بخشی از مقاله
چکیده
به منظور ارزیابی روشهاي مختلف آبیاري بر برخی صفات مرفولوژیک برنج، آزمایشی در سال 1394 در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه گنبد کاووس انجام شد. آزمایش به صورت اسپلیت فاکتوریل با سه تکرار اجرا شد. کرتهاي اصلی شامل سه روش آبیاري - غرقابی، زیرسطحی و قطرهاي - و کرتهاي فرعی دو سطح پلیمر 0 - و 60 گرم در متر مربع - و سه سطح ورمی کمپوست 0 - ، 15 و 30 تن در هکتار - بودند. صفات مورد مطالعه شامل ارتفاع بوته، تعداد پنجه، طول برگ پرچم، طول پدانکل و میزان کروفیل بودند. نتایج آزمایش نشان داد که روشهاي آبیاري اثر معنیداري بر تمامی صفات اندازه گیري شده داشت.
همچنین اثر متقابل پلیمر و ورمی کمپوست بر صفات تعداد پنجه و طول برگ پرچم در سطح احتمال یک درصد معنیدار شد.
به علاوه اثر متقابل آبیاري و ورمی کمپوست بر صفت تعداد پنجه در سطح پنج درصد و بر میزان کلروفیل برگ در سطح یک درصد معنیدار شد. بیشترین و کمترین تعداد پنجه به ترتیب از آبیاري قطرهاي و آبیاري زیرسطحی بدست آمد. در حالی که بیشترین ارتفاع بوته در آبیاري غرقابی مشاهده شد. پلیمر بر صفات ارتفاع بوته، تعداد پنجه، طول برگ پرچم و طول پدانکل اثر افزایشی داشت.
کلمات کلیدي: آبیاري زیرسطحی، برنج، پلیمر، ورمی کمپوست.
مقدمه
کشاورزي به عنوان یکی از بخشهاي حیاتی کشور نقش بسیار حساسی در برنامههاي توسعه اقتصادي و اجتماعی دارد. کشت برنج نیز در جایگاه خود داراي ارزش و اهمیت ویژهاي بوده و بعد از گندم غذاي اصلی مردم جهان را تشکیل میدهد . - 1 - با توجه به محدودیت منابع، استفاده بهینه از آب موجود ضروري است و افزایش کارایی مصرف آب با برنامه ریزي صحیح و به کارگیري روشهاي مناسب آبیاري دو راهکار مناسب استفاده از آب است. افزایش راندمان آبیاري با پذیرش و توسعه فنون جدید آبیاري نظیر روشهاي آبیاري تحت فشار و آبیاري زیرسطحی با استفاده از کپسولهاي رسی متخلخل امکان پذیر خواهد بود. از محاسن روش آبیاري زیرسطحی یکنواختی توزیع آب در خاك، کاهش تلفات نفوذ عمقی، افزایش بازده کاربرد آب، خودکار نمودن نحوه آبیاري، کاهش هزینه کنترل علف هرز، مناسب براي انواع مختلف خاكها و گیاهان و امکان استفاده از آب شور در آبیاري می باشد. تحقیقات نشان داده است که آبیاري تناوبی باعث کاهش معنیدار ارتفاع بوته، تعداد دانه و درنتیجه عملکرد دانه میشود . - 4 -
کودهاي آلی و پلیمرهاي سوپر جاذب از جمله مواد مناسب براي افزایش ظرفیت نگهداري آب در خاك هستند. در شرایط تنش کم آبی که رطوبت مورد نیاز گیاه کاهش مییابد، کودهاي آلی و پلیمر سوپر جاذب میتوانند با نگهداري رطوبت در خود، آن را در اختیار گیاه قرار دهند و در کاهش تنش موثر باشند. پلیمرها از واحدهاي کوچک تکرار شونده که توسط اتصال به یکدیگر تشکیل زنجیرههاي بزرگ میدهند به وجود آمده و شامل انواع کاتیونی، آنیونی و خنثی میباشند. نوع آنیونی این پلیمرها در کشاورزي با داشتن بار منفی مورد استفاده قرار میگیرد . - 3 - مطالعات نشان دادهاند که استفاده از ورمی کمپوست سبب بهبود ترکیب شیمیایی، فراهم آوري نیتروژن ، فسفر و پتاسیم و افزایش مقدار مواد آلی خاكهاي زراعی میشود. تاًثیر مثبت و معنیدار ورمی کمپوست بر ارتفاع بوته، تعداد پنجه و تجمع ماده خشک در برنج گزارش شده است . - 4 - این تحقیق بدنبال آن است تا تاثیر پلیمر و ورمی کمپوست در دو نوع آبیاري غرقابی و زیرسطحی را بر برخی صفات مرفولوژیکی در برنج رقم هاشمی را مورد تحلیل و بررسی قرار دهد.
مواد و روشها
به منظور بررسی اثر روشهاي مختلف آبیاري بر صفات مرفولوژیکی برنج آزمایشی طی سال زراعی 1394 در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه گنبد کاووس با عرض جغرافیایی 37 درجه و 16 دقیقه شمالی و طول جغرافیایی 55 درجه و 12 دقیقه شرقی و ارتفاع 45 متر از سطح دریا انجام گرفت. قبل از اجراي آزمایش از خاك مزرعه نمونه گیري شد و خصوصیات فیزیکوشیمیایی خاك تعیین شد. براساس نتایج حاصله بافت خاك لوم رسی سیلتی بود، هدایت الکتریکی 1/1 دسی زیمنس بر متر و اسیدیتهي آن 7/6 بود. این آزمایش بصورت اسپلیت فاکتوریل با 3 تکرار اجرا شد. فاکتور اصلی عبارت است از سیستمهاي آبیاري شامل متداول، زیرسطحی، قطرهاي و فاکتورهاي فرعی شامل دو سطح پلیمر - صفر و 60 گرم در متر مربع -
و سه سطح ورمی کمپوست - صفر، 15 و 30 تن در هکتار - بودند. زمین مزرعه با توجه به نقشه طرح آزمایشی در کرتهاي مورد نظر آماده شد. در روش آبیاري غرقابی، زمین به صورت متداول آماده سازي شد و براي تهیه تیمارهاي آبیاري زیرسطحی خاك هر کرت تا عمق 40 سانتیمتر برداشته شده و کپسولهاي رسی متخلخل کارگذاري شد. سیستم آبیاري شامل سه خط لوله اصلی - به تعداد تیمارها - بود. لولههاي اصلی در کنار زمین پهن شده و آب مورد نیاز براي هر تیمار با استفاده از لولههاي 16 میلیمتري به ابتداي هرکرت برده شد. نازلهاي آبیاري قطرهاي سطحی از نوع نتافیلم 8 لیتر برساعت و فاصله خروجیها - قطره چکانها - روي نوار، 40 سانتیمتر بود. براي تهیه هر یک از تیمارهاي پلیمر و ورمی کمپوست مقدار آن محاسبه و توزین و به هر کرت اضافه شده و تا عمق 20 سانتیمتر با خاك مخلوط شد. بذرپاشی در خزانه با بذوري که داراي جوانههایی به طول 2- 3 میلیمتر بودند در اردیبهشت ماه انجام گردید. نشاءکاري در کرتهایی به ابعاد 1*3 متر با فاصله 20*20 سانتیمتر و به تعداد سه گیاهچه در هر کپه انجام شد. مقادیر کود مصرفی براساس آزمون خاك به صورت پایه و سرك به طور یکسان در کرتها مصرف شدند. در طول آزمایش دو مرتبه وجین علف هرز انجام گرفت. از هر کرت تعداد 10 بوته به صورت تصادفی انتخاب و صفات ارتفاع بوته، تعداد پنجه، طول برگ پرچم، طول خوشه، طول خروج غلاف و میزان کلروفیل اندازه گیري شد. تجزیه آماري و آنالیز دادهها با برنامه کامپیوتري حAح و ئکطxغ انجام شد و مقایسه میانگینها با آزمون خحع در سطح پنج درصد صورت گرفت.
نتایج و بحث
براساس نتایج تجزیه واریانس اثر آبیاري بر تمامی صفات در سطح احتمال یک درصد معنیدار شد. اثر پلیمر نیز بر صفات ارتفاع بوته و طول برگ پرچم در سطح احتمال پنج درصد و بر صفات تعداد پنجه و طول خروج از غلاف در سطح احتمال یک درصد معنیدار شد. اثر متقابل پلیمر در ورمی کمپوست بر صفات تعداد پنجه و طول برگ پرچم در سطح احتمال یک درصد معنیدار شد. همچنین اثر آبیاري در ورمی کمپوست بر تعداد پنجه در سطح احتمال پنج درصد و بر میزان کلروفیل در سطح احتمال یک درصد معنیدار بود - جدول . - 1
جدول-1 تجزیه واریانس اثر آبیاري، ورمی کمپوست و پلیمر بر برخی صفات مرفولوژیکی در برنج.
ارتفاع بوته:
نتایج مقایسه میانگین نشان داد که بیشترین ارتفاع بوته مربوط به آبیاري غرقابی با 112/71 سانتیمتر بود . کمترین آن مربوط به آبیاري زیرسطحی با 101/39 سانتیمتر بود. تیمارها در کلاسهاي متفاوت از لحاظ آماري قرار گرفتند - جدول . - 1 ارتفاع
بوته اگرچه از عوامل وابسته به ژنتیک محسوب میشود، اما از جمله صفات گیاهی است که نسبت به اجزاي عملکرد راحتتر تحت تاثیر عوامل محیطی قرار میگیرد. مقایسه میانگین مقادیر مختلف پلیمر نشان داد که ارتفاع بوته در تیمار 60 گرم در متر مربع با 108/67 سانتیمتر، بیش از تیمار شاهد با 105/26 سانتیمتر بود - جدول . - 3 نتایج پژوهشها بیانگر افزایش ارتفاع بوته با کاربرد 40 کیلوگرم در هکتار پلیمر سوپرجاذب در مقایسه با تیمار شاهد بود . - 3 -
جدول -2 مقایسه میانگین اثر روشهاي مختلف آبیاري بر برخی صفات مورفولوژیکی در برنج.
