بخشی از مقاله
چکیده
انتخاب و استقرار عناصر تجهیزات دانشگاهی اغلب به شیوهای انجام میشود که انسجام طراحی ویژهای در آنها به چشم نمیخورد. این اقلام با توجه به هزینه پایین آنها انتخاب شده و توجهی به مناسب بودن از حیث برخورداری از کارکرد آموزشی، دوام و زیبایی آنها نمیشود. در واقع این مسئله، بیشتر نگرش مصلحت گرایانه دارد تا روش طراحی سنجیده. مطالعه در خصوص مبلمان فضاهای دانشگاهی در کشور ما بسیار محدود صورت گرفته است و در مبلمان موجود در بین فضاهای دانشگاهی تفکر طراحی و گزینش خاصی به نحویکه آنها را مناسب محیط آموزشی نماید، دیده نمی شود.
از آنجا که دانشگاه دولتی بجنورد در مراحل ابتدایی تجهیز مبلمان قرار دارد، به نظر می رسد پژوهشهایی از این دست میتواند راهکارهایی جهت ساماندهی مبلمان موجود و ساخت و طراحی مبلمان متناسب با این محیط را ارائه دهد. بنابراین در مقاله فوق با متمرکز شده بر فضاهای نشستن خارج از محیط کلاسها و استانداردهای آنها تلاش گردیده ضمن شناخت وضعیت موجود دانشگاه بجنورد از این حیث، راهکارهایی جهت بهبود و مناسب سازی آنها ارائه گردد.
بخش اول: مقدمه
مبلمان دانشگاهی از جمله عناصر سازنده فضای دانشگاهی محسوب میشود که کمیّت و کیفیت، زیبایی، راحتی، دوام و محل استقرار آن نقش اساسی در دستیابی به دانشگاهی زیبا و سالم دارد. دانشگاهی که در آن دانشجویان احساس آسایش کرده و حضور در آن را دوست داشته باشند. مبلمان زیبا در فضای نازیبا جذابتی نخواهد داشت و فضای زیبایی که در آن مبلمان نامناسب استقرار یابد، جلوه نخواهد کرد. از سوی دیگر توجه به تناسبات انسانی، توجه به شرایط اقلیمی و مصالح بومی در طراحی و ساخت مبلمان دانشگاهی ضروری است. مکانیابی، محل استقرار مبلمان، توالی و تواتر چیدمان آن نیز در کیفیت بصری فضا تاثیر مثبتی بر جای می-گذارد.
طراحی، برنامهریزی و مکانیابی صحیح مبلمان به عنوان یکی از عناصر مهم فضای باز دانشگاهی تا حد زیادی این محیط انسان-ساخت را به عنوان یک جامعه انسانی با کارکرد آموزشی، معنی دار کرده و با ارتقاء سطح زیبایی بصری موجب افزایش کیفیت زیستی و هویت بخشیدن به مجموعه میگردد. به کارگیری مناسب و اصولی مبلمان دانشگاهی موجب برقراری ارتباط منطقی بین فعالیتهای همسنخ، نظام دسترسی آنها و خدمات دهی فضاها شده و نتایجی مانند افزایش تعداد کاربران و استفاده بهینه از کاربریها با توجه به عملکرد آنها در پی خواهد داشت.
طراحی فضاهای دانشگاهی، به ویژه فضاهای باز با تمامی تسهیلات و امکانات، محیط مناسبی را برای دانشجویان و سایر اقشار استفاده کننده فراهم میکند. فضاهای باز دانشگاهی صرفاً محل تردد افراد نیست، بلکه مکانهایی برای حضور دانشجویان و تعامل اجتماعی میان آنهاست و بایستی بهگونهای باشد که بتواند زمینههای تعامل اجتماعی دانشجویان را فراهم کند و علاوه بر آن مکانهایی جهت استراحت و مطالعه پدید آورد. هویت بخشیدن در توجه به فرم، شکل و هماهنگی مبلمان با محیط پیرامون لازم است. میزان کارایی و مفید بودن مبلمان دانشگاهی با نحوه استفاده مردم و برطرف کردن نیاز آنها سنجیده میشود.
اجزاء مبلمان دانشگاهی باید دارای دو ویژگی اساسی باشند : کارایی و زیبایی که در این صورت میتواند نیاز عملکردی و بصری کاربران را همزمان برآورده سازد. این امر، مستلزم توجه به نکات متعددی در طراحی اجزاء مبلمان دانشگاهی است. مواردی نظیر رنگ، هماهنگی با محیط اطراف - که این مورد به خصوص در ایجاد حس مجتمع بودن یک محیط آموزشی نقش ویژه ای ایفا می نماید - ، دوام، ایمنی، اقتصادی بودن، کارکرد و نحوه جانمایی در فضای دانشگاهی. هر عنصری که در دانشگاه و فضاهای باز دانشگاه به طور خاص وجود دارد، جزئی از مکان است و هماهنگی و انسجام این عناصر با یکدیگر میتواند مضامین و مفاهیم مشترکی را منتقل سازد و فضایی منسجم را به وجود آورد.
تناسب نداشتن مبلمان دانشگاهی با فرهنگ دانشگاه و پاسخگو نبودن این عناصر در برابر نیازهای عملکردی دانشجویان موجب نبود احساس تعلق آنها به دانشگاه و عناصر و تجهیزات آن میشود. در حال حاضر به نظر میرسد هیچ اصل منطقی در خصوص طراحی مبلمان مختلف در محیط دانشگاه بجنورد وجود ندارد و همین مساله نه تنها از لحاظ عملکردی مشکلات متعددی برای دانشجویان این دانشگاه ایجاد نکرده، بلکه به گسستگی منظر دانشگاه دامن زده است. در این خصوص در تحقیق حاضر تلاش میگردد با بررسی و تحلیل وضع موجود مبلمان دانشگاه بجنورد و مقایسه تطبیقی آن ها با نمونه مطلوب دانشگاههای دیگر راهکارهای مفید در طراحی، ساخت و نصب این عنصر مهم دانشگاهی ارائه گردد. مقاله پژوهشی فوق سه هدف عمده را دنبال میکند:
الف - بررسی مباحث عام نظری مبلمان دانشگاهی؛
ب - شناخت و تحلیل وضع موجود مبلمان دانشگاهی در دانشگاه بجنورد؛ ج - ارائه راهکارهای ساماندهی مبلمان دانشگاه بجنورد.
مهمترین راهبردها برای دستیابی به اهداف فوق عبارتند از :
- مطالعه اصلیترین تعاریف و مفاهیم در ارتباط با مبلمان؛
- شناسایی مبلمان فضای نشستن و بررسی ویژگیهای مختلف آنها؛
- بررسی استانداردها و ضوابط کالبدی و عملکردی مبلمان مناسب برای نشستن؛
- تحلیل نقاط قوت و ضعف نشستنگاههای دانشگاه بجنورد؛
- ارائه معیارهای ساماندهی نشستنگاههای دانشگاه بجنورد.
بخش دوم: تعاریف مرتبط با مبلمان
واژه مبلمان دانشگاهی یا University furniture، چندان زمینه تحقیق نبوده است. اطلاعات در خصوص تعاریف، انواع و معیارهای مبلمان بیشتر به مبلمان شهری بر میگردد که در ذیل به برخی از آنها اشاره می شود:
تعاریف مبلمان
1. مبلمان شهری به مجموعه وسیعی از وسایل، اشیاء، دستگاهها، نمادها و عناصری گفته میشود که چون در شهر و خیابان و در کل در فضای باز نصب شدهاند و استفاده عمومی دارند، به این اصطلاح معروف شدهاند - مرتضایی،. - 1381
2. عناصری که برای راحتی، آسایش و زیبایی بیشتر، ارائه اطلاعات، کنترل حرکت، ایجاد امنیت و رفاه کاربران در فضاهای شهری قرار داده شدهاند، مبلمان شهری نام دارد - زنگی آبادی و تبریزی، .
3. تجهیزات شهری به مجموعهای از وسایل متحرک و نیمه متحرک و کاربردی یا تزئینی اطلاق میشود که به طور دائمی یا فصلی در فضای عمومی شهر در اختیار ساکنان آن قرار گرفته است. تجهیزات شهری جزء لاینفک محیط زیست یک شهر بوده و هویت و شناخت کامل شهر را امکانپذیر میسازد - موره، . - 1373
4. تجهیزات خیابانی، مجموعه وسایل و عناصری است که در خیابانها و دیگر فضاهای شهری برای ایجاد ایمنی، آسایش، حفاظت، زیبایی، راحتی، راهنمایی، پاکیزگی و بهداشت محیط به کار گرفته میشود. در سه دسته عمده قرار میگیرند: تجهیزات کاربردی، تجهیزات ایمنی و آسایش و تجهیزات زیباسازی - مهندسین مشاور زادبوم، . - 1372
5. مبلمان یا اثاثه شهری اشیایی هستند که به منظور آسایش، راحتی، ارائه اطلاعات، کنترل حرکت، حفاظت و بهرهگیری استفادهکنندگان از آنها در فضاهای شهری مستقر شدهاند. این اشیا باید پاسخگوی نیازهای مادی و روحی روانی شهروندان باشند. هرگونه نارسایی در طرح یا اجرای این عناصر، نقض غرضی در عملکرد آن است و جانمایی غلط و ترکیب نامناسب عناصر با یکدیگر و با محیط هنجارهای زیادی را بهوجود میآورد - پاکزاد، . - 1379
6. طراحی مبلمان شهری یک موضوع میانرشتهای است. موضوعی چند سویه که فصل مشترکی از تخصصها و گرایشهای مختلف است. گروههای زیادی مسئول آن هستند و همین تعدد، گاهی باعث رکود آن شدهاست. رشتههای تخصصی مانند طراحی شهری، برنامهریزی شهری، طراحی صنعتی، معماری، معماری منظر، معماری داخلی، طراحی گرافیک، مهندسی عمران، مجسمهسازی، نقاشی، مهندسی تاسیسات و ترافیک با مبلمان شهری ارتباط دارند. - مرتضایی، . - 1381
هر چند در تعاریف فوق به کلمه مبلمان دانشگاهی به طور خاص اشاره نشده است، اما می توان بسیاری از تعاریف را به مبلمان دانشگاهی نیز ارتباط داد. بر این مبنا مبلمان دانشگاهی را می توان اینگونه تعریف کرد: مبلمان دانشگاهی، مجموعهای از تجهیزات دانشگاهی و تسهیلاتی است که کیفیت و کارایی آموزش را در محیط دانشگاه ارتقا میدهد. هدایت، کنترل، امنیت، ارتباط، راحتی، تبلیغات، تزیین و تفریح در دانشگاه بر عهده مبلمان دانشگاهی است. بر این مبنا دو کارکرد از مبلمان دانشگاهی انتظار می رود:
الف - کارکرد عملکردی: به مانند هر مبلمان دیگری، اولین انتظار از یک مبلمان دانشگاهی پاسخگویی مناسب به عملکرد است.
ب - کارکرد آموزشی- هویتی: مبلمان دانشگاهی لازم است دارای ویژگیهایی باشد که در مقیاس کلان به ارتقا هویت بصری مجموعه و نیز ارتقا مباحث آموزشی کمک کند.
انواع مبلمان دانشگاهی
انواع مبلمان دانشگاهی در فضاهای خارج از کلاس، عبارتند از:
چراغ و پایه روشنایی، نیمکت، صندلی ، علائم، تابلو، نماد، انواع کیوسک، جایگاه دوچرخه، دروازه ورودی، نرده، حصار، آبخوری، ساعت خیابانی، تندیس، کفپوش، سنگفرش، کفسازی، آسفالت، پله، شیبراهه، تیرک، دیواره، آبشار تزئینی، آبنما، حوض ، آبراهه، آبسردکن، رگولاتور گاز شهری، زبالهدان، شیر فشار آب، ستون اعلانات، سکو، شیر آتشنشانی، صندوق صدقات، فانوس، فواره، وسایل ایمنی ترافیک، وسایل بازی پارک - در قسمتهای تفریحی دانشگاه - ، جایگاه حراست، جدول، جوی، جعبه تقسیم تلفن، خط کشی، چشم گربه-ای، دکل برق، درپوش خیابانی، پل عابر پیاده، پل روی جوی، ترانسفورماتور، تلفن همگانی، تیر چراغ برق، سرپناه ایستگاه اتوبوس، دستگاههای خودکار عرضه خوراکی، پله برقی، شبکه پای درخت، محافظ تنه درخت، سازه، سایبان، سیمها و کابلهای هوایی.
