بخشی از مقاله
چکیده
در این پژوهش که در بهار و تابستان 1393 در گلخانه مرکز تحقیقات گرگان انجام گرفت اثرات دور آبیاري و کاربرد ازتوباکتر بر شاخص مورفولوژي گیاه - علوفهاي - سسبانیا - Sesbania aculeta - موردبررسی قرار گرفت. تلقیح ازتوباکتر همزمان با کشت صورت گرفت. این آزمایش با دو عامل، خشکی در سه سطح - دور آبیاري 4 روزه، 8 روزه 12 روزه - و استفاده از ازتوباکتر در دو سطح - مصرف، عدم مصرف - بهصورت فاکتوریل، در قالب طرحهاي کاملاً تصادفی در چهار تکرار و در شرایط - حوضچه لایسیمتري - گلخانهاي اجرا شد. حدود یک ماه پس از کشت سسبانیا، تنش خشکی اعمالشده و نمونه برداري نه هفته پس از تنش - قبل از گلدهی - صورت گرفت. ارتفاع بوته و طول ریشه تحت تأثیر فاکتور دور آبیاري در سطح 99 درصد اختلاف معناداري داشتند درحالیکه فاکتورهاي ازتوباکتر و اثرمتقابل دور آبیاري در ازتوباکتر اخلاف معناداري نداشتند؛ اما شاخص سطح برگ LAI تحت تأثیر ازتوباکتر و دور آبیاري اختلاف معناداري در سطح 99 درصد را نشان داد اما اثر متقابل ازتوباکتر در دور آبیاري اختلاف معنیداري بر سطح برگ نداشت، به نظر میرسد در دور آبیاري با فاصله زمانی کمتر و استفاده از باکتري غیر همزیست ازتوباکتر با افزایش جذب برخی عناصر و تثبیت نیتروژن باعث رشد بهینه و بهبود صفات مورفولوژي گیاه سسبانیا میشود.
مقدمه
آب یکی از مهمترین عوامل مؤثر در عملکرد است و تنش آب در گیاهان علوفهاي سبب کاهش سرعت رشد، کاهش سطح برگ و نهاًیتا کاهش تولید میشود. میزان حساسیت به تنش به این موضوع وابسته است که چه میزان از ماده خشک تولیدي بهعنوان عملکرد اقتصادي تلقی میشود. گیاه سسبانیاآکیولاتا بانام انگلیسی دهینچا از تیره لگومینه با عدد کروموزومی 2n=12 و جزء گیاهان C3 است باقابلیت تثبیت نیتروژن بالا و معمولاً داراي ریشههاي هوایی یکی از مشکلات تولید مواد غذایی گیاهان زمان بهرهوري از آنهاست یعنی هرچقدر سرعت تولید مواد در گیاه زیاد باشد آن گیاه مناسب شناخت میشود. از این نظر بسیاري از گونههاي سسبانیا سرعت رشد بالایی دارند - که از این نظر براي تولید علوفه دامها قابل بهره برداري هستند بهطورکلی بیلان مناسب آب در شرایط خشکی به دو طریق میتواند حاصل شود: یکی بهبود کارایی جذب آب و دیگري کاهش تلفات آب از طریق تبخیر است. تنش خشکی از عوامل مهم کاهش محصولات کشاورزي در دنیا میباشد و میتواند محصولات کشاورزي را حتی به نصف هم برساند. بسیاري از مناطق دنیا خشک و بیآب هستند نسبت به بسیاري از گونههاي لگومینوزه مقاومت زیادي به خشکی دارد و دوران بیآبی را بهتر تحمل میکند؛ بنابراین در کویرزدایی از این گیاه میتوا استفاده کرد. مایرز و همکاران - 2 - در تحقیقی دورههاي آبیاري 42،28،14،7، روز را در چهار رقم سورگوم بررسی و بر اساس نتایج اعلام نمودند که هر چه فواصل بین آبیاري متوالی کمتر شود، ریشهها کمعمقتر بوده و جذب آب بیشتر از لایههاي سطحی خاك صورت میگیرد و بالعکس در دور آبیاري با فواصل بیشتر درنتیجه نفوذ عمقی ریشه، جذب آب بیشتر از لایه هاي پایینتر خاك صورت میگیرد و به این ترتیب گیاه خود را یا شرایط محیطی سازگار میکند.
.مواد و روش
این آزمایش در سال زراعی 93 - بهار و تابستان - در گلخانه لایسیمتري مرکز تحقیقات کشاورزي مرکز گرگان اجرا شد.
گلخانه لایسیمتري داراي شرایط گلخانهاي بود و کف آن داراي حوضچههایی به ابعاد 2/5×4 متر میباشد. حوضچهها تا عمق 30 سانتیمتري از خاك مناسب کشت پرشده است و از عمق پایینتر گرابیل و ماسه بادامی و حدود 25 سانتیمتر و همچنین لوله هاي شبکهبندي شده براي زهکشی آب وجود دارد. جهت تعیین برخی از خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاك قبل از اقدام به کشت چندین نمونه تا عمق 0-30 سانتیمتر خاك بهطور تصادفی تهیه شد و پس از اختلاط نمونه ترکیبی یک کیلوگرمی جهت تجزیه به آزمایشگاه خاكشناسی ارسال شد؛ که نتایج بهدستآمده از تجزیه خاك در جدول زیر نشان داده شده است. این آزمایش بهصورت فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی در چهار تکرار و با دو عامل، خشکی در سه سطح - دور آبیاري - 4 - روزه، 8 روزه، 12 روزه - استفاده ازتوباکتر در دوسطح - مصرف و عدم مصرف - و در شرایط گلخانهاي اجرا شد. ابتدا بذر گیاه Sesbania را پس از انتخاب بذور همگن و ضدعفونی شدن، در ظرف پتري که کف آنها با کاغذ صافی پوشیده شده، قرار داده و در اتاقک جوانهزنی در دماي 20 ±2 درجه سانتیگراد، نگهداري شدند. بعد از سه روز بذرهاي جوانهزده، جهت کشت به حوضچههاي لایسیمتري انتقال یافت، تلقیح بذور با مایع تلقیح همزمان با کشت صورت گرفت. حدود یک ماه بعد از کشت بذر سسبانیا تنش خشکی اعمال میشود و نه هفته بعد از اعمال تنش نمونهگیري انجام شد. سطح برگ با استفاده از دستگاه سطح برگ سنج بر حسب سانتیمتر اندازهگیري شد. پس از خارج کردن ریشه از خاك آن را با آب شسته و طول آن اندازهگیري شد.
جدول -1 خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاك محل اجراي آزمایش در عمق صفرتا سی سانتیمتر
نتایج و بحث
ارتفاع بوته: بر اساس نتایج حاصل از تجزیه واریانس دادهها مشخص که احتمال 99 درصد فاکتورهاي دور آبیاري اثر معنیداري دارند - جدول . - 2 بهطوريکه مقایسه میانگین دادهها - جدول - 3 بیان دارد که بیشترین ارتفاع بوته در دور آبیاري چهارروزه 235,6 - سانتیمتر - و کمترین آن در دور آبیاري دوازدهروزه 147,9 - سانتیمتر - است. همچنین اثر متقابل ازتوباکتر در دور آبیاري اختلاف معناداري نشان نداد. طول ریشه: طبق نتایج تجزیه واریانس دادهها بهاحتمال 99 درصد فاکتور دور آبیاري اثر معناداري بر طول ریشه دارد
جدول2 بر اساس مقایسه میانگین دادهها - جدول - 3 بیشترین مقدار طول ریشه در دور آبیاري چهار روزه 29,2 - سانتیمتر - و کمترین مقدار آن در آبیاري دوازده روزه - 22,5 - است. همچنین اثر متقابل ازتوباکتر در دور آبیاري غیرمعنیدار شده است. سطح برگ :LAI بر اساس نتایج تجزیه واریانس داده فاکتورهاي ازتوباکتر و دور آبیاري بهاحتمال 99 درصد اختلاف معناداري دارند - جدول. - 2 طبق مقایسه میانگین دادهها - جدول - 3 بیشترین مقدار سطح برگ در مصرف ازتوباکتر - 5,22 - و کمترین آن در عدم مصرف ازتوباکتر - 4,53 - و همچنین در فاکتور دور آبیاري بیشترین مقدار آن در آبیاري چهار روزه - 7,25 - و کمترین آن در دوازده روز آبیاري - 2,91 - است. اثر متقابل ازتوباکتر در دور آبیاري اخلاف غیر معنیدار بود.
بحث
رزمی و قاسمی - 3 - کاهش ارتفاع ساقه - بوته - سورگوم در تنش خشکی را گزارش نمودند و بیان داشتند که کاهش ارتفاع بوته در تنش متوسط به علت کاهش طول میانگره و در تنش شدید به علت کاهش تعداد و طول میانگره بوده است. سایر - 5 - در همین رابطه اظهار داشت که تنش آبیاري بر شاخص سطح برگ و سرعت رشد آن اثر منفی داشته و این شاخص را 20 درصد کاهش داد. محققین افزایش وزن تر بخش هوایی، تعداد برگ وارتفاع بوته ذرت که با باکتري سودوموناس تلقیح شده بود را گزارش کردند . - 1 - همچنین روهیتاشا و همکاران - 4 - افزایش تعداد برگهاي بوته ذرت تلقیح شده با باکتري سودوموناس فلوروسنت راگزارش کردند.
جدول -2 تجزیه واریانس صفات
* و ** به ترتیب معنیدار در سطح احتمال 5 و 1 درصد و :ns غیر معنیدار
جدول -3 مقایسه میانگین اثرات اصلی بر مقدار صفات مورفولوژي
میانگین هایی که داراي حروف مشابه میباشند ازلحاظ آزمون LSD داراي اختلاف معنی دار نمی باشند.
