بخشی از مقاله
چکیده
تحلیل به معنای " نیک گشودن گره" است. تحلیل یک شعر به بررسی آن در ابعاد مختلف زبانی، فکری، نحوی و. .. گفته می شود. شعر "باران" مجدالدین میرفخرایی از ماندگارترین ترانه های چند دهه اخیر شعرمعاصر می باشد. این شعر با زبانی ساده و صمیمانه، و سرشار از احساسات لطیف کودکانه به کتاب های درسی کودکان راه یافته و مخاطبان بسیاری را جذب نموده است. با بررسی دقیق و تحلیل یک شعر می توان دلایل ماندگاری آن را در اذهان مخاطبان بررسی نمود.
در این مقاله به نقد و بررسی چند جانبه ی مشهورترین شعر گلچین گیلانی، ترانه "باران" پرداخته شده و ابعاد مختلف زبانی و فکری و تصویرهای هنری آن مورد بررسی قرار گرفته شده است.تناسب وزن و قالب با فضای شاد شعر و آهنگ طبیعی سخن، استفاده از واژگان صمیمی و ساده، به کارگیری مناسب آرایه های بدیع لفظی و معنوی، توصیف های زیبا از طبیعت و حس صادقانه و نوستالژیک شاعر را می توان از مهم ترین دلایل موفقیت و شهرت ترانه "باران" دانست.
درآمد
شعر، شعر حقیقی، در تاریخ ادبیات هر ملتی همان است که بر لبان همگان و یا بخش هایی از جامعه جاری باشد.
نخستین شعر نو مجله سخن با نام "باران" سروده ای از گلچین گیلانی به چاپ می رسد.شعری که با وجود ظاهر نیمایی در واقع شعر نو به تعبیر نیمایی نیست. بحر طویل مدرنی است با مضمونی احساسی و کم ژرفا، با فضایی بارانی و لطیف.
شعر "باران" اولین شعر نویی است که به کتاب های درسی کوکان راه یافت و جایگاه خود را به عنوان یک شعر زیبا، ماندنی و اثرگذار در تاریخ شعر و ادب معاصر ایران تثبیت نمود. تأثیر گذاری این شعر آنقدر زیاد بوده که در بسیاری از کتاب های تاریخ ادبیات چند دهه اخیر از آن به عنوان یک شعر نو فاخر یاد شده است و نقدهایی هم بر آن نوشته اند. شفیعی کدکنی درباره تأثیرپذیری از این شعر چنین می گوید:
وقتی "باران" را برای نخستین بار در دوران نوجوانی می خواندم، احساس شگفتی به من دست داده بود، هم اکنون نیز پس از چهل و پنج سال، هر وقت تمام یا پاره ای از این شعر را می خوانم حالتی در من ایجاد می شود که از خواندن کمتر شعری برای من حاصل می شود، دست کم در مورد متأخران و معاصران این حکم را با اطمینان می توانم تأیید کنم.
در این مقاله سعی شده تا ابعاد مختلف فنی و هنری و فکری این شعر مورد نقد و تحلیل قرار گیرد و دلایل ماندگاری و جاری بودن همیشگی این ترانه در ذهن و زبان کودکان امروز و دیروز بررسی شود.
زندگی و شعر گلچین گیلانی
گلچین گیلانی نام شاعری یکی از شاعران نوگرای پیشاهنگ ایران است: مجدالدین میرفخرایی. مجدالدین میرفخرایی به سال 1288در رشت چشم به جهان گشود. پدرش سید مهدی میرفخرایی که اصالتاً اهل تفرش بود با سمت »معاونت مالیه گیلان « در رشت مشغول به کار شد و بعدها به فرمانداری شهرهایی چون سبزوار، قم، تربت حیدریه رسید. گلچین تحصیلات ابتدایی خود را در رشت گذرانید. استعداد شاعری او از همان دوران نوجوانی سبب انتشار شعرهایی به نام او در روزنامه های رشت شد.
برای گذراندن تحصیلات متوسطه در مدارس »سیروس« و »دارالفنون«، به تهران آمد. تحصیلات عالی را در درالمعلمین عالی - تربیت معلم فعلی - به پایان رسانید و در سال 1312 به همراه دانشجویان اعزامی به اروپا به فرانسه و سپس انگلستان رفت. پس از گذراندن دوره ی یک ساله در دانشگاه لندن به تحصیل در رشته ادبیات پرداخت.اما دیری نپایید که از تحصیل در این رشته هم دست شست و خود را برای تحصیل طب آماده کرد. با تعطیل شدن دانشگاه ها در زمان جنگ جهانی و نرسیدن پول از ایران به کارهایی از قبیل گویندگی رادیو و تلوزین، ترجمه مقالات، رانندگی آمبولانس و غیره پرداخت. سرانجام در سال 1947م توانست در رشته عمومی و تخصص »بیماری های سرزمین گرمسیری« فارغ التحصیل شد.
گلچین گیلانی در مدت اقامتش در لندن با استادانی مثل »محمدعلی اسلامی ندوشن«، »هوشنگ ابتهاج«، »ذبیح االله صفا« و... رابطه ی دوستانه داشت. هرچند در زمینه شاعری موفق بود اما زندگی شخصی ناموفقی داشت و سه بار ازدواج کرد. طومار زندگی او در 29 آذر 1351 بر اثر ابتلا به بیماری سرطان خون به پایان رسید.
گلچین گیلانی با انتشار شعر »باران« در مجله »سخن« به شهرت رسید. بیشتر اهل ادب او را با این شعر می شناسند. نخستین دفتر شعری او » نهفته« نام دارد که در سال 1948 در لندن به چاپ رسید. »مهروکین«، »گلی برای تو« دیگر دفتر های شعری او هستند.
حال باید شعر "باران" را از سه جنبه زبانی، فکری، و زیبایی شناختی و تصویرسازی ها مورد بررسی و تحلیل قرار دهیم. چرا که بررسی دقیق این سه جنبه سبب موشکافی یک اثر و فهم علل اصلی ماندگاری خواهد شد.هر کدام ازین سه جنبه شامل چند زیرمجموعه می باشد:
تحلیل و بررسی زبان شعر
به گفته شفیعی کدکنی: زبان شعر گلچین یکی از طبیعی ترین زبان های شعر، در نسل اول نوپردازان است. یعنی اگر بخواهیم او را با خانلری مقایسه کنیم باید بگوییم تقیّدی که خانلری به هنجارهای زبان استادان کهن، به ویژه فرخی و از جهاتی سعدی دارد، در شعر گلچین به هیچ وجه دیده نمی شود.اگر بخواهیم او را با نیما مقایسه کنیم، درست است که هر دو تن از زبان استادان کهن بیش و کم فاصله دارند و به سرمشق های شناخته شده ی فصحای متقدم کمتر علاقه ای نشان می دهند، اما زبان نیما زبانی است پر پیچ و خم های نحوی ویژه ی خویش و ترکیباتی نامأنوس که فهم شعر او را دشوارمیکند.
بعضی از کسانی که درباره ی گلچین قلم زده اند شعر او را ساده دانسته اند و معتقدند شعر گلچین سبب رکود در شعر دهه ی 20 شده است. در حالی که این چنین نیست و شعر گیلانی مخاطب خاص خود را دارد. گلچین با زبانی ساده و با استفاده از ساده ترین کلمات نقش خود را ایفا می کند.
تحلیل موسیقی شعر
الف - موسیقی بیرونی: شعر باران در بحر طویل سروده شده و از تکرار رکن - فاعلاتن - تشکیل شده است. به همین دلیل عده ای اعتقاد دارند، از لحاظ وزنی ابتکاری در آن به چشم نمی خورد. در پاسخ به چنین افرادی باید گفت: اولاً تعداد هجاها در تمام مصراع ها یکسان نیست. بنابراین اصولاَ در پایان بندی مصراع ها اصول شعر نیمایی رعایت شده است. ثانیاً باران از نخستین نمونه های شعر فارسی است
