بخشی از مقاله
چکیده
تغییرات ایجاد شده در نحوه زندگی، فرصت و امکان بودن در طبیعت را از آدمی گرفته است. تغییر در نحوه زندگی که ناشی از پیشرفت های تکنولوژی است نحوه زندگی مردم را دگرگون کرده و طبیعت را که روزگاری عضوی جدایی ناپذیر از خانوده بشریت بوده امروز از زندگی او حذف کرده است.
کودکان نیز از این موضوع بی بهره نبوده اند. چنانچه کودکان امروز بر خلاف کودکان دیروز با طبیعت رابطه ای غریب دارند. کودک امروز سرگرمی و تفریح خود را در بازی های کامپیوتری و در خلوت خانه می جوید تا بودن در طبیعت بیرون. طبیعت که از دیرباز رابطه تنگاتنگی با زندگی انسان داشته امروز به سهولت دست یافتنی نیست. پژوهش حاضر در صدد است با نگاهی به نقش طبیعت در آموزش کودکان به خلق فضایی با کارکرد آموزشی بپردازد.
1. مقدمه
حضور طبیعت در زندگی مردم امروز به رویایی تبدیل شده که د ستیابی به آن آ سان نمی نماید و این در حالی ا ست که ان سان در طبیعت آرامش می گیرد و از آن درس می آمورزد و مهم تر از آن حیاتش به آن واب سته ا ست. به نظر می ر سد چنانچه بخواهیم به پیوند مجدد این رابطه گ سیخته مبادرت ورزیم می بای ست از آموزش و آن هم از ابتدایی ترین سطح آن یعنی کودکان شروع کنیم. آشنایی کودک با طبیعت سبب شناخت بهتر او از آن و تلاش در جهت حفظ طبیعت خواهد شد.
طبیعت همچنین قابلت های زیادی برای پرورش مهارت های کودک داشته و ابزار آموزشی مناسبی برای وی محسوب می شود. چنانچه تلفیق طبیعت با فضای آموزشی کودک باعث آرامش روحی بیشتر او ولذت بردن بیشتر وی از فضای آموزش نیز می گردد. همچنین محیط طبیعی در ارتباط مستقیم با رشد شناختی کودکان از طریق ایجاد فرصت هایی برای اکتشاف، آزمایش و بازی برای آنهاست.
2. سوالات تحقیق
- طبیعت چه نقشی در آموزش کودکان می تواند ایفا کند؟
- فضایی که بتواند به ارتباط هرچه بیشتر بین کودکان و طبیعت منجر شود می بایست چه مشخصاتی دارا باشد؟
3. مبانی نظری تحقیق
.1-3مفهوم رشد و پرورش
معنی و مفهوم دو کلمه رشد و پرورش معمولا روشن نبوده و اغلب به یک معنی و گاهی به جای هم به کار برده می شود. در واقع رشد بیشتر تغییرات کمی و کیفی تن و روان است. اما پرورش تغییر در جنب های رفتاری و روانی انسان است که براثر آموزش وتاثیرات عوامل محیطی ایجاد می شود. انسان رشد می کند ولی به همین اندازه پرورش نمی یابد. اگر نوزاد انسان به تنهایی زندگی کند انسان بار نخواهد آمد بلکه غزایر را از خود صادر خواهد کرد و چنانچه کودکی باهوش متوسط متولد شود ولی محیط فرصت لازم را برای رشد و پرورش استعدادهای او در اختیارش نگذارد ممکن است از لحاظ روانی یا اذهنی نابهنجار، یاعقب مانده بار آید. به عبارت دیگر رشد و پرورش با هم و به موازات هم صورت می گیرد.
2-3 نظریه ژان پیاژه
نظریه رشد ژان پیاژه 1980 - - 1896 یکی از معروفترین و متحول ترین نظریه های شناختی است. شاید یکی از دلایل پذیرش سریع نظر ژان پیاژه این باشد که این نظریه در نظر همه کسانی که مدتی را با کودکان گذرانده باشند، صحیح می نماید.مشاهدات پیاژه در مورد کودکان خردسال منجر به این پیشنهاد او شد که تفکر کودکان به ترتیب در چهار مرحله پدید می آید که سه مرحله آن در طی سال های دوره اولیه کودکی روی می دهدچهار مرحله عبارتند از: حس حرکتی ، پیش عملیاتی، عملیات عینی، عملیات صوری.
پیاژه به عنوان زیست شناس، تصدیق کرد که کودکان در صورتی که بخواهند زنده بمانند باید محیط خود را سازمان دهند و با تغییرات موجود در آن سازگار شوند. پیاژه این دو اصل زیست شناسی را طرحواره schemata - عناصر سازمان یافته فکر - و فرآینده های دورنسازی assimilation و برونسازی accommodation - شیوه ای که انسان ها اطلاعات جدید را پردازش می کنند یا با آن انطباق می یابند - نام نهاد.
3-3 .کودک و آموزش
در مورد آموزش کودک پیش از دبستان نیز نظریات متعددی وجود دارد. مهد کودک های اولیه تا حد زیادی از عقاید اریکسون ناشی شده بود، اریکسون که ادامه دهنده راه فروید بود به نیازهای کودکان برای رسیدن به رشد اجتماعی اهمیت می داد. به عقیده او سازگاری اجتماعی و عاطفی هر فرد و کارایی او در بزرگسالی بستگی به آموزش های خردسالی در زمینه رشد اعتماد به نفس، استقلال شخصی، ابتکار و اهمیتی که فرد برای خود قائل است دارد. تاثیرات محیط، هسته اصلی عقاید بیجود - 1959 - را درباره رشد تشکیل می دهد، از نظر او نتایج رفتار کودک بسیار مهم است، طبق نظر او کودکان به یاد گرفتن رفتاری تمایل دارند، که به نتایج مثبت می انجامد و از تجاربی که به شکست منتهی می شود پرهیز می کنند.اهداف آموزش و پرورش پیش از دبستان را به طور خلاصه می توان چنین بیان نمود.
1 رشد و شکوفایی کودک فارغ از هر گونه قید و بند
2 آماده شدن برای ورود به دبستان
3 پایه گذاری ارزش های اجتماعی، سیاسی، فرهنگی ومذهبی در کودک
4 جایگزین مادر در همه اوقاتی که به نیروی کار او در جامعه نیاز است.
5 شکستن دور باطل فقر و عقب ماندگی .... - کودک در اثر آموزش های مناسب از رشد ذهنی کافی برخوردار می شود. -
.4-3 کودک و معماری
هر کودکی، بر روی کره زمین، زمانی آرزوی دنیایی پاکتر را در دل پرورانده است. دنیایی مبرا از این هزاران ازارهای زندگی، و در عوض مزین به باغ جادویی پر از عجایب، مخفیانه امن مکانی برای تفرج و تماشای بیپایان انسانها و محیط پیرامونشان در تأثیرپذیری متقابلند. کودکان به سبب محدودیتهای جسمی و روانی خود در قیاس با بزرگسالان، تأثیرپذیری بیشتر و عمیقتری داشته و در عوض،تأثیرگذاری کمتری بر محیط دارند و به این ترتیب بیش از بزرگسالان اجباراً تابع شرایط محیطیاند.
کودکان حساسترین و تأثیرپذیرترین گروه سنی جامعه را تشکیل میدهند و در حساسترین و مهمترین سالهای زندگیشان یعنی زمانی که پایههای رشد شخصیتی ذهنی جسمی و اجتماعی آنها شکل میگیرد تا زمانی که وارد شهر میشوند نیازمند این هستند تا زندگی اجتماعی را در مقیاس خود تجزیه کنند و این امر مستلزم فراهم بودن فضایی کودکانه و صمیمانه است. فضایی به دور از هیاهوی دنیای بزرگتر، دنیای پر از شادی با رنگهای زیبا که در آن کودک فرصت بیان افکار تازه و پرورش و رشد استعدادهایش را داشته باشد، فضایی که زمینهای مناسب برای خلاقیت کودکان فراهم آورد.
.5-3 کودک در اسلام
حضرت علی - ع - می فرماید: » کودک هفت سال آزاد است و هفت سال مورد ادب و توجه و هفت سال دیگر مورد خدمت و یاور است« از روایات اسلامی استفاده می شود که آغاز تعلیم مدرسه ای کودک در هفت سالگی است.
امام صادق - ع - می فرماید: » کودک هفت سال بازی می کند و هفت سال خواندن و نوشتن می آموزد و هفت سال - مقررات زندگی - حلال وحرام را یاد می گیرد.« در هفت سال دوم کودک آمادگی لازم را برای فراگیری معلومات و آداب اسلامی پیدا می کند . نکته ای که باید در همه مراحل در نظر گرفته شود، این است که محتوای آموزشی و تعلیم باید با مسائل روز و مورد نیاز فراگیران و نیز شرایط محیطی و اجتماعی آنها مرتبط باشد. علی - ع - می فرماید: » فرزندان خود را به عادات و آداب خود مجبور نکنید؛ زیرا آنها برای زمانی غیر از زمان شما خلق شده اند.« تربیت وپرورش کودکان یکی از اموری است که در سنت اسلامی بسیار مورد اهمیت واقع شده است.
رسول اکرم - ص - فرمود: » هر نوزادی با فطرت خدایی به دنیا می آید و پرورش می یابد، مگر این که پدر و مادر او را به سوی یهودی گری یا مسیحی گری بکشانند.« و نیز آمده است که موسی به خدا عرض کرد: »پروردگارا! کدامیک از اعمال نزد تو برتر است؟ خطاب رسید: محبت به کودکان ؛ چرا که من فطرت آنها را بر پایه اعتماد به یگانگی خود قرار دادم.« تمام این احادیث نشان می دهد که باید پدر و مادر محیطی مناسب برای کودک فراهم آورند تا حقایقی یا عقایدی که ریشه های آن در نهاد و فطرت کودک نهفته است، به منصه ظهور برسد.
.6-3 رابطه انسان و طبیعت
انسان های نخستین از لحظه ای که آموختن در درونشان شعله ور شد،طبیعت و هرآنچه در آن وجود داشت را بعنوان اولین معلم خود پذیرفتند.البته در بسیاری از فرهنگ های شرقی رابطه ای کاملا نزدیک بین انسان و طبیعت وجود داشته است انسان خود را جزئی از طبیعت می دانسته و به این دلیل در ارتباطی چند گانه با آن بوده است. این ارتباط نزدیک هم به انسان و هم به طبیعت امکان ادامه زندگی می داده است.چنین ارتباطی بین انسان و طبیعت بین یونانیان و فیلسوفان آن دوران در جوامع غربی نیز وجود داشت که بعد ها در جهان بینی مسیحی دگرگون شد.آنها فلسفه وجود انسان را در رابطه ای مثلث گونه و متکی بر سه محور اساسی ،انسان،طبیعت،خدا می دانستند و به همین دلیل توجه به طبیعت و احترام به آن،پایه ای ترین اصل بشری برای آنها محسوب می شد.
بر اسا این تفکر ،خدا طبیعت را خلق کرده و بشر بایستی از آن استفاده کند.در شرق آسیا آنچه خدایی بود علیرغم قدرت مافوق طبیعی بودنش در ارتباط نزدیک و یا حتی یگانگی با طبیعت قرار داشت. و در دوران ظهور مسیحیت این ارتباط،شرقی - به صورتی دوسویه میان انسان و خدا اعتبار یافت و طبیعت به عنوان زمینه بسته این ارتباط،قفسی تنگ و محدود کننده معرفی و با بی مهری بسیاری مواجه شد.
البته پس از پایان گرفتن حکومت کلیسا و آغاز دوران روشنفکری انسان با اتکا به آموزه های طبیعی و استفاده از عناصر موجود در آن به خلق پدیده های گوناگون دست یابید و در این ارتباط دوباره طبیعت به عنوان بهترین منبع الهام وی مطرح گشت اما متاسفانه این جریان با کشف قوانین طبیعی و تبدیل به فرمول های ریاضی کم رنگ شد و نگرش انسان نسبت به جهان هستی تغییر پیدا کرد و با مرکز گرایی خود و تجربه آموزه های طبیعی در پنج شاخه علم،عرفان،فلسفه،دین،هنر دیگر جایی برای طبیعت باقی نگذاشت اما امروز در عصر فناوری اطلاعات و در بالاترین توانایی تکنولوژیک تا این لحظه توجه به طبیعت به لحاظ استفاده از فناوری اطلاعات و در بالاترین توانایی تکنولوژیک تا این لحظه توجه به طبیعت به لحاظ استفاده از فناوری برتر ارگانیزمها و الگوپذیری و ایده پردازی در ساخت پدیدارهای انسان ساخت دوباره موردتوجه قرار گرفته است.
.6-3 تاریخچه آموزش پیش از دبستان در ایران
سابقه اموزش و پرورش پیش از دبستان در ایران خیلی طولانی نیست و میتوان گفت که با مدرنیزه شدن ایران مهد کودکها و کودکستان ها آخرین مراحلی بودند که به اموزش و پرورش ایران افزوده شدند. اولین امتیاز رسمی تاسیس مهد کودک به سال 2490 شاهنشاهی بر می گردد که خانم " برساد هوسپیان" صاحب امتیاز اولین مهد کودک در تهران بودند. اما پیش از این تاریخ کودکستانهای دیگر در ایران مشغول به فعالیت بودند. مهد کودک جلفای اصفهان که زیر نظر کلیسای ارامنه بود چند سال پیش صدمین سالگرد تاسیس خود را گذراند.
در سال 2420 شاهنشاهی خانم "البیس فرهانیان" که دوره مربیگیری را در روسیه دیده بود کار جدی خود را برای تاسیس کودکستان در تهران اغاز کرد. حدود 55 سال پیش 2485 - شاهنشاهی - نیز اقای "جبار باغچه بان" در تبریز و خانم "قصر دولت ابادی" در اصفهان کودکستان هایی را برای کودکان تاسیس کردند.از سال 1330 نیز کودکستانهای متعددی در تهران و شهرهای بزرگ ایران با روشهای جدید تاسیس شد.
کودکستان های فرها، مهران، روش نو، شیوا و کوشش کودکستانهای موفق این دورهها هستند. از سال 1345 تا 1357 دوره های آموزشی متعددی توسط موسسه های گوناگونی از جمله "سازمان زنان"، "بهزیستی" و "انجمن زنان یهود" برای تربیت مربی تشکیل شد. برگزاری سمینارهای ماهانه با جلسه های بحث و گفتگو توسط خود مربیان از جمله فعالیتهای دیگر در این سالها بود. با زیاد شدن حضور مادران در عرصه های کار و نیاز به تاسیس انواع مهدک کودک و کودکستان که بتوانند در ساعتهای کار مادران از فرزند آنها مراقبت کنند بیشتر و جدی تر شد.بعد از گذشت 50 سال از آموزش رسمی، هنوز دوره های پیش از دبستان برای کودکان اجباری نیست و آمارها میگویند که فقط 5٪ کودکان این دوره ها را میگذرانند.
