بخشی از مقاله
چکیده
امروزه معیارها و مطالبات آحاد اجتماع نسبت به دانشگاهها تغییر کرده و آنها را برای تبدیل وضعیت خود، تحت فشار قرار داده است. حکمرانی مطلوب دانشگاهی با یکپارچگی و جامعیت انواع حکمرانی و همچنین رعایت ضوابط اخلاق حرفهای در تمامی زیرسیستمهای دانشگاه میتواند به کسب موفقیت راهبری نهاد دانشگاه منجر شود. هدف مطالعه پیش رو، تعیین جایگاه اخلاق حرفهای در حکمرانی دانشگاهی است.
تحقیق حاضر از نوع تحقیقات بنیادی است و تحقیق بنیادی درصدد توسعه دانستههای موجود در یک زمینه خاص علمی است. در این نوشتار سعی شد با استفاده از روش توصیفی تحلیلی با اتکای به نتایج پژوهشهای قبلی و اسناد علمی و همچنین بررسی و مطالعه همه جانبه پرداخته شود تا اهمیت جایگاه اخلاق حرفهای بیش از پیش در اداره و حکمرانی دانشگاه تبیین شود.
در ادامه: پس از مطالعه کتب و منابع و اسناد علمی و مدارک موجود به جمعآوری، گزینش، تلخیص و دستهبندی مطالب اقدام شده است. سپس مطالب در جهت دستیابی به پرسشهای پژوهش ساماندهی شده است. ابزار پژوهش نیز شامل فیشبرداری بوده و دادههای حاصل نیز در راستای هدف و سؤالهای پژوهش با استفاده از مدارک جمعآوری شده طبقهبندی و تحلیل شد.
در راستا پس از مطالعه وسیع منابع، راهکارهای برای اهمیت و ارتقای نقش اخلاق در حکمرانی ارائه شده است. در پایان لازم به ذکر است چون اداره دانشگاهها به عنوان نهادی فرهنگی و اخلاقی، نیازمند سیاستگذاری و تصمیم سازی و همچنین برنامه ریزی های مختص به بستر3های خود میباشد، لذا باید این تصمیم و برنامهها مبتنی بر اصول و ارزشهای اخلاقی اتخاذ شوند تا بتواند در راهبری دانشگاه مثمر ثمر تر باشد و همچنین مورد تائید اعضای جمهوری متخصصین باشد تا مسئولیت پذیری و پاسخگویی درونی و بیرونی را هم تضمین کند.
پیش زمینه
در سراسر جهان پیچیده آموزشعالی موضوعاتی فراوانی وجود دارد که مدام در معرض تغییرات روزافزونی هستند. ظهور جامعه دانش محور - دوبینز1، 2011، آرتور2، 2006 و کورنیتزکا 3و همکاران،2007 - ، تحولات جهانی شدن، توسعه روزافزون اقتصادی و فشارهای رقابتی فزاینده ناشی از جهانی شدن، محرک تلاشهای گوناگون در راستای اصلاحات در زمینه نظامهای معاصر آموزشعالی شده است. در سالهای اخیر، هدف دانشمندان درک پدیده آموزشعالی و تغییرات، و پیچیدگیهای آن بوده است. یکی از این نقاط مهم توجه به حکمرانی4 دانشگاهها و شیوههای اداره آن بوده است که همواره مورد توجه بسیاری از پژوهشگران حوزه آموزشعالی بوده است.
از سوی دیگر چون هدف پژوهش تبیین جایگاه اخلاق در حکمرانی دانشگاهی است لذا در ادامه، به تعاریفی از اخلاق بسنده میشود. اخلاق، علم »نیک و بدخوی« ها و تدبیرهای انسان است برای نفس خویش. اخلاق صرفاً مجموعهای از اصول هنجاری نیست، بلکه یک نظام درهمتنیده است که نمیتوان فارغ از آن به موضوعاتی همانند سازمان، مدیریت، کارایی و اثربخشی مدیران و ایجاد تغییر و تحول گسترده در زیرساختها و بنیانهای اساسی نهادهای اجتماعی اندیشید؛ بنابراین در حوزه سازمانی و مدیریتی، اخلاق علاوه بر اینکه متأثر از فرهنگ سازمانی است، به میزان بسیار بالایی تحت تأثیر فرهنگ جامعه قرار دارد
اخلاق بسی فربهتر از قانون است - قراملکی، . - 1394 اخلاق حرفهای عبارت است از دانشی است که بنگاهها برای شناخت تعهدات اخلاقی خود در قبال محیط و نیز تشخیص و حل مسائل اخلاقی در کسبوکار محتاج آن هستند و سازمان اخلاقی سازمانی است که همه عناصر محیط درونی و بیرونی خود را میشناسد و به نحو نظاممند و پیشبینیشدهای بر آنها پایبند است - قراملکی، . - 1393 اخلاق به معنای خلقوخو یعنی رفتار یعادشده انسان است و از حُسن و قُبح و خوبی و بدی رفتار بحث میکند
آموزش و تحصیل در سطوح عالی منجر به ارتقای بلوغ شخصیتی و اجتماعی افراد، احترام آنان به حقوق بشر، آزادیهای انسانی و گسترش صلح و افزایش مشارکت آنان در ساختن جامعهای آزاد و پویا میشود. آموزشعالی همچنین منشأ لازم به ذکر است در بعضی از آثار ترجمه شده از پژوهشگران مطرح حوزه آموزشعالی، این واژه به تعابیر دیگری مثل: راهبری و اداره کردن نیز ترجمه شده است. در این نوشتار از معادل حکمرانی استفاده شده است.
تغییرات مثبت اجتماعی و موجب ارتقای برابری، احترام و درک متقابل میان آحاد جامعه و گسترش وفاق و دوستی میان فرهنگها، ملتها و مذاهب مختلف است. به عبارت دیگر، آموزشعالی ادراک جمعی افراد از آرمانهای متعالی
انسانی نظیر عدالت اجتماعی، برابری حقوق ملتها و صلح و توسعه جهانی را افزایش میدهد.
تحقق اهداف والای آموزش عالی در جوامع مختلف مستلزم تعریف، پایبندی و رعایت اصول و معیارهای اخلاق علمی و حرفهای توسط یاران و کنشگران اجتماع علمی1 در هر کشور است. این امر در ایران به دلیل وجود اعتقادات و باورهای دینی و مذهبی عمیق و ریشهدار و میراث و آموزههای فرهنگی و اخلاقی ارزشمند و متعالی، اهمیتی به مراتب افزونتر مییابد، اما متأسفانه رعایت اصول اخلاق حرفهای و دانشگاهی در حوزه آموزشعالی کشور توسط کنشگران و دستاندرکاران آن در سطوح و بخشهای مختلف، جای نقد بسیار دارد که در این مجال نمیگنجد
بنابراین در مقاله حاضر تلاش شده است، ضرورت توجه به اخلاق حرفهای در حوزه آموزشعالی در زیر سیستمهای مدیریتی، پژوهشی، آموزشی و کارآفرینی - با توجه به زیر سیستمهای نهاد دانشگاه - و نقش تأثیرگذار آن در حکمرانی دانشگاهی مورد بررسی و مداقه قرار گیرد. در پایان مقاله فوق در پی پاسخ به سؤالات زیر است
- آیا ابعاد اخلاق حرفهای - با توجه به زیر سیستمهای دانشگاهی - در حکمرانی دانشگاهی میتواند نقش مؤثری ایفا کند باشد؟
- راهکارهای بهبود جایگاه اخلاق حرفهای در حکمرانی دانشگاهی کدامند؟
اخلاق حرفه ای
اخلاق از نظر لغوی جمع خُلق و خُلُق است که اولی به معنی خوی، سرشت و سجایا و خصایل فردی در رفتار و عادت است و خُلُق به معنی شکل، ظاهر و صورت است که در هنگام خلقت نصیب فرد میشود - میر کمالی، . - 1382 بنابراین اخلاق به مجموعه صفات درونی و باطنی انسان و رفتارهای ناشی از صفات و خلقیات درونی وی اطلاق میشود.
اخلاق عبارت از اصول و قواعد ارزشی است که بر تصمیمات و رفتار فردی یا جمعی از منظر درست یا غلط بودن حاکمیت دارد. اخلاق، شناخت سره از ناسره و بایسته از نبایسته و انجام فعل شایسته و ترک افعال ناصحیح و ناشایسته و به طور کلی هدایت افکار، اعمال و رفتارهای آحاد جامعه در مسیر خیر مشترک و منافع جمع است.
دو ویژگی درونی بودن و ارزش محور بودن، فصل مشترک تمامی تعاریف و تعابیر از مقوله اخلاق است. اخلاق حرفهای عبارت است از مجموعه قوانین اخلاقی که از ماهیت حرفه یا شغل به دست آمده است. هر شغلی به اقتضای حرفهای، مسئولیتهای اخلاقی ویژهای میآفریند. پزشک به عنوان یک شخص حقیقی مسئولیتهای اخلاقی خاصی دارد. اگر شغل دیگری میپذیرفت، مسئولیتهای اخلاقی وی تغییر میکرد. اصول اخلاقی در ضمن قوانین اخلاقی شکل میگیرد. صاحبنظران بر این باورند که »مهمترین متغیر در موفقیت سازمان، اخلاق حرفهای است
هدف از اخلاق حرفهای مسئولیت اخلاقی است لذا هر شغلی به اقتضای حرفهای، مسئولیتهای اخلاقی ویژهای میآفریند
