بخشی از مقاله
خلاصه:
بودجه ریزی عملیاتی نوعی سامانه برنامه ریزی ، بودجه ریزی و ارزیابی است که بر رابطه بودجه هزینه شده و نتایج مورد انتظار تأکید می ورزد. بودجه ریزی عملیاتی از طریق تمرکز منابع در جهت ضروری ترین و مهم ترین نتایج موجب افزایش کارایی و اثر بخشی عملکرد دولت و دستگاه های اجرایی می گردد.
چنین تحولی دستگاههای اجرایی را ملزم می سازد که اصلاحات مربوط به نظام مدیریت مبتنی بر نتایج - همچون برنامه ریزی استراتژیک، برنامه ریزی عملیاتی، ارزیابی عملکرد و ارائه گزارش - را به اجرا درآورند. و از طرفی حسابرسی عملکرد به دلیل ناتوانی حسابرسی های سنتی در پاسخگویی کامل به نیازها، به عنوان معیاری مناسب برای ارزیابی کارایی، اثربخشی و صرفه اقتصادی فعالیتها، به منظور بررسی هدفمند و سیستماتیک برای تهیه یک ارزیابی مستقل از عملکرد و فعالیتهای سازمان های دولتی جهت بهبود پاسخگوی عمومی و نیز سهولت تصمیم گیری واحدها می باشد.
هدف تحقیق حاضر بررسی تأثیر برنامه ریزی در بودجه ریزی عملیاتی بر اجرای حسابرسی عملکرد در سال 1393 می باشد. برای این منظور، اثرات برنامه ریزی در بودجه ریزی عملیاتی بر اجرای حسابرسی عملکرد مورد بررسی قرار گرفته است.
پژوهش حاضر، از نوع کاربردی و از لحاظ شیوه پژوهش توصیفی- پیمایشی است و برای آزمون فرضیه، اطلاعات لازم از طریق پرسشنامه جمع آوری شده است. جامعه آماری تحقیق را حسابرسان و کارشناسان دیوان محاسبات کشور تشکیل می دهند. در این تحقیق برای بررسی فرضیه تحقیق از آزمون t یک نمونهای استفاده شد . یافته های پژوهش نشان می دهد که »برنامه ریزی« در بودجه ریزی عملیاتی بر اجرای حسابرسی عملکرد تاثیر دارد و می تواند تا حد زیاد منجر به بهبود ارزیابیها در اجرای حسابرسی عملکرد شود.
.1 مقدمه
نظام بودجه ریزی در اقتصاد ایران ، گذشته کاملا سنتی داشته و تمرکزگرا بوده است و با تکیه بر فرضیه هایی مانند ثبات محیط و مدیریت متمرکز در تخصیص منابع بودجه ای ، روش های هزینه ها را متناسب با اهداف از پیش تعیین شده ، تبیین می کرد و نگاه اصلی در این روش همان هزینه درست و صحیح منابع اعتباری و بودجه بود. در این روش تلاش می شد همه اعتبارات به طور کامل و دقیق هزینه شود اما این سوال که آیا در جای صحیح و درست هم هزینه می شود، همچنان بی پاسخ می ماند . اما با توجه به گسترش دامنه تغییرات خرد و کلان بودجه سالانه و اقتصاد ملی و گسترش مناسبات بین المللی اقتصادی ایران ، این رویکرد کهنه و متمرکز دیگر نمی توانست کارایی لازم را داشته باشد و نوسازی و تحول سازی در ساختار و رویکردهای آن ضرورت داشت .
عملیاتی کردن بودجه کاملا در جهت رونق اقتصادی کشور و ارتقای بهره وری است و به راحتی می توان در سیستم حسابداری مبتنی بر بودجه عملیاتی، شاخص های بهره وری را متناسب با اهداف برنامه توسعه و سند چشم انداز بیست ساله ، هدفگذاری و کنترل و هدایت کرد. این رویکرد بی تردید اثربخشی نظام بودجه ریزی کشور را افزایش می دهد و نظام بودجه ریزی از شکل سنتی فاصله گرفته و مبتنی بر الگوی بودجه ریزی اقتضایی خواهد شد.
اگرچه بحث بودجه ریزی عملیاتی در ایران از سالهای قبل شروع گردیده ، اما این نوع بودجه بندی هنوز در ابتدای راه است و با توجه به تحقیقاتی که در این زمینه صورت گرفته برخی از اهم چالشهای بودجه ریزی عملیاتی ودلایلی که بودجه ریزی عملیاتی جایگاه واقعی خود را نیافته به شرح ذیل می باشد :
1 - دشواری تعریف فعالیتهای هر برنامه
2 - پیچیده بودن شناسایی هزینه فعالیتها
3 - مشکل شدن توجیه بودجه در برنامه عملکرد سالانه
4 - مشکلات ناشی از تغییر در نحوه تخصیصها و ساختارهای بودجهای
5 - ایجاد مقاومت توسط مدیران برنامه ها
6 - پیچیده بودن فرآیندارتقای سیستمهای تکنولوژی اطلاعات
7 - عدم هماهنگی بین نهادهای سیاست گذار به منظور بستر سازی و ایجاد مقدمات لازم
8 - توجیه نبودن سطوح برنامه ریزی و بودجه ریزی و همچنین مدیران و کارشناسان سازمانهای دولتی
9 - عدم انطباق چارچوب حسابداری متعارف - موجود - با نظام مطلوب حسابداری تعهدی بودجه
10 -فقدان تمهیدات لازم از سوی سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور و وزارت امور اقتصادی و دارایی در راستای فراهم ساختن محیط سازمانی برای اجرای بودجه عملیاتی در دستگاههای اجرایی
11 -نبود سیستم سخت افزاری و برنامه های نرم افزاری توأم با نیروهای متخصص در زمینه امور مالی 12 -تأخیر در استقرار مدیریت جامع عملکرد در دستگاهها بعنوان پیش نیاز بودجه ریزی عملیاتی
از طرفی در سالهای اخیر کانون توجه و دامنه بسیاری از حسابرسیها در بخش عمومی و خصوصی دستخوش دگرگونی هایی شده است. و از آنجا که صورتحساب ها و صورتهای مالی به تنهایی پاسخگوی نیازهای اطلاعاتی مدیریت نیست، نیاز به ضرورت وجود حسابرسی عملکرد برای ارزیابی اثربخشی، کارایی و صرفه اقتصادی عملیات، به دلایل متعددی از جمله توسعه سازمانها، پیچیده تر شدن روابط و پیشرفت های فن آوری از یک سو و لزوم استفاده بهینه از منابع محدود از سوی دیگر به نحو چشمگیری افزایش یافته است.
گرچه از انجام حسابرسی عملکرد در کشورهای پیشرفته سالهای متمادی می گذرد لیکن این شکل از حسابرسی در کشور ما در ابتدای راه است. و با توجه به اینکه دیوان محاسبات کشور این حسابرسی را به صورت محدود از سال 1388 آغاز نموده و در حال گسترش آن می باشد لذا لازم است چشم اندازهای استقرار نظام بودجه ریزی عملیاتی و تاثیر آن در اجرای حسابرسی عملکرد، از ابعاد گوناگون مورد توجه و بررسی قرار گیرد. و از جمله این بررسی ها، بررسی اثر عنصر برنامه ریزی در بودجه ریزی عملیاتی بر اجرای حسابرسی عملکرد می باشد، که محور مطالب این مقاله قلمداد می گردد.
.2 بیان مسئله
بودجه شاهرگ حیاتی هر سازمان یا نهاد دولتی است. زیرا دولت تمام فعالیتهای مالی خود اعم از تولید، خدمات و کسب درآمد را بر اساس سند و قانون بودجه انجام می دهد. بودجه ریزی را فرآیند تخصیص منابع محدود به نیازهای نامحدود می دانند
نظام بودجه ریزی یکی از خرده نظام های موجود در یک نظام اقتصادی، سیاسی و اجتماعی بعنوان یک موجود زنده می باشد که وظیفه انتقال - خون حیاتبخش - درآمدهای دولت به اجزای مختلف جامعه و اقتصاد را بعهده دارد. به همین دلیل هر گونه اختلال، گرفتگی و بیماری در این شریان، کل پیکره کشور را با بحران مواجه می کند. نظام های سنتی بودجه ریزی تنها به دنبال کنترل اینست که مبالغ بودجه ای »کجا« و »چگونه « هزینه می شود و در پی این نبوده است که این هزینه ها برای »چه اهدافی« انجام می شود. ساختار سنتی بودجه »کنترل« را تنها »کنترل« مقدار مصرف بودجه و فرآیند هزینه آن قلمداد می کند. این ساختار هیچ گونه شفافیتی در مورد رابطه میان »منابع« مصرف شده و »نتایج« بدست آمده از برنامه ها و سازمانها بدست نمی دهد و نیز اثر بخشی برنامه ها را در ابهام فرو می برد
اکنون بودجه ریزی عملیاتی به عنوان روش بودجه ریزی در سطح وسیعی در جهان، از جمله در کشور ما مورد توجه قرار گرفته است. بودجه ریزی عملیاتی عوامل صرفه جویی و اثربخشی را به ابعاد سنتی بودجه ریزی اضافه می کند. از آنجا که اختصاص هدفمند اعتبار به فعالیتهای هر سازمان می تواند ضمن شفاف سازی نحوه توزیع منابع، امکان پایش عملیاتی و انتظار برای دسترسی به نتایج هزینه ها را فراهم سازد، استفاده از روش بودجه ریزی عملیاتی گام موثری در افزایش کارایی و اثربخشی اعتبارات خواهد بود
بودجه موقعی منشاء اثر است که بطور صحیح اجرا شود، زیرا در صورت عدم اجرای صحیح، نمی توان به هدفهایی که از نظر سیاسی، اقتصادی و اجتماعی در تنظیم آن مورد نظر بوده، نایل آمد. عملیات اجرایی صحیح و منطبق با هدفها و برنامه های پیش بینی شده در سیاستها و خط مشی های دولت بسیار موثر است. به همین جهت نظارت و کنترل بر اجرای بودجه از اهمیت بالایی برخوردار است
نظارت مالی در بخش دولتی، امری لازم و انکار ناپذیر است، ولیکن به نظر میرسد کافی نباشد. زیرا در برخی موارد مشاهده شده که در اجرای برنامه های دولت، هزینه ها مطابق با شرایط و قوانین و مقررات انجام پذیرفته، اما نتایج با آنچه در برنامه ها پیش بینی شده، منطبق نبوده و یا اینکه هزینه ها جزء اتلاف منابع نتیجه ای در بر نداشته است
در سالهای اخیر حسابرسی عملکرد، به دلیل ناتوانی حسابرسی های سنتی در پاسخگویی کامل به نیازهای سیستم های مدیریتی، مورد توجه قرار گرفته است. استانداردهای حسابرسی دولتی آمریکا در سال 1994 حسابرسی عملکرد را، بررسی هدفمند و سیستماتیک برای تهیه یک ارزیابی مستقل از عملکرد و فعالیتهای سازمان دولتی برای بهبود پاسخگویی عمومی و نیز سهولت تصمیم گیری واحدها تعریف نموده است.
بر اساس مطالعات صورت گرفته و با توجه به قوانین و مقررات وضع شده در داخل کشور از جمله مواد 138 و 144 قانون برنامه چهارم و ماده 219 قانون برنامه پنجم توسعه و بنا بر عقیده آقایان محمد حسن آبادی و علیرضا نجار صراف - - 1388 که مدلی بنام مدل الماس در خصوص بودجه ریزی عملیاتی ارائه کرده اند، در می یابیم که برنامه ریزی، بعنوان یکی از عناصر و مولفه های استقرار مدل جامع نظام بودجه ریزی عملیاتی بشمار می رود. با عنایت به اینکه موضوع اصلی این تحقیق، تاثیر عنصر برنامه ریزی در بودجه ریزی عملیاتی بر اجرای حسابرسی عملکرد از دیدگاه کارشناسان و حسابرسان دیوان محاسبات کشور می باشد، لذا در این تحقیق انتظار می رود به این سوال کلی که برنامه ریزی تا چه اندازه منجر به بهبود ارزیابی ها در اجرای حسابرسی عملکردمی شود ، پاسخ داده شود.
.3 مطالعات پیشین - سابقه و پیشینه تحقیق -
در تحقیقات انجام شده داخلی جهاندوست - 1374 - در پایان نامه کارشناسی ارشد خود موضوع »تدوین بودجه عملیاتی در سازمان بنادر و کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران« را مورد مطالعه قرارداد که هدف از این تحقیق تهیه وتنظیم بودجه فعالیتهای سازمان بنادر وکشترانی با استفاده از روش بهای تمام شده کالاها وخدمات بوده است.
مقدس - 1383 - در پایان نامه کارشناسی ارشد خود به »بررسی نظام بودجه بندی در ارتش جمهوری اسلامی ایران« پرداخته است که هدف از این تحقیق انتخاب نظام بودجه بندی مناسب وکارا در راستای نیازهای ارتش جمهوری اسلامی ایران بوده است.
خدامی پور و زینالی - 1386 - در مقاله»سیستم بودجه بندی بر مبنای عملکرد و تأثیر آن بر عملکرد و مسئولیت پاسخگویی دولت« عنوان کرده اند که از میان هدف های مورد نظر برای پیاده سازی نظام بودجه ریزی عملیاتی، هدف پاسخگویی مبنا و پایه قوی تری برای تعیین موفقیت آن، نسبت به تخصیص بودجه، ایجاد می کند. بودجه ریزی عملیاتی، مستقیم ترین پیوند میان اطلاعات عملکرد و افزایش کارایی و کیفیت خدمات است. سامانه بودجه ریزی عملیاتی از طریق استفاده از مدیریت کیفیت جامع و کاهش هزینه ها و همچنین افزایش رضایت مصرف کنندگان باعث بهبود عملکرد دولت شده و در واقع منجر به بهره برداری اثر بخش تر از منابع سازمان خواهد شد و مدیران می تواننداز منابع موجود در راستای دستیابی به هدف های مورد انتظار تبیین شده در بودجه به طور اثر بخش تری بهره برداری کنند.
قدیم پور و طریقی - 1388 - در مقاله »بودجه ریزی عملیاتی و رابطه آن با حسابرسی عملیاتی« اعلام کرده اند که بودجه ریزی عملیاتی و حسابرسی عملیاتی از لحاظ اهداف، رابطه تنگاتنگی با همدیگر داشته و به سوی اهداف یکسانی در حرکت هستند و به عنوان اجزای اصلی نظام گزارشگری مالی دولتی با همدیگر همپایانی دارند به گونه ای که این دو مکمل همدیگر بوده و حول سه محور اصلی کارایی، اثر بخشی و صرفه اقتصادی می چرخند و تنها در سایه مشارکت این دو، مطلوبیت نظام گزارشگری مالی دولتی افزایش یافته و این نظام می تواند ابزاری قدرتمند برای دولت در مسئولیت پاسخگویی باشد. همچنین این محققان بیان نموده اند که برای پاسخگویی کامل و دقیق بخش دولتی و همچنین به منظور موفقیت نظام بودجه ریزی عملیاتی، تغییر و توسعه نظام حسابرسی دولتی و انجام حسابرسی عملیاتی ضرورت می یابد.
باباجانی - 1388 - در مقاله ای با عنوان »تحلیل مبانی نظری و قانونی رویکرد جدید بودجه ریزی سال 1387 از منظر مسئولیت پاسخگویی« بیان نموده است که به رغم تحولات شگرفی که در دو دهه اخیر در نظام های حسابداری و گزارشگری مالی بخش عمومی کشورهای توسعه یافته و بسیاری از کشورهای در حال توسعه رخ داده است، اقدام موثری از سوی نهادهای مسئول در برای ایجاد تحول در نظام حسابداری دولتی کشور صورت نگرفته است.
