بخشی از مقاله
چکیده
گردشگری روستایی اگرچه این توان را دارد که به عنوان ابزاری مفید برای رشد اقتصادی مؤثر واقع شود اما تداوم این فعالیت در طول زمان واجد پیامدهایی است که از جمله ی آنها تغییر کاربری اراضی به ویژه کاربری های مولد است.هدف این مقاله بررسی اثرات گردشگری روستایی در روند تغییر کاربری اراضی کشاورزی در دهستان سراوان استان گیلان،در دهه ی اخیر میباشد. مسأله ی تحقیق این است که تغییرات بوجود آمده در کاربری اراضی کشاورزی و جنگلی نظیر توسعه ی خانه های دوم،احداث پارک جنگلی و رستوران ها تا چه حدی می تواند متأثر از توسعه ی گردشگری در این دهستان باشد؟ این تحقیق با انجام مطالعات کتابخانه ای و میدانی،عکس های هوایی و مقایسه ی نقشه ها،روند تغییرات کاربری اراضی کشاورزی را در دهستان سراوان استان گیلان مورد بررسی قرار داده است. در این تحقیق به تحلیل آمارهای توصیفی،جداول توزیع و آمار استنباطی پرداخته شده است و حاصل داده ها به صورت نقشه های GIS آورده شده است.نتیجه مطالعات نشان می دهد که تغییرات به وجود آمده در کاربری اراضی کشاورزی و جنگلی و تبدیل این اراضی به خانه های دوم،پارک جنگلی،رستوران و کافه های سنتی و ایجاد جاده و بزرگراه در ارتباط با گردشگری روستایی است و اثرات کالبدی به وجود آمده در این دهستان در دهه اخیر در نتیجه توسعه گردشگری روستایی در دهستان سراوان می باشد.
واژه های کلیدی: کاربری اراضی کشاورزی،گردشگری روستایی،کاربردGIS،استان گیلان،شهرستان رشت،دهستان سراوان
طرح مسأله
گردشگری روستایی معرف ترکیب دو مورد از ویژگیهای بسیار مؤثر و در عین حال متناقص زندگی نوین است. نه تنها نیروهای تغییر اقتصادی،اجتماعی،فرهنگی،محیطی و سیاسی در تلاشند تا فضاهای روستایی سراسر جهان را دوباره تشریح کنند ،بلکه تحولات جهانی گسترده در الگوهای مصرف و حمل و نقل نیز اعمال تفریحی و مسافرت را دوباره تغییر شکل می دهند. برای آنهایی که به هردو ماهیت تغییر در مناطق روستایی و توسعه گردشگری روستایی علاقه مندند ، نیروی محرکه و تأثیرات با هم یکی کردن این دو تغییر برجسته به خوبی شناخته شده نیستند،اما به طور فزاینده ای مباحث جالبی برای بررسی هستند - .. - E.Wanda George.2009در جوامع شهرنشین، روستا محیطی جذاب برای شهرنشینان به حساب می آید و این موضوع خود انگیزه اصلی برای تبدیل شدن روستا به یک مقصد گردشگری شده است. جدا از اینکه حضور گردشگران می تواند به تقویت زندگی روستایی و ارتقاء سطح زندگی آنها و همچنین افزایش توان مالی روستاییان یاری رساند.توام با توسعه این پدیده در روستاها،پیامدهای مکانی-فضایی زیادی در این مناطق بروز می کند از جمله این پیامد ها تغییر کاربری اراضی روستایی به ویژه کاربری های مولد است.بسیاری از مطالعات نشان می دهد که گردشگری روستایی این توان را دارد در زمان و مکانی که کشاورزی نمی تواند به مدت طولانی تنها منبع معیشتی باشد به عنوان ابزاری مؤثر برای رشد اقتصادی مؤثر واقع شود.در کشورهای بسیاری مانند کره و تایوان این امر با خط مشی های کشاورزی در ارتباط است و گردشگری ابزاری برای ترفیع توسعه مناطق روستایی تحت فشار از سال 2002 ظهور کرده و به عنوان راهبردی برای تغییر کاربری اراضی کشاورزی ایفای نقش می کند - . - Park,2009:3 در ایران نیز در بعضی نقاط ارتباط چشمگیری بین روند تغییر کاربری اراضی کشاورزی و گردشگری روستایی دیده می شود. وجود کافه های سنتی،رستوران ها،پارک جنگلی و خانه های دوم شرایط اجتماعی مناسب و نظام خدماتی مساعدی را برای گردشگران فراهم می کند و آنها را متقاعد می کند که به ماندن بیشتر در روستاها فکر کنند و گاهی با خرید زمین،ساخت خانه و داشتن یک برنامه ی تفریحی مدتی را به دور از شهر و آلودگی های جوی و صوتی شهری ،در روستاها سپری کنند. همین عناصر خود زمینه ی جذب گردشگران را فراهم نموده اند و با ایجاد شرایط مساعد و رفاه برای اسکان و اقامت بیشتر گردشگران موجب ماندگاری طولانی تر آنها در ناحیه ی مطالعاتی شده اند.نواحی روستایی استان گیلان از چند دهه گذشته بدلیل شرایط ممتاز جغرافیایی خویش مورد توجه گردشگران قرار گرفته و توسعه این پدیده از اثرات مکانی-فضایی ویژه ای که بر جای گذاشته تغییر روبه تزاید کاربری اراضی است . نتایج حاصل از سرشماریهای رسمی کشور نشان می دهد که در فاصله دو سرشماری کشاورزی - 1367 و - 1382حدود 26 درصد از اراضی کشاورزی استان کاسته شده و روند تغییر کاربریها همچنان ادامه دارد ناحیه مطالعاتی دهستان سراوان استان گیلان می باشد .این دهستان در ناحیه جنوبی گیلان واقع شده و شامل هفت روستا می باشد.روستاها در موقعیت بسیار ویژه آب و هوایی قرار دارند وجود کوهستان، جنگل،آبشارها و رودخانه ها باعث جذب گردشگران به این نواحی می شود.اما به تدریج دیده شده که از کاربری های کشاورزی کاسته می شود و این مسئله مطرح می شود که بین تغییرات به وجود آمده در کاربری های کشاورزی و گردشگری چه ارتباطی وجود دارد؟مسأله تحقیق این است که آیا گردشگری روستایی در روند تغییر کاربری اراضی کشاورزی و جنگلی و تبدیل آنها به خانه های دوم ،پارک جنگلی ،رستوران و کافه های سنتی و احداث راه ،جاده و اتوبان می تواند تأثیری داشته باشد و اثرات کالبدی بوجود آمده طی دهه اخیردر دهستان سراوان نتیجه توسعه گردشگری روستایی در این منطقه است؟
پیشینه تحقیق
وقتی صحبت از پیامدهای گردشگری روستایی می شود تمامی منابع و اسنادی که در این ارتباط منتشر شده اند بطور تلویحی یا آشکار بر تغییر کاربری اراضی بعنوان یکی از پیامدهای مهم آن اشاره دارند.شارپلی - 1380 - در کتاب گردشگری روستایی معتقد است که توسعه گردشگری روستایی باعث افزایش قیمت زمنی گاهاً تغییر کاربری آن از اراضی مولد به ساخت سکونتگاه می شود - شارپلی،ص - 43 ضمن اینکه افزایش قیمت زمین و مسکن باعث می شود تا مردم محلی را در تنگنا قرار داده و آنها قادر به خرید خانه یا زمین برای فرزندان خود نیز نباشند - شارپلی،. - 143: 1380
رضوانی،1387 در کتاب توسعه گردشگری روستایی با تأیید اثرات مثبت اقتصادی در توسعه گردشگری این مناطق ،معتقد است گسترش این پدیده هزینه های اقتصادی جامعه میزبان را در بلند مدت افزایش خواهد داد. از جمله افزایش کاذب قیمت زمین و تغییر مداوم کاربری اراضی کشاورزی و منسوخ شدن آن در طول زمان است - رضوانی، . - 92 : 1387تورم زیاد قیمت زمین که ناشی از برنامه ریزی و توسعه غیر حساس، رقابت برای زمین و منابع محلی است باعث از بین رفتن ارزش دراز مدت اقتصادی در سایر منابع مثل کشاورزی و نیز جابجایی جمعیت های محلی می شود - رضوانی،. - 93 :1387
برنار شاریه، 1373 توسعه گردشگری در نواحی روستایی را تهدیدی برای کشاورزی می داند. او معتقد است شهرگرایی در نواحی روستایی منجر به تعدد سکونتگاهها در روستاها و همزیستی دشوار بین کشاورزی و سایر فعالیت ها می گردد. تقاضای زمین برای ایجاد بنا ،گاه به نحو سرسام آوری بر بهای اراضی می افزاید و این شرایط مناسبی برای حفظ فعالیت های کشاورزی بشمار نمی آید - شاریه، . - 248 : 1373 ضمن اینکه وجود اقامتگاهها - که سه چهارم از سال غیر فعال هستند - در روستاهایی که افراد بسیاری در آن فاقد مسکن هستند نوعی بی عدالتی است، و تراکم این اقامتگاهها افزایش بهای اراضی را فراهم می آورد که در بلند مدت به نفع روستا نشینان نیست - شاریه،. - 238 : 1373
پاپلی یزدی و سقایی،1385 گردشگری روستایی را نوعی ادغام این نواحی در اقتصاد سرمایه داری می دانند که این فضاهای بکر و مستعد تجارت را به سیطره ی خود درمی آورد - پاپلی یزدی و سقایی،. - 202: 1385 نتیجه این کار اگرچه پیامدهای مثبتی به همراه دارد لیکن از جنبه های مختلف حائز تبعات منفی است که تغییر کاربری اراضی و به دنبال آن تغییر چشم اندازهای کشاورزی و افزایش کاذب قیمت ها از جمله آنها محسوب می شود - پاپلی یزدی و سقایی،226 :1385 و. - 227
رنجبر، 1386 در مقاله خود تحت عنوان راهبردهای گردشگری استان همدان در مطالعات آمایش سرزمین و برنامه ریزی ضمن تأکید بر بهره برداری معقول و منطقی از مواهب طبیعی برای توسعه گردشگری معتقد است که مناطق توریست پذیر می بایست برنامه ی آمایش داشته باشند تا در پرتو آن با شناسایی دقیق اراضی قابل آمایش محدوده ها را با توجه به شرایط محیطی و فرهنگ بومی منطقه جهت بهره برداری بهینه بطور عملی و کاربردی منطقه بندی نمود - رنجبر،. - 542 -555 : 1386
