بخشی از مقاله
چکیده
این پژوهش باهدف بررسی تأثیر تراکم توده بر تنوع گونهای چوبی و علفی، در سال 1396 در شهرستان سردشت واقع در جنوب استان آذربایجان غربی انجام شد. بدین منظور اثر تراکمهای مختلفکاملاً - تنک، تنک ونسبتاً انبوه - بر روی مشخصههای: تنوع و غنای پوشش درختی و علفی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. تعداد 30 قطعه نمونه به مساحت 4 آر به روش ترانسکت در این رویشگاه پیاده شد. فاصله بین قطعات نمونه 100 متر و فاصله بین ترانسکتها 200 متر در نظر گرفته شد. قطعات نمونهای که در داخل یا حاشیه زمین های کشاورزی و یا مناطق تخریب شده واقع شده بودند، حذف شدند. داده های بدست آمده با استفاده از روشهای آماری مختلف ازجمله همبستگی و شاخصهای غنا و تنوع گونهای شانون وینر و سیمپسون تجزیه و تحلیل شدند. در این بررسی مشخص شد که تعداد 117 گونه گیاهی 5 - گونه درختی و 112 گونه علفی - در منطقه کموبیش حضور دارند که ازاینبین خانوادههای کاسنی با داشتن 20 گونه و باقالاییان با داشتن 17 گونه بیشترین تعداد را به خود اختصاص دادند. نتایج بهدستآمده نشان داد که فاکتور تراکم بر روی تنوع گونهای چوبی و علفی تأثیر معنیداری نداشته است. ولی بین فاکتورهای مختلف همبستگی مثبت و منفی مشاهده شد.
واژههای کلیدی: بلوط، تنوع زیستی، زاگرس
مقدمه
پهنه رویشی زاگرس در ایران از استان آذربایجان غربی شروع شده و تا استان فارس ادامه داشته و سطح وسیعی از کشور را میپوشاند. در این پهنه آبوهوای نیمهخشکی حاکم بوده و نزولات سالیانه این جنگلها در حدود 400 تا 500 میلیمتر است. در جنگلهای این منطقه ترکیبی از تودههای شاخهزاد و دانهزاد با تراکمهای مختلف وجود دارد که ناشی از عملکرد مردم منطقه در کنار سایر عوامل مؤثر مانند عوامل اکولوژیکی و فیزیوگرافی است . - Namiranian et al, 2007 - در خصوص تأثیر عوامل مختلف ازجمله مدیریت، عوامل فیزیوگرافی و خصوصیات کمی تودههای جنگلی مطالعات گستردهای در ایران و خارج از ایران صورت گرفته است. بهعنوان مثال Mirzaei و همکاران - 2008 - به بررسی و مقایسه عکسالعمل تنوع و غنای گونههای علفی و چوبی نسبت به عوامل فیزیکی و شیمیایی خاک در جنگلهای زاگرس پرداختهاند و نشان دادند برای پوشش علفی بیشتر عاملهای خاکی و برای بررسی گونههای چوبی عاملهای فیزیوگرافی و شکل زمین تأثیرگذار هستند. تحقیقی که Chen & Cao - 2014 - در منطقه Yichuan کشور چین در چهار توده کاج با تراکمهای مختلف - منطقه بدون درخت، تراکم پایین، تراکم
متوسط و پوشش با تراکم بالا - انجام دادند، مشخص شد که با افزایش تراکم، شاخصهای تنوع گونهای کاهش و شاخصهای یکنواختی افزایش مییابد درصورتیکه بیشترین تنوع گونهای، زادآوری و حاصلخیزی خاک در توده دارای تراکم پایین است و دلیل این امر نیز وجود گونههای نورپسند فراوان در منطقه با توجه به خالی شدن عرصه از درختان کاج است، با اینحال اختلاف بین تودهها معنیدار نبوده است. از طرفی تأثیر میزان نور ورودی به کف جنگل در یک توده خالص و آمیخته مورد بررسی قرار گرفت و مشخص شد که در هر دو توده با افزایش میزان نور ورودی به کف جنگل، گونههای نورپسند بیشتری مستقر میشوند که منجر به افزایش تراکم زادآوری میشود . - Pretzsch & Schutze, 2015 - ازاینجهت تراکم توده از عواملی است که بایستی در برنامههای مدیریتی جنگل مدنظر قرار بگیرد. Pitt & Lanteigne - 2008 - نتیجه گرفتهاند که در تودههایی که تراکم در حد متوسط و نرمالی است میزان رشد درختان افزایش پیدا کرده و رقابت بین پایهها کاهش پیدا میکند. مدیریت تراکم باعث بهبود کیفیت محصولات تولیدی شده و از لحاظ اقتصادی نیز سودمند خواهد بود . - Zhang & Chauret, 2001 - امروزه با توجه به گسترش دامنههای علم و دخالتهای شدید انسانی و تغییرات اقلیمی به وجود آمده حفظ تنوع زیستی، مدیریت و حفاظت از جنگل یک امر حیاتی است، بنابراین با توجه به اینکه جنگلهای زاگرس بهعنوان یکی از مهمترین و شاخصترین سیماهای طبیعی ایران محسوب میشود، لازم است وضعیت تنوع گونهای در تودههایی با تراکمهای مختلف موردبررسی و ارزیابی قرار گیرد.
مواد و روشها
منطقه پژوهش، جنگلهای شهرستان سردشت در جنوب استان آذربایجان غربی به مساحت تقریبی 60 هکتار و در اطراف شهر ربط و حوالی روستای همران با مشخصات فیزیوگرافی - شیب، جهت و ارتفاع - انتخاب شدند.
روش مطالعه شامل انتخاب منطقه و جمعآوری دادهها و تحلیل دادهها است که بهطور خلاصه تشریح میشود. در منطقه مورد مطالعه 30 قطعه نمونه مربعی شکل با مساحت 4 آر به روش ترانسکت پیاده شد. فاصله بین قطعات نمونه 100 متر و فاصله بین ترانسکتها 200 متر در نظر گرفته شد. قطعات نمونهای که در داخل یا حاشیه زمین کشاورزی و یا مناطق تخریبشده واقع شدند، حذف شدند. در هر قطعهنمونه مشخصههای: نوع، فراوانی گونههای درختی و درختچهای ثبت شد. جهت برداشت مشخصات مربوط به زادآوری و پوشش علفی، 5 میکرو پلات با ابعاد 1/5×1/5 متر در مرکز و چهار جهت مختلف در داخل هر پلات پیاده شدند که در داخل آنها فراوانی و نوع گونهها موردبررسی قرار گرفت. جهت طبقهبندی تراکم تودههای جنگلی مورد آماربرداری، ابتدا تعداد درختان در هر قطعهنمونه تعیینشده و سپس از فراوانی کم به فراوانی زیاد مرتب میشود. ده قطعهنمونه اول بهعنوان تودههایکاملاً تنک، ده قطعهنمونه دوم بهعنوان تودههای تنک و ده قطعهنمونه سوم بهعنوان تودههای نسبتاً متراکم طبقهبندی میشوند . - Gillespie et al, 2008 -
نتایج
در منطقه موردمطالعه - کاملاً تنک، تنک، نسبتاً انبوه - درمجموع 117 تاکسون گیاهی مشاهده و نمونهبرداری شد که از این تعداد 112 تاکسون در حد گونه و 5 تاکسون در حد جنس شناسایی شد. از بین این تعداد 5 گونه متعلق به گونههای درختی و درختچهای بوده که متعلق به دو تیره گیاهی هستند که شامل: گونههای درختی: بلوط ایرانی یا برودار - Quercus Brantii Lindl. - ، دارمازو - Quercus infectoria Oliv. - ، یوول - Quercus libani Oliv. - ، زالزالک زرد - Crataegus azarolus L. - و بادام - Amygdalus sp. - است. همچنین تعداد 112 گونه علفی و بوتهای در مناطق موردمطالعه شناسایی شد. این تاکسونها به 87 جنس و 29 تیره تعلق دارند.
میانگین شاخصهای تنوع زیستی برای گونههای علفی در قطعات نمونه برداشتشده در تودههای موردمطالعه به شرح مندرج در جدول 1 است. همانطور که در جدول 1 مشاهده میشود بین میانگین شاخصهای غنای گونهای مارگالف، تنوع گونهای شانونوینر، یکنواختی شانونوینر و همچنین تنوع گونهای سیمپسون - گونههای علفی - ؛ در مناطق موردمطالعه اختلاف معنیداری وجود ندارد.
جدول 1 میانگین شاخصهای غنا و تنوع گونهای گونههای علفی در تودههای موردمطالعه
میانگین شاخصهای تنوع زیستی برای گونههای درختی در قطعات نمونه برداشتشده در جدول 2 آورده شده است و نشان از آن دارد که بین میانگین شاخصهای غنای گونهای مارگالف، تنوع گونهای شانونوینر، یکنواختی شانونوینر و همچنین تنوع گونهای سیمپسون - گونههای چوبی - ؛ در منطقه موردمطالعه اختلاف معنیداری وجود ندارد.
جدول 2 میانگین شاخصهای غنا و تنوع زیستی گونههای درختی در تودههای موردمطالعه
بحث و نتیجه گیری
