بخشی از مقاله
تأثیرموسیقی در شعر کودک - ×با نگاهی به ترانه ی باران گلچین گیلانی -
چکیده
هدف مقاله ی حاضر آن است که نشان دهد موسیقی شعر بیش از هر عامل دیگر در شعر ارزش دارد و اصولاً شعر کودک بدون موسیقی دوام نخواهد داشت و آن چه سبب گرایش کودکان به شعر می شود، عامل موسیقی است .در این میان می توان از شاعر گیلانی ،مجد الدین میر فخرایی ،معروف به گلچین گیلانی نام برد .با نگاهی به شعر »باران« وی می توان به سادگی دریافت این شاعر، موسیقی و وزنی را برای دنیای کودکان به ارمغان می آورد که با روح و جان آن ها پیوند می خورد. حُسن کاربرد نیروی قافیه نیز در شعر او تأثیر فراوان گذاشته است.
اساساً شعر کودک باید در کنار موسیقی ،توصیفی و حسی نیز باشد چون تصویرهای بصری ،تأثیر گذارترین تصویرها ست .با نگاهی کوتاه به شعر »باران«می توان صفای کودکانه،لطافت احساس نازکی خیال و تابلوی زیبایی را که وی در وصف طبیعت به تصویر کشانده است،حس کرد. توصیف بودن شعر او سبب شده است تا شعرش از لحاظ محور عمودی قوی باشد.
کلید واژهها: ادبیات، شعر، موسیقی، فضا و توصیف، کودکان، گلچین گیلانی، شعر باران.
مقدمه
ادبیات ایران زمین که به سان درختی کهن در ژرفای فرهنگ این مرزو بوم ریشه دوانده است ، همان اندیشه های زلال اندیشه ورانی است که فرهنگ ساز بوده و استوار به گسترش فرهنگ دُردانه ی ایران پرداخته اند.ولی ادبیات کودکان که از دل ادبیات رسمی کشور سربرآورده است ، نمی تواند دارای سابقه ی درخشانی باشد چون بسیاری از شاعران صاحب سبک پیشین هر چند »کودکانه «سروده اند اما هیچ گاه برای کودکان سخن سرایی نکرده اند.
امروز شاعران و نویسندگانی بزرگ در این گستره پهناور برای کودکان قلم فرسایی کرده اند و آثار پرنغز خویش را به یادگار نهاده اند اما هنوز آن گونه که لازم است حق آن ادا نشده است. شعر،تنفس روان کودک است همان گونه که زندگانی ِ تن به نفس کشیدن باز بسته است،حیات جان به شعر پیوسته است.تنفس در کوتاه ترین اندازه ، اساسی ترین نیاز تن را برمی آورد ،شعر هم باید بتواند اصولی ترین نیاز روان را کفایت کند.
مهمترین عنصراثرگذار بر روان کو دک ،وزن شعر است دلیلش هم این است که بچه ها با وزن پیش از دیگر عناصر آشنا می شود.تأثیرگذاری قافیه بر روان کودک در مرحله ی دوم اهمیت دارد.دلیل خوشایندی قافیه برای کودک ،خوش آیندی تکرار است.باید اذعان کرد که کودک پیش از آن به محتوای شعر بیندیشد ،حیران شعبده های وزن و تکرار متناوب خواهد بود. شعر خوب می تواند بهترین انگیزه ی کودکان برای اندیشیدن،خواندن و حتی نوشتن یا سرودن باشد که با شنیدن آن ، مناظر و تصاویر نهفته را در شعر به طور وضوح و زنده دریافت کنند؛یعنی هم چنان که به پرده ی سینما نگاه می کنند و تصاویر را می بینند ،با خواندن و شنیدن شعر نیز چنین حالتی به وی دست دهد. همه ی این ها روح کودکان را پرورش می دهد و شخصیت فرهنگی آن ها را برای آینده ای روشن می سازد.
ادبیات
معمولاً ادبیات هر ملتی را آیینه ی فرهنگ و تمدن آن ملت معرفی می کنند. زیرا تمام وجوه مدنیت ملت ها در آثار مکتوب آن ها جلوه گر است. در واقع ادبیات ملّی یک قوم در کنار سنت های هنری وفنّی بازمانده از روزگاران پیشین، مجموعه ی تمدن آن قوم را تشکیل می دهد. - مقدمه تاریخ ادبیات ایران و جهان - 1 - سال دوم آموزش متوسطه، ص - 3 برگ برگ ادب و فرهنگ ایران زمین، جلوگاه نمایش آثار منظوم و منثور فرهیختگان اندیشه وری چون فردوسی، عنصری المعالی، بیرونی، خیام، بیهقی، غزالی، سنایی، عطار، مولانا، سعدی، حافظ، صائب، دهخدا، نیما، و ... است که از زلال فرهنگ اسلامی جرعه ها نوشیده و با پشتوانه ی ذوق و کوشش خویش، آثاری ماندگار را رقم زده و سرمایه های بزرگ و پرمایه را به یادگار نهاده اند. مطالعه ی دقیق و عمیق این آثار جان را طراوت می بخشد، روح را به افق های شفاف و روشن پرواز می دهد و ذهن و ضمیر را شکوفا و بارور می سازد. بر جوانان ماست تا این یادها و یادگاری های عزیز را پاس بدارند، بشناسند، بشناسانند و زندگی امروز و فردای خویش را بر این پایه های استوار پی بریزند
ادبیات کودکان
دکتر علی اکبر شعاری نژاد که در زمینه ی ادبیات کودکان در ایران، نخستین کسی است که کتابی ارزشمند تألیف کرده است ،درباره تعریف ادبیات کودکان می گوید: » ادبیات کودکان به مجموعه آثار و نوشته هایی - کتاب ها و مقالات - گفته می شود که به وسیله ای نویسندگان متخصّص، برای مطالعه ی آزاد کودکان تهیه می شود و در همه ی آن ها، ذوق ، سطح رشد، نضج کودکان مورد توجّه است. -
نویسنده ی کتاب » کودکان و ادبیات رسمی ایران« تعریف دیگری از ادبیات کودکان ارائه می دهد و می گوید: » ادبیات کودکان، مجموعه ی نوشته ها و سروده ها و گفتارهایی است که از طرف بزرگسالان جامعه برای استفاده خرد سالان فراهم آمده است. تفاوت ادبیات کودکان و بزرگسالان در تفاوت نیازها و امکانات کودکان و بزرگسالان است. تمامی آثاری که در تمام حوزه های دانش بشری برای کودکان نوشته می شود و در آن خلاقیت هست، ادبیات کودکان می باشد.
خانم نسرین دخت عماد خراسانی نیز ادبیات کودکان را این گونه تعریف می کند: ادبیات کودکان را می توان مجموعه ای از افکار و آثار و نویسندگانی دانست که در راه گسترش فکر و دیدکودکان و پرورش دادن ذوق و استعدادهای آنان گام برمی دارند. ولی صاحبنظران به طور کلی بر این باورند که ادبیات بر دو اصل استوار می باشد: اول اصالت موضوع، یعنی تازه بودن مطلب و یا داشتن نگرش و دیدی تازه و نو نسبت به موضوعی کهنه و دوم تناسب قالب با محتوا، یعنی هم آهنگی محتوا با سبک نگارش و موضوع مورد بحث.
در مورد ادبیات کودکان اصل دیگری را نیز به اصول فوق اضافه می کنند و آن این است که ادبیات کودکان برای کودکان به وجود می آید و چون خوانندگان این آثار در مرحله ی رشد فکری و عاطفی هستند، خالق اثر وظیفه دارد با پیام رسانی خود به رشد همه جانبه ی شخصیت کودک کمک نمایند.
شعر
دکتر محمد رضا شفیعی کدکنی در کتاب موسیقی شعر ، این گونه شعر را تعریف می کند: »شعر حادثه ای است که در زبان روی می دهد و در حقی قت، گوینده ی شعر با خود شعر، عملی در زبان انجام می دهد که خواننده، میان زبان شعری او و زبان روزمره و عادی تمایزی احساس می کند. این تمایز می تواند علل بسیاری داشته باشد، عللی شناخته شده و عللی غیر قابل شناخت. اتفاقاً شعر حقیقی، شعر ابدی، همان شعری است که علت تمایز آن در زبان مبتذل و معمول، در تمام ساعات، قابل تعلیل و تحلیل نیست.
بشر به وسیله شعر رابطه ی خود را با جهان آشکار می سازد و حال و روز خود را با دنیایی که او در برگرفته است بر زبان می آورد. شعر زبان شادی، غم ها، آرزوها، دوستی ها و نفرت هاست. شعر زبان همدردی، هم زبانی و هم آهنگی است و به صورت سرودها و نوحه ها از مظاهر حس اجتماعی بشر است. شعر کلامی است لطیف، موزون و آهنگین که بشر به وسیله ی آن احساسات و عواطف و هیجانات خود را ابراز می دارد و به وجود خود آرامش می بخشد.
هم چنین، شاعر انگلیسی درباره ی شعر می گوید: » شعر ثبت بهترین و شادمانه ترین لحظه های شادترین و بهترین ذهن هاست... به این ترتیب شعر، بهترین و زیباترین چیزهای جهان را جاودانگی می بخشد. یک شعر، تصویری از زندگی است که با حقیقت ابدی آن بیان می شود. شعر کودک و اهمیت آن شعر کودک، کلامی است موزون و زیبا چه از حیث ترکیب اصوات و کلمات و چه از حیث مضمون.
شعر کودک بر پایه ی موسیقی
اصوات و کلمات بنا شده است و وسیله ای است برای بازی، حرکت و آواز او شعر درهای جدید بیان را برای اطفال می گشاید و ابرازی کاملاً متفاوت برای بیان تجربه ها و مشاهدات و احساسات در اختیارشان می گذارد. در زمانی که اطفال به وسیله ای دیدارهای صوتی و تصویری تلویزیون محصور شده اند، شعر سفر عاطفی بسیار جالبی دارد که در آن رؤیاها و احساس خویش را باز می یابند و نشانه های غم و شادی، هراس و نفرت خویشتن را می بینند.
آگینابارتو پیرامون اهمیت شعر نظرهای زیبایی دارد: » به نظر این شاعر کودکان، یکی از نقش های شعر، دادن پیام های اخلاقی است زیرا معتقد است که نتیجه گیری های اخلاقی که اطفال از شعرها می کنند تا آخر عمر با آنان باقی می مانند.
