بخشی از مقاله
چکیده
هدف از پژوهش حاضر که از نوع تجربه نگاری با موضوع انس با طبیعت ، مقدمه حفظ طبیعت می باشد ، تبیین اهمیت و روش آموزش حراست از محیط زیست به دانش آموزان می باشد. این پژوهش که از لحاظ روش بصورت میدانی صورت گرفته ، حاصل تجربه ای است که طی دوره مدیریت چندساله پژوهشگر در یکی از مدارس شهرستان باغبادران از توابع استان اصفهان به منظور آشنایی بیشتر دانش آموزان با محیط زیست و انگیزه مند نمودن ایشان در حفظ و حراست از منابع طبیعی صورت گرفته است.
در این پژوهش ضمن بیان وضع موجود و تبیین دلالتهای لازم جهت رخداد تجربه مورد نظر ، راهکارهای لازم به منظور آشنایی بیشتر دانش آموزان با محیط زیست و فرهنگ حفاظت از آن مورد بررسی قرار گرفته و در پایان اینگونه نتیجه گیری شده است که فرهنگ سازی در رابطه با حفظ طبیعت و استفاده درست از آن در بین دانش آموزان می تواند مقدمه ساز گسترش و بسط این فرهنگ به خانواده ها و در نهایت به آحاد جامعه شود که در همین راستا پیشنهاداتی نیز ارائه شده است.
مقدمه
تجربه حدود بیست سال مدیریت در کانون فرهنگی تربیتی مطهره باغبادران این نکته را آموخت که نسل جدید ، نیازمند مهارتهایی است که بر پایه عناصر سازنده گذشته است. نسل جدید گویی با سنت ها و آئین ها ، اداب و رسوم گذشتگان خود بیگانه اند و این مسئله موجب از خودبیگانگی آنان شده است.
عوامل مهمی که مانع گرایش جوانان به سوی از خود بیگانکی می شود عبارتند از:
آگاه کردن آنان از اوضاع زمان خود ، شناخت فرهنگ گذشته و پیش بینی آینده ، کمک به شکل گیری روحیه اصالت و بزرگ منشی ، الگو دهی براساس فرهنگ خودی و واقعیت ها و سپردن کار و مسئولیت به نوجوانان به طوری که از انجام دادن آن احساس شعف و غرور کند. - شفیع آبادی، - 94 :1394 از طرفی یکی از مشکلات اساسی کانونها این است که دانش آموزان اکثر ساعات مفید طول هفته را در مدارس به سر برده ،بنابراین جذب آنان در کانون کار دشواری است.
همچنین با توجه به اینکه کانونها به صورت خودگردان منابع مالی خود را می بایست تامین کنند لذا به نظرم رسید که راهی پیدا نموده که تعداد زیادی از دانش آموزان را با محوریت آشتی با فرهنگ گذشته و طبیعت به سوی کانون جذب کنم.
دلایل فوق سبب شد نظرم به رشد و بالندگی انجمن طبیعت جذب شود. انجمنی که در آن امکان تحقق اهدافی که به بررسی فرهنگ زیست محیطی و اهمیت گیاهان داروئی هر منطقه ، بررسی اهمیت عناصر آب،خاک و هوا در حفظ محیط زیست انسانها ، نقش محیط زیست طبیعی در زندگی انسانها ، مطالعه و تحقیق در زمینه خواص میوه ها ، مطالعه و بررسی درباره گیاهان داروئی ، بررسی وآشنایی با جهان کاکتوس ها فراهم می شد.
بیان مسئله پژوهش و ضرورت آن
شهر باغبادران - باغبادران در 51 درجه و 13 دقیقه طول شرقی از نصفالنهار گرینویچ و 32 درجه و 22 دقیقه عرض شمالی از خط استوا با ارتفاع متوسط 1925 متر از سطح ازاد آب دریاها قرار دارد. بلندترین نقطه شهر ارتفاعات واقع در قسمت جنوب غربی و پستترین نقطه رودخانه زایندهرود است که جهتی غربی شرقی دارد.
باغبادران بر روی منطقهای جلگهای واقع شده است این جلگه ادامه جلگههای رسوبی است که به سوی شمال شرقی به دشت و جلگه شهر اصفهان و از سوی جنوب و جنوب غربی به کوه رخ منتهی میشود. رودخانه زایندهرود از مرکز این شهر میگذرد.
بر اساس تقسیمات کشوری،باغبادران از نقاط شهری شهرستان لنجان - به مرکزیت زرینشهر - از توابع استان اصفهان است. این شهر در 65 کیلومتری جنوب غربی شهر اصفهان و در 40 کیلومتری شمال شرقی شهر شهرکرد در کنار جاده ارتباطی اصفهان شهرکرد قرار دارد و به این ترتیب از شمال شرقی به اصفهان و از جنوب غربی به شهرکرد متصل میشود.
مساحت محدوده قانونی شهر باغبادران 8 کیلومتر مربع است. علاوه بر باغهای میوه و بیشهزارها که 156 هکتار زمین را در بر میگیرد. زمینهای مورد استفاده کشاورزی در اطراف این شهر 194 هکتار است و قسمتی از آبخور زایندهرود به شمار میرود که حدود 10 هکتار آن در محدوده شهر میباشد.
وجود بقایای آتشکده یا قلعهای که به قلعه کافر معروف است و براساس نظر عموم قدمتش به قبل از ظهور اسلام باز میگردد -وجود مقبره امامزاده شاهزاده ابراهیم که از اولاد حضرت موسی بن جعفر - ع - -مجموعه تاریخی 4 برج که در قسمت جنوبی شهر واقع شده و به سبک قلاع دوره صفویه و سلاطین افشاریه ساخته شده است از جمله نقاط تاریخی این شهر بوده و دشت هموار و باغهای انبوهی که در سمت مغرب و شمال غرب به نام »وشمندجان« وجود دارد و بنا به اظهار نظر محققین هنوز هم وقتی در آن کاوشهایی صورت میگیرد آثاری به دست میآید که نشان دهنده قدمت تاریخی شهر بوده و مؤید این ادعا می باشد.
که با طبیعت زیبا و محیط پیرامونی خود ، توانائی و استعداد رویش تعداد زیادی از گیاهان داروئی - بومادران،کاسنی،بادرنجوبه،خارشتر،رازیانه،مرزه کوهی،شاتره،کنگر،کرفس،شوید،نعنا و ... - را دارا بوده و علاوه بر خودکفایی توان صدور این محصولات گیاهی را به سایر شهرستان های استان یا حتی کشور دارد، به منظور ایجاد بهره وری اقتصادی و درآمدزایی،در شرایطی که خانواده ها و نسل جدید با این منابع طبیعی بیگانه و بی اطلاع بوده و برخلاف گذشتگان خود که مصارف مورد نیاز خود را مستقیما از دل طبیعت تولید و تامین می کردند و همچنین اطلاع رسانی وآگاهی بخشی دست ه کار شده و فعالیت دراین زمینه را با فعال کردن زیرشاخه ای از انجمن طبیعت یاران آغاز کردیم. راهی سخت و دشوار ولیکن با محصولی شیرین و دلنشین،با تجربه ای به اندازه سالهای سال زندگی مثمر ثمر.
توصیف وضعیت موجود و ارتباط آن با مسأله پژوهش
ساکنان قدیمی شهر باغبادران در درمان بسیاری از بیماری ها معمول و مرسوم در زمان خود،با توسل به استفاده از عرقیات و داروهای گیاهی اقدام به درمان نموده و بر بیماری های مختلف غلبه نموده و در استفاده از داروهای شیمیایی اکراه داشته اند. این در حالی است که نسل جدید با کوچکترین نشانه بیماری به درمان خودسرانه با داروهای شیمیایی اقدام و با ابی اطلاعی از عوارض سوء این داروها علاوه بر بیماری قبلی بیماری های دیگری را نیز مهمان جسم خود می سازند.
این در حالی است که در صورت آگاهی از خواص داروهای گیاهی و عرقیات سنتی علاوه بر کاهش هزینه های اقتصادی از آسیب رسانی به سایر اندامهای خود جلوگیری می نمایند. بر همین اساس و با هدف پیوند و ایجاد دوستی بین نسل جوان و طبیعت با انجام اقدامات زیر در این راه نسبتا سخت گام برداشتم:
در ابتدا برای شناسائی وجذب دانش آموزان علاقه مند و فعال از طریق مدیران محترم مدارسی که با آنها از نزدیک آشنائی داشتم و با شرکت در مراسم صبحگاه دانش آموزان و توضیح موضوع و اهداف و گزینش علاقه مندان از هر آموزشگاه ابتدایی 20 نفر ،متوسطه دوره اول 30 نفر و متوسطه 40 نفر را گزینش و در انجمن طبیعت یاران عضو نمودم،سپس با برنامه ریزی لازم و تطبیق با ساعات آزاد آنها ضمن حضور با مدیر یا یکی از اولیاء آموزشگاه در محل کانون فرهنگی تربیتی مطهره و ایجاد گروه بندی لازم ومتناسب با پایه تحصیلی و وضعیت و شرایط آنها با شرکت در کارگاه های مهارت آموزی انجمن شرکت داده شدند.
در این کارگاه ها دانش آموزان با انواع گیاهان داروئی و سبزی هایی که می توان از آنها عرق تهیه کرد آشنا شده و از خصوصیات و مزایای آنها مطلع می شدند.
پس از آشنایی تئوری و نظری با این گیاهان به مرحله دیگر یعنی انجام اقدامات عملی واردشده و ابتدا با وسایل و تجهیزات لازم برای عرقگیری به شیوه سنتی آشنا می شدند. در این مراحل همواره مسئول انجمن طبیعت یاران یا دبیر کار و فناوری شاغل در کانون ، دانش آموزان را همراهی نموده با حوصله ضمن ارایه توضیحات لازم اشکالات آنان را رفع می نمود.
بطور متوسطه دانش آموزان با شرکت در یک دوره آموزشی 12 ساعته در کارگاه های تئوری و عملی از آموزشهای لازم بهره مند گردیده و پس از ان در یک فرصت مناسب تعطیل عمومی در قالب عناوینی همچون یک روز با کانون یا غیره ضمن حضور در محل کانون در برنامه های متنوع این روز همچون انجام عرقگیری به صورت واقعی - تهیه سبزیجات و خشک کردن آن تولید انواع شربتهای طبیعی،انجام بسته بندی محصولات تولید شده تهیه و تنظیم بروشور اطلاع رسانی در زمینه گیاهان داروئی و پخت و صرف ناهار به صورت دسته جمعی شرکت می نمودند.
مضافا بر آن محصولات تولید شده ضمن عرضه مستقیم در محل کانون ضمن شرکت در نمایشگاه های مختلف استانی و کشوری بعنوان دستاورها کانون عرضه شده است.
خاطرنشان می سازد آموزش اولیه این فعالیت ها توسط خانم نیکخواه از اهالی قدیمی شهر انجام شده است.
این نکته نیز خالی از لطف نیست که از آنجا که چنین فعالیت در طرفصل های اموزشی کانونها پیش بین نشده است باالطبع در احداث بنای ساختمان آن نیز جایگاهی برای این کار در نظر گرفته نشده و همچنین تجهیزات لازم نیز تامین نشده بود که با استفاده از حداقل امکانات و وسایل و تجهیزات شخصی مربی اولیه کانون این هدف به خوبی شکل گرفت.
مراحل تهیه عرقیات:
تامین اجاق مناسب و دیگ های متناسب با ظرفیت کار و درب و کلاف پارچه ای مخصوص تهیه گیاه مورد نظر به اندازه کافی- شستشو و حذف قسمت های زائد ...
بعد از انجام فعالیت عرقگیری دانش آموزان با صرف میان وعده غذایی با تعریف تجربیات خود برای دیگر گروه ها ایرادات واشکالات خود را مطرح و پاسخ لازم را از مسئول گروه دریافت نموده با دریافت قسمتی از محصول تولیدی خود تا نوبت بعدی حضور از کانون خارج می شدند.
نکته بسیار مهم در این فعالیت گروهی این است که گروه های اولیه در نوبتهای بعد بعنوان استاد این فعالیت مراحل را به نفرات بعدی آموزش داده و به این ترتیب در طول مدت زمان نه چندان طولانی درصد قابل توجهی از دانش آموزان شرکت کننده در این زمینه واجد تخصص لازم شده اند،به نحویکه بعضا در منازل نیز اقدام به این کار کرده و با رضایت حاصله از این فعالیت ارزنده موجب شادمانی خانواده های خود شده اند که این رضایت خاطر نقش بسیار مهمی در تربیت و بالندگی ایشان داشته است.
همچنین بایستی به این نکته اشاره نمود که این فعالیت گروهی در هر فصل با توجه به فراوانی نوع گیاه موجود در ان فصل انجام شده است بطور مثال برای عرق بیدمشک در فصل زمستان و برای گلاب در فصل بهار اقدام شده است. خاطرنشان می سازد کانون فرهنگی تربیتی مطهره به دلیل این فعالیت مهم بارها در سطح استانی و کشوری مورد تشویق قرار گرفته است.
نتیجه گیری
با به کار گیری انجمن طبیعت یاران و رشد و توسعه آن و همسویی با اداره منابع طبیعی لنجان،باب جدیدی در اهداف کانون باز و اهداف زیر محقق شده است:
معرفی و شناساندن این انجمن در مدارس فعال وعلاقه مند.
پیوند و آشتی نسل جدید با طبیعت و جامه عمل پوشاندن به این هدف معنوی که انسان بعنوان خلیفه خداوند در روی زمین با اراده خداوند و مطابق با قوانین او حق دارد با طبیعت در ارتباط باشد و از آن بهره ببرد و با بازسازی و احیای آن نیز کمک بکند.
تقویت حس مسئولیت پذیری نسبت به طبیعت در بین دانش آموزان و نسل جدید ایجاد پیوند عاطفی بین نسل قدیم بعنوان استاد - خانم نیکخواه - و نسل جدید دانش آموزان در مقاطع مختلف تحصیلی. شناسایی منبع جدید درآمد زایی با توجه به مشکلات مالی کانون ها فرهنگ سازی در رابطه با حفظ طبیعت و استفاده درست از آن در بین دانش آموزان و گسترش و بسط آن به خانواده ها.
