بخشی از مقاله
چکیده
با توجه به اینکه آینده ی هر جامعه وابسته به پرورش صحیح کودکان می باشد ، مطالعات بسیاری تا کنون در زمینه کودک و نیاز های او صورت گرفته است؛ و همچنین از زمان متیو لیپمن بنیان گزار برنامه " فلسفه برای کودک" ،تا به امروز، زمزمه هایی در زمینه ی آموزش فلسفه به کودکانو توجهِ بیش از پیش به این قشر حساس به گوش می رسد ، اما تا به حال به مؤلفه های محیطی مؤثر بر آن به طور دقیقی اشاره نشده است. نقش محیط و فضای پیرامون ما، بر کاربر، انکارناپذیر است و از آن جایی که تأثیر پذیری کودکان از محیط، با توجه به حساسیت قابل توجه آن ها، بسیار بیشتر و تأمل بر انگیزتر می باشد ، پژوهش حاضر بر آن است که به بررسی نقش طبیعت و عناصر طبیعی محیط بر برنامه آموزش فلسفه به کودکان بپردازد.این پژوهش که از نوع کیفی بوده و از دیدگاه بررسی فرضیهها و پاسخگویی به سوالات تحقیق از نوع توصیفی- تحلیلی است. و از دیدگاه هدف ، کاربردی می باشد، در نهایت، اهمیت طبیعت در رشد فکری و جسمی کودک را شرح می دهد و به نتایجی در جهت استفاده از عناصر طبیعی در محیطِ مختص کودکان منجر می شود .چرا که هر کودک از طریق حواس پنجگانه ی خود با محیط پیرامونش ارتباط برقرار می کند. و طبیعت بستری مناسب است برای تحریک حواس و در نتیجه پرورش تفکر خلاق و انتقادی که خود از اهداف برنامه فلسفه برای کودک می باشد.
واژگان کلیدی: فلسفه، کودک، آموزش فلسفه برای کودک ،طبیعت، عناصر طبیعی محیط
-1 مقدمه
دوران کودکی یکی از مهم ترین دوران زندگی آدمی است و آینده و موفقیت هر فرد بستگی به عملکرد او در این دوران دارد. حس کنجکاوی و نیروی پرسشگری یکی از ویژگی های دوران کودکی است که باید در بهبود و حفظ آن کوشید. در راستای اهمیت پرسشگری، ارسطو معتقد است به سبب اینکه پرسشگری یکی از پایه های عقلانیت است، پس انسان به اندازه ای که پرسش و نقد وشک می کند، خردمند است. به منظور پرورش این قوا تا کنون تلاش هایی در بعد روانشناسی و تربیتی صورت گرفته است. اما علی رغم اهمیت عوامل محیطی بر رفتار انسان، به این مسأله کمتر توجه شده است. طبیعت با تمامی عناصر و متعلقاتش خود به عنوان کلاس درسی است که کودک می تواند از آن بیاموزد و در عین حالی که تأثیر میگذارد ، تأثیر بپذیرد.این پژوهش سعی دارد به اهمیت طبیعت و عوامل آن و نقش آن ها در پرورش قوای تفکر انتقادی و ذهن پرسشگر کودک بپردازد.
-2 فلسفه
قبل از تشریح آموزش فلسفه به کودکان و چگونگی آن و بررسی نقش طبیعت در این آموزش ، بهتر است ابتدا توضیحی درباره ی فلسفه و تفکر انتقادی ارائه شود.
فلسفه یک لغت یونانی است که از دو کلمه - philia & Sophia - تشکیل شده است که فیلیا به معنای دوست داشتن و سوفیا به معنای خرد و دانش است.فلسفه یعنی جستجوی حقیقت. برداشتن سایه ها ولایه هایی از ابهام از حقایق با طرح سوال.به گفته براتی فلسفه مطالعه ی تفکر انتقادی از طریق تحلیل ، استدلال و به کارگیری منطق می باشد. وتفکر انتقادی از دیدگاه دیوئی به مفهوم "قضاوت معلق" و یا نقد سازنده و پرهیز از تعجیل در قضاوت می باشد. - مکتبی فرد، . - 1388
با توجه به دیدگاه های مطرح شده درباره ی فلسفه ، آن را به دو گونه می توان آموزش داد ، در دیدگاه اول ، آموزش فلسفه عبارت است از انتقال اندیشه های فلسفی به یادگیرندگان و در دیدگاه دوم آموزش فلسفه عبارت از آموزش چگونه اندیشیدن می باشد. پس با این تفاسیر میتوان گفت که فلسفه همگانی است و منحصر به فلاسفه نیست و هرگونه رو کردن به اصل ها و بنیاد چیزها گام نهادن به قلمرو فلسفه است. - نقیب زاده ، 1374؛به نفل ازمرعشی،. - 1385
-1-2 فلسفه برای کودک
کیفیت زندگی و یادگیری ما به کیفیت اندیشیدن ما بستگی دارد. اگر بتوانیم اندیشیدن را به شیوه ای منظم پایه گذاری کنیم ، بی شک می توانیم بهتر فکر کنیم. یک دلیل که همواره برای آموزش تفکر ارائه می شود ، این است که اندیشیدن در ذات رشد و پرورش انسان نهفته است ؛ و پرورش ذهن بخشی ازانسانیت ما را تشکیل می دهد. دیگر توجیه آموزش تفکر این است که اگر از محرکات و چالش های صحیح عقلانی برخوردار شویم، احساس رضایت می کنیم و از حل معماهایی که در توان ما باشد لذت می بریم. یونانیان ، فلسفه را فرایند طرح سؤال و حل مسأله می دانستند که در پایان به لذت ختم می شود. طبق نظر آن ها ، انسان از طریق تمرین تعقل به رضایت خاطر و تعقل می رسد. در قرن نوزدهم جان استوارت ، این اندیشه ی یونانیان را گسترش داد.به گفته ی او لذات برتر ذهن از لذات فروتر آن اساسی تر و ارضا کننده تر است.جان رالز نیز معتقد است "صورت تساوی سایر شرایط، انسان ها از پرورش قابلیت های عقلانی خودشان - یعنی از پرورش توانایی های ذاتی یا اکتسابی - لذت می برند و این لذت بر تحقق زیادتر قابلیت های بالقوه و یا بر پیچیده تر شذن آن می افزاید." - فیشر،1943 - 12:
اکنون باید به این مساله پرداخت که فلسفه برای کودک به چه مفهوم است؟ نخستین بار برنامه ی فلسفه برای کودک توسط متیو لیپمن در دانشگاه مونت کیر ایالت نیوجرسی امریکا. پیرس مطرح و تدوین شد. لیپمن این نظریه را مطرح کرد که چنانچه ذهن کودک را درگیر مباحث فلسفی کنیم ، میتوانیم نحوه ی تفکر او را رشد دهیم. او معتقد بود که اگر کنجکاوی طبیعی کودکان و میل آنان به دانستن درباره ی جهان را با فلسفه مرتبط کنیم میتوانیم کودکان را به متفکرینی تبدیل کنیم که بیش از پیش نقاد ، انعطاف پذیر و موثر باشند. - مرعشی، - 1385 به هر میزان که بتوان از قدرت تفکر استفاده کرد به همان نسبت احتمال موفقیت و پیشرفت افزایش می یابد . و مطالعه و بحث و بررسی درباره ی تفکر یکی از مباحث بنیادی و تاثیر گذار در روند توسعه واقعی و همه جانبه است. - مرعشی، - 1385 بنابر این برنامه ای زیر عنوان "فلسفه برای کودکان " مطرح شد.برنامهی فلسفه برای کودکان خواهان مشارکت فکری و جمعی کودکان مدرسهای در تمام موضوعات فلسفی است. در این برنامه از طریق طرح سوالات بزرگ به کودکان توانایی بررسی این پرسشها و بهبود شرایط تفکر آنان فراهم میشود. یکی از پیشزمینههای مهم این برنامه تکیه بر این اصل است که کودکان قابلیت و تواناییهای استدلالی و فکری خود را در یک »اجتماع« کسب میکنند. معلمان لقمههایی از دانش را جهت بلعیدن کودکان مهیا نمیکنند بلکه با آموزشها و تجارب تخصصی که کسب نمودهاند، ارائه دهندهی یک مدل تجربی تفکر هستند. فلسفه برای کودک ، آموزشی است که ذهن کودک را در جهت پاسخگویی به ابهامات و سوالات و بهبود تفکر و تقویت قدرت استدلال ، به چالش می کشد. درواقع فلسفه برای کودکان آن است که به کودکان بیاموزند چگونه خودشان فکر کنند. برنامه فلسفه برای کودکان تصور می کند که از طریق انجام فعالیت های خلاقانه می توان به تفکر منطقی نیز دست یافت. - مرعشی،. - 1385 به این معنی که برنامه ی فلسفه باعث ارتقا تفکر انتقادی ،که حلقه ی واسط بین دو تفکر منطقی و خلاق است، می شود. - مکتبی فرد، . - 1388 لیپمن معتقد است که فلسفه برای کودکان نوعی فلسفه کاربردی است برای پرورش شاگردانی دارای صلاحیت های پیشرفته در زمینه ی "تعقل" و "قضاوت". نوعی پیشرفت اندیشه و سیری از اندیشه ی آگاهانه و معمولی به اندیشه ی انتقادی و یا سیری از سطح اشیا به زیر ساخت های آن.
لیپمن مهمترین هدف این برنامه را امکان تفکر فردی برای کودک در جمع تعریف کرده و سایر اهداف این طرح را نیز این گونه ای که در نمودار شماره - 1 - مشاهده می کنید ، عنوان می کند. :
