بخشی از مقاله
منابع و ماخذ
-1 اسدي، م..1364بررسی جوامع گیاهی جنگل خیرودکنار، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده منابع طـبـیـعـی، دانشگاه تهران.
-2 ثابتی، ح..1374 جنگلها، درختان و درختچههاي ایران. انتشارات دانشگاه یزد . ص.750
-3 شیخ الاسلامی، ع. نمیرانیان، م. بررسی مشخصههاي کمیو کیفی نمدار در جنگلهاي (حوزه) غرب مـازنـدران.
مجله علوم کشاورزي. سال هشتم. شماره .3 ص .87-71
-4 قهرمان، الف..1362 فلور رنگی ایران. انتشارات مو سسه تحقیقات جنگلها و مراتع، وزارت کشاورزي .شـمـاره انتشار .493 جلد چهارم.
-5 گرجی بحري، ي..1379 بررسی طبقه بندي، تیپولوژي و برنامهریزي جنگلشناسی در جنگل تحقـیـقـاتـی واز.
پایان نامه دکتري، دانشگاه تهران. ص .138
مقدمه
نگرش به جنگل از دیدگاه توسعه پایدار، لزوم حفظ گونههاي جنگلی را بهعنوان ذخیره ژنتـیـکـی در
اولویت قرار میدهد. از این رو شناسایی گونههاي جنگلی و ترکیبات درختی گام مهمی در جهت رسیدن بـه اهداف جنگل شناسی مبتنی بر توسعه پایدار را فراهم می نماید .
نمدار یکی از گونههاي جنگلهاي شمال میباشد که علاوه بر ارزش اکولوژیک از ارزش اقتـصـادي
نیز برخوردار میباشد. در این تحقیق بعد از شناسایی رویشگاههاي این گونه در جنگلهـاي حـوزه غـرب مازندران، برخی از رویشگاههاي انتخاب ودر هر رویشگاه با هدف بررسی ترکیبات درختی و تـیـپ هـاي جنگلی نمدار، مطالعات انجام گرفت.
در ایران روي گونه نمدار، بجز مطالعات مربوط به پراکنش این گونه مطالعات چندانی انجام نگرفـتـه
است. شیخ الاسلامی((1381 مشخصههاي کمی و کیفی نمدار و محاسبات آماري مربوط به قطعات نمونه ایـن تحقیق را در جنگلهاي غرب مازندران مورد بررسی قرار داد.
مطالعات اسدي (1364) در جنگل خیرودکنار نشان میدهد که این گونه در ارتفاعات پایین با گونـه شمشاد، تشکیل جامعه نمدار- شمشادستان را میدهد. اما مطالعات مشابه بر روي گونه شیـردار (رمضـانـی
(1378، پلت (ثاقب طالبی (1378 آلوکک (شیخ الاسلامی(1375 و سایر گونهها نیز انجام گرفته است.
گونه نمدار گونهاي است مزوفیل و سایه پسند که بصورت تک پایه در جنگلهاي راش و بلوط رشـد می نماید. در تالش و ایران در تودههاي توسکا ییلاقی با شیردار، خرمندي و شب خسب همراه میباشـد. ایـن
گونه در قفقاز در درههاي مرطوب و در سایه مشاهده میگردد و در کنار راش و بلوط، همراه با گونه هـاي ون، ملج، گلابی وحشی، ازگیل و ولیک رویش دارد. در شمال آناتولی زیرگونههاي نمدار در تـوده هـاي
جنگلی آمیخته پهن برگ و سوزنی برگ (پیسه آ و نراد) در ارتفاع 300 تا 1500 متر از سطح دریا گسترش دارد. در ایران از ارتفاع 100 تا 1600 متر و گاهی تا ارتفاع بالاي 2000 متر 2400)متر از سطح دریـا) و در قفقاز تا ارتفاع 2200 متر در ارمنستان گزارش شده است ( براوکس، .(1978
نمدار در قسمتهاي مرکزي و جنوبی اروپا، مناطق کوهستانی بین دریا سیاه و خزر با اقلیم بـحـري گسترش داشته، ولی در اقلیم بري پراکنش ندارد. پراکنش آن بهصورت انفرادي و پراکنده در جوامع جنگلی متفاوت در اروپا حضور داشته و رویشگاههاي با اقلیم مرطوب را ترجیح میدهد. همچنین طالب خاك هـاي عمیق و آهکی با هوادیدگی خوب و زهکشی مناسب است. در چنین شرایطی به ارتفاع 35 متر و قطر 2 متـر میرسد. گونهاي است حساس به سرماي دیررس بوده و نیاز نوري نهالهاي آن بیش از راش و ممرز اسـت
(لایبوندات،.(1984
گسترش نمدار در غرب، جنوب و مرکز اروپا تا قفقاز وآسیاي صغیر مشاهده میشـود. نـمـدار در جنگلهاي پهن برگ آمیخته مناطق کوهستانی و تپه ماهوري حضور دارد و رویشگاههاي با هواي مرطـوب، زمستانهاي معتدل و تابستانهاي گرم و داراي خاكهاي مرطوب آهکی غنی از مواد غذایی را تـرجـیـح میدهد (آیس و همکاران،.(1993
در جوانی ریشههاي نمدار ابتدا بهصورت عمیق در خاك نفوذ نموده و سپس ریشههاي جانبی آن در خاك نفوذ میکند. در سن 20 تا 30 سالگی در محیط باز تولید بذر می نماید. دیر زیستی نمدار بسیار طولانـی
شیخعنوانالاسلامیمقالهو همکاران 43
میباشد. در اروپا تا ارتفاع 1600 متر از سطح دریا گسترش داشته، اما بهترین کیفیت جنگل شـنـاسـی در محدوده 1000 متر بالاتر از سطح دریا نشان میدهد. این گونه در خاكهاي آهکی اسکلتی خشک تا نسبـتـا مرطوب به خوبی ظاهر میشود. درختی است گرما دوست، از نظر رقابت گونهاي است ضعیف و در مجموع پرتوقع میباشد. در جوانی نهالها نسبت به سایه بردبار است(آنونیموس،.(1993
مواد و روشها
گیاهشناسی گونه نمدار
براي نمدار در ایران چند گونه شناسایی و معرفی شده است. قهرمان((1362گونه نمدار را بـا نـام علمیتیلیا پلاتی فیلوس زیر گونه کاوکازیکیا1 معرفی نموده است. مشخصات این گونه بهشرح زیر میباشـد.
نمدار درختی است با ارتفاع15 تا 35 متر، ساقه داراي پوست صاف، بهتدریج تیره و شکافته شده، بـرگ هـا
متناوب با زاویه انحراف 1/2، طول دمبرگ 5 تا 10 سانتیمتر، ساده، داراي دندانههاي بزرگ اره اي، تـخـم مرغی، در قاعده مقطع و مورب ، نوکدار، در سطح پشتی کمرنگ، در کنار رگبرگها کرکدار. گلها سفیـد یا تقریبا زردفام، معطر، مجتمع در گرزنهاي با 3 تا 8 گل، واقع بر براکتههاي طویل 9-5×2-1) سانتیمتـر) و
غشایی، بهرنگ سفید و متمایل به زرد، پرچمها متعدد 30) تا(40، با میلههاي طویل تر از جام، تخمدان کرکینه پوش یا فاقد جام، میوه گلابی شکل و پوشیده از کرك. زمان گل دهی اردبیهشت ماه است. مناطق انتـشـار
شامل: جنگلهاي کدوم، رستم آباد، سفید رود و آستارا در گیلان، جنگلهاي بین کلاردشت و مرزن آبـاد،
بین تنکابن و چورته، دره چالوس، دره تالار قائم شهر، پل زنگوله، کجور در مازندران، مینودشت و جنـگـل گلستان و همچنین ارسباران میباشد.
ثابتی (1374) نمدار را با نام علمیتیلیا بگونیفولیا2 معرفی میکند. نمدار درختی است بـزرگ و بـه ارتفاع 20 متر،که داراي تاج کروي و گرد میباشد. پوست تنه صاف و بهرنگ خاکستري تیره است و روي آن فرو رفتگیهاي کوچکی مشابه جاي ساچمه دیده میشود.گلهاي زرد و معطر آن در اواخر خرداد مـاه شکفته میشود. پایک این گلها با برگههاي فرعی بلند و کشیده همراه بوده که با رنگ سبز مغز پستـه اي روشن خود کاملا مشخص است. برگهاي این درخت قلبی شکل، کمینامتقارن، دندانه دار و نوك تیـز و
غشایی میباشد. عامل اصلی تفاوت بین گونههاي مختلف نمدار در تیزي دندانههاي حاشیه برگ، محل خارج شدن پایک گل از روي برگه، تعداد گل، شکل میوه و صاف بودن یا کرکداربودن آن میباشد، که به مطالعه دقیق و وسیع نیاز دارد.
روش تحقیق
در این مطالعه با توجه به اهداف مورد نظر، انتخاب مناطق مورد بررسی بـر اسـاس طـرح هـاي جنگلداري، تجارب کارشناسان جنگل، نظرات قرقبانان جنگل بوده و در نهایت با جنگل گردشی مناسبترین مناطق تعیین گردید. جهت پراکنش مناسب قطعات نمونه در کل ناحیه مورد بررسی، سه منطقه رویان، نوشهر و رامسر در نظر گرفته شده، در هر منطقه در سه طبقه ارتفاعی از سطح دریاي آزاد (کمتر از500 متر،500 تا
1000 متر و بیش از 1000 متر از سطح دریاي آزاد) رویشگاههاي مورد نظر انتخاب گردیدند. در نهایـت 9
1- Tilia platyphyllus Scop. Subsp. Caucasica 2- Tilia begonifolia Stev.1846
44 مجله علمی پژوهشی علوم کشاورزي
رویشگاه براي این مطالعه در نظر گرفته شد.
روش انتخاب قطعات نمونه در هر منطقه بهعلت پراکنده بودن گونه نـمـدار در رویشـگـاه هـا،
نمونه برداري انتخابی بوده است. هر قطعه نمونه بهعلت پراکندگی و دوري پایه نمدار از هم یک هکتـار در
نظر گرفته شده تا تعداد پایه مشخصی از نمدار را بتوان در هر قطعه نمونه انتخاب نمود. بنابراین در هر منطقه به انتخاب 3 قطعه نمونه به مساحت یک هکتار و بهشکل مربع اقدام گردید. در هر یک از این قطعات نمونه وضعیت توده (شامل ارتفاع از سطح دریا، جهت دامنه، درصدشیب و درصد تاج پوشش) مشخص شده و تمام گونههاي درختی تعیین شدند. قطر برابر سینه با نوار قطر سنج و قطر تاج در روي زمین در دوجهت مختلف با متر، ارتفاع کل با شیب سنج سونتو براي تمام گونهها اندازه گیري شد. پوشش علفی در قطعات نمونه فرعی مربعی شکل به مساحت 100 متر مربع و به شکل مربع بررسی شد، تعداد این قطعات نمونه فرعی 5 قـطـعـه بوده که چهار قطعه در چهار گوشه قطعه نمونه اصلی و یک قطعه نمونه فرعی در مرکز قطعه نمونه اصـلـی قرار گرفته بود.
در طبقه بندي و تیپ بندي گونههاي درختی از فراوانی گونهها (درصدآمیختگی) استفاده شده اسـت.
اساس کار بدین صورت است که اگر گونهاي بیش از 90 درصد ترکیب درختی را نشان دهد، تیپ به نـام
گونه مربوطه نامگذاري و تیپ خالص آن گونه معرفی میشود (همانند تیپ خالص راش). در صورتـی کـه درصد آمیختگی گونه غالب اول بین 50 تا 90 درصد، گونه دوم کمتر از آن و گونه سوم کمتر از 10 درصد باشد، آن تیپ با دو گونه معرفی میشود که بین دو گونه اول و دوم از علامت (- ) استفاده میشود (همانند تیپ راش- ممرز). اگر درصد آمیختگی گونه غالب اول کمتر از 50 درصد، گونه دوم کمتر از آن و گونـه
سوم کمتر از 10 درصد باشد، این تیپ نیز با دو گونه و علامت ویرگول(،) بین آنها مشخص مـی گـردد
(همانند تیپ راش، ممرز). در هر دو حالت اگر درصد گونه سوم (یا چهارم) بیش از 10 درصد باشـد، نـام
تیپ با سه گونه (یا چهارگونه) معرفی میشود که براي گونه سوم (یا چهارم) از کلمه همراه استفاده میشود
(همانند تیپ راش- ممرز همراه نمدار). تیپهایی که با یک و یا دو گونه درختی معرفی میشوند، بهعنـوان
تیپ اصلی و تیپهایی که با بیش از دو گونه معرفی میشوند به عنوان تیپ فرعی مشخص میگردنـد کـه
گونه اول گونه اصلی، گونه دوم بهعنوان گونه فرعی و گونه سوم (یا چهارم) بهعنوان گونه همراه نـامـیـده میشود(گرجی،.(1379
نتایج
بررسی پوشش علفی در قطعات نمونه نشان میدهد که گونههاي اسپرولا، کارکس، چلرك، فرفیـون، متامتی، گزنه سفید، سرخس لانه پرنده، زنگی دارو، تمشک، کوله خاص و بنفشه در بیشتر قطعات نـمـونـه وجود دارند. درصد پوشش علفی در کل قطعات نمونه بهطور متوسط 107 درصد (به علت تفاوت بلندي در پوشش علفی و وجود پوشش مشترك) و حداقل 46 درصد در قطعه نمونه 10 (نوشهر، ارتفاع کمتـر از500
متر) و حداکثر 148 درصد در قطعه نمونه 4 (رویان، ارتفاع 500 تا1000 متر) میباشد (جدول.(1
بررسی گونههاي درختی بر اساس درصد تاج پوشش نشان میدهد که گونههاي ممرز، پلت، شیـردار در تمام قطعات نمونه و راش، خرمندي و انجیلی دراکثر قطعات نمونه همراه با گونه نمدار وجود داشـتـه و
شیخعنوانالاسلامیمقالهو همکاران 45
