رابطه قوي با غنا و تنوع گونهاي دارند
محققین با مطالعه تغییرات غناي گونهاي با ارتفاع در منطقه هیمالایا در نپال نشان دادند که بین تغییرات غناي گونهاي - شاخص شمارش تعداد گونه - با ارتفاع یک رابطه خطی وجود دارد. همچنین اظهار داشتند حداکثر غناي گونهاي در طبقه ارتفاعی 1500-2500 متر وجود دارد. از ارتفاع 100 تا 1500 متر غناي گونهاي به شدت نسبت به ارتفاع، افزایش می-یابد و پس از رسیدن به این ارتفاع، غناي گونهاي با افزایش ارتفاع کاهش مییابد .
با توجه به اهمیت و نقش عوامل توپوگرافیک و ویژگیهاي توده در تغییرات تنوع گونهاي، در تحقیق حاضر هدف این است که از بین فاکتورهاي تاثیر گذار بر تنوع زیستی، اثرات ارتفاع از سطح دریا، شیب و جهت دامنه بر روي تنوع و غناي گونههاي گیاهی منطقه مورد مطالعه بررسی شود. تا بدین وسیله بتوان دید بهتري نسبت به احیا و همچنین شیوه مناسب و اصولی به حفاظت و احیاي این اکوسیستمها طبیعی مبادرت ورزید.
مواد و روشها
منطقه مورد مطالعه
این تحقیق در استان کردستان، شهرستان قروه در منطقه حفاظت شده بدر و پریشان انجام گرفت. منطقه حفاظت شده بدر و پریشان به مساحت 43000 هزار هکتار در در میان استانهاي کردستان و کرمانشاه و در فاصله 12 کیلومتري جنوب شهر قروه قرار دارد. منطقه بدر و پریشان منطقهاي کوهستانی است و از کوههاي صخرهاي، درههاي کم عمق، تپه ماهورها و ارتفاعات به هم پیوسته تشکیل شده است که دامنه ارتفاعی آن از 1800 تا 3221 متر متغیر میباشد. از نظر موقیت جغرافیایی بین 57ʺ،27ʹ تا 42ʺ، 57ʹ طول شرقی و 8ʺ، 55ʹ، تا 44ʺ، 10ʹ عرضی شمالی واقع شده است. این منطقه دست نخورده بود و در آن تجدید حیات و بهره برداري برنامه ریزي شده انجام نگرفته بود و ساختار طبیعی و ناهمسان داشت.
بازدید اولیه و تعیین محدوده مورد مطالعه
به منظور بررسی پوشش گیاهی و اثرات ساختارهاي ژئومورفولوژي یا مورفولوژي بر آن نقشه توپوگرافی منطقه با مقیاس 1:50000 تهیه گردید. پس از تعیین و بازدید عرصه مورد بررسی و تهیه نقشه جوامع گیاهی در محدوده طرح با کمک نرم افزارهاي GIS و LIWIS نقشه توپوگرافی منطقه رقومی و پس از آن نقشههاي پایه شیب و طبقات ارتفاعی ایجاد و نقشه واحدهاي همگن شکل زمین - فیزیوگرافی - رسم شد. در این تحقیق ارتفاع از سطح دریا به 7 طبقه 1800-2000 - ، -2200 2000، 2200- 2400، 2400- 2600، 2600- 2800، 2800- 3000 و - 3000-3200 شیب منطقه به پنچ طبقه 0-15 - ، 15- 30، 30-45، 45- 60 و - 60> و جهت دامنه در 9 طبقه شمالی، شمال شرقی، شرقی، جنوب شرقی، جنوبی، جنوب غربی، غربی، شمال غربی و بدون جهت مورد بررسی قرار گرفت. غناي گونهاي با شمارش تعداد گونهها، تنوع بوسیله شاخص شانون-وینر و مقدار یکنواختی - بیانگر توزیع افراد جمعیت در بین گونه - محاسبه شد - 4 و . - 8 توجه به نرمال بودن هر یک از دادهها از آنالیز واریانس یکطرفه استفاده گردید 6 - و . - 7
نتایج
فلور منطقه مورد مطالعه
لیست فلورستیک منطقه مورد مطالعه شامل 19 خانواده 33 جنس و 84 گونه است. در میان این خانواده Gramineae بیشترین تعداد گونهها را به خود اخصاص داده است. خانواده لگومینوزه - Fabaceae - و کاسنی - Asteraceae - در رتبه دوم و سوم قرار دارند از لحاظ طول دوره زندگی بیشتر گونهها چند ساله میباشد.
اثر ارتفاع از سطح دریا بر تنوع گونهاي
نتایج مربوط به میانگین شاخص شانون¬وینر، تنوع سیمپسون، غناي مارگالف و یکنواختی در طبقات مختلف ارتفاعی در جدول 1 نشان داده شده است.
نتایج مربوط به میانگین شاخص شانونوینر، تنوع سیمپسون، غناي مارگالف و یکنواختی در طبقات مختلف ارتفاعی در جدول 2 نشان داده شده است. که اثر ارتفاع از سطح دریا بر شاخصهاي تنوع گونهاي معنی دار است. به طوري که طبقات ارتفاعی 2000-2400 بیشترین تنوع گونهاي را نسبت به دیگر طبقات ارتفاعی داشته که با افزایش ارتفاع به صورت تدریجی تنوع گونه هاي گیاهی کاهش پیدا میکند و ارتفاعات بالاتر از 2800 کمترین تنوع گونهاي را دارند، همچنین دامنه ارتفاعی 2200-2400 بیشترین غنا را نسبت به دیگر طبقات ارتفاعی داشت ك روند تغییرات آن به صورت افزایشی کاهشی است.
جدول -1 میانگین شاخص هاي تنوع ، غنا و یکنواختی در طبقات مختلف ارتفاعی
اثر جهت بر تنوع گونهاي
نتایج مربوط به میانگین شاخص شانون-وینر، تنوع سیمپسون، غناي مارگالف و یکنواختی پیلو در طبقات مختلف جهت در جدول 2 نشان داده شده است. بر اساس شاخص هاي فوق نتایج حاصل از طبقات جهت نشان داد که دامنه جهات جنوبی بیشترین تنوع گونهاي را به خوداختصاص دادند و پس از آن دامنههاي جنوب غربی و دامنههاي شمالی غناي گونهاي بیشتري داشتند در این بین دامنههاي شرقی داراي کمترین مقدار تنوع و غناي گونهاي بودند نتایج نشان داد که بیشترین یکنواختی در دامنههاي غربی مشاهده شد
