بخشی از مقاله
چکیده
بیشتر افراد هنگامی که متوجه می شوند که یک تصمیم متفاوت می توانسته است منجر به نتیجه بهتري شود، دچار احساس پشیمانی می شوند. بنابراین نه تنها براي آن ها نتیجه به دست آمده از تصمیم کنونی مهم است بلکه نتیجه اي که می توانستند در صورت تصمیم گیري متفاوت به آن دست یابند نیز اهمیت دارد.
مشاهدات عملی نشان می دهند که در بسیاري از بازي ها نحوه تصمیم گیري افراد فرض هاي در نظر گرفته شده در تئوري هاي مرسوم تصمیم گیري - مانند تعادل نش و تئوري مطلوبیت مورد انتظار - را نقض می کنند و رفتار افراد در این بازي ها را نمی توان با تئوري هاي مرسوم توجیه کرد بازي هایی همچون چانه زنی نش، معماي مسافر و رقابت برتراند. در این مقاله نشان داده شده است که چگونه تئوري پشیمانی رفتار افراد را در این بازي ها توجیه می کند.
.1 مقدمه
بیشتر افراد هنگامی که متوجه می شوند که یک تصمیم متفاوت می توانسته است منجر به نتیجه بهتري شود، دچار احساس پشیمانی می شوند. بنابراین نه تنها براي آن ها نتیجه به دست آمده از تصمیم کنونی مهم است بلکه نتیجه اي که می توانستند در صورت تصمیم گیري متفاوت به آن دست یابند نیز اهمیت دارد. با توجه به این موضوع می توان چنین برداشت کرد که "مطلوبیت حاصل از یک تصمیم به هیچ عنوان مستقل از نتیجه بالقوه سایر تصمیم هاي ممکن نمی باشد". علاوه بر این افراد توانایی آن را دارند که این احساس پشیمانی را پیش از تصمیم گیري پیش بینی کنند.
بنابراین پشیمانی تنها احساسی که بعد از تصمیم گیري به وجود می آید نیست و می تواند بر روي اقدام افراد پیش از تصمیم گیري نیز تاثیر بگذارد. ضرورت مقایسه موقعیت کنونی با یک موقعیت فرضی که لازمه ایجاد احساس پشیمانی است، باعث می شود این احساس پیچیده تر از سایر احساسات مانند خشم، ترس یا شادي باشد. در نتیجه احساس پشیمانی نسبتا دیرتر و در حدود 5 تا 7 سالگی در کودکان شکل می گیرد.علاوه بر این، پشیمانی معمولا تحت تاثیر فرهنگ و اخلاق نیز قرار می گیرد.
تئوري مطلوبیت مورد انتظار - EUT - این موضوع را در نظر نمی گیرد که تصمیم گیرندگان معمولا نتیجه به دست آمده و نتیجه هایی که ممکن بود به دست بیاید را باهم مقایسه می کنند. مدل استاندارد مطلوبیت فرض می کند که تنها نتیجه به دست آمده اهمیت دارد و افراد از بین گزینه هاي مختلف، گزینه اي که بالاترین مطلوبیت مورد انتظار را دارد انتخاب خواهند کرد. با این وجود چندین مورد نقض براي این فرض در مشاهدات عینی دیده شده است که از بین آن ها می توان به تناقض [4] Allais اشاره کرد. براي توجیه این تناقض تئوري هاي دیگري ایجاد شده اند که از جمله آن ها می توان به نظریه چشم انداز و نظریه پشیمانی اشاره کرد.
تئوري پشیمانی این موضوع را در نظر می گیرد که رضایت یک فرد، مستقل از نتیجه سایر تصمیم هاي ممکن نیست. در صورتی که پس از تصمیم گیري مشخص شود که تصمیم دیگري می توانسته است نتیجه بهتري را نصیب فرد کند، فرد احساس پشیمانی می کند و بر عکس در صورتی که تصمیم دیگر منجر به نتیجه بدتري می شده ا ست، فرد اح ساس شادي می کند. بنابراین پ شیمانی اح سا سی منفی ا ست که مقادیر بالاي آن ن سبت به مقادیر کوچک به طور نامتناسبی وزن دهی می شوند؛ یعنی مقادیر بالاي پشیمانی نسبت به مقادیر کوچک تر آن تاثیر بیشتري بر روي رفتار فرد دارند. افراد تلاش می کنند که پشیمانی خود را به حداقل برسانند و در نتیجه افراد پشیمانی گریز هستند.
یک مثال شفاف از اثر پشیمانی بر روي تصمیم گیري افراد را می توان در عدم تمایل افراد براي تبادل بلیط قرعه کشی خود در آزمایش انجام شده توسط Van De Ven مشاهده کرد. در این آزمایش به هر یک از افراد شرکت کننده بلیطی براي شرکت در قرعه کشی داده شد. احتمال برنده شدن تمام بلیط ها یکسان است. گروهی از شرکت کننده ها بلیط خود را در پاکتی دریافت می کنند و قادر نیستند شماره بلیط خود را مشاهده کنند در حالی که گروه دیگر می توانند شماره بلیط خود را مشاهده کنند.
سپس از افراد خواسته شد تا بلیط خود را با یکی از افراد گروه خود معاوضه کنند. براي تشویق افراد به انجام این کار، در صورت انجام معاوضه افراد یک مداد به عنوان پاداش دریافت می کنند. مشاهده شد که افراد گروهی که بلیط خود را در پاکت دریافت کرده اند تمایل بیشتري به معاوضه بلیط خود دارند. با فرض این که ارزش مداد از هزینه انجام معاوضه - مساوي - 0 بیشتر است، این رفتار با تئوري مطلوبیت مورد انتظار قابل توجیه نیست.
بر اساس این تئوري همه افراد باید تمایل به معاوضه داشته باشند. اما در صورتی که پشیمانی حاصل از تصمیم را در نظر بگیریم می توان این رفتار را توجیه کرد. افرادي که شماره بلیط خود را دیده اند می توانند پشیمانی خود را، در صورتی که پس از معاوضه بلیط پیشین آن ها برنده شود، پیش بینی کنند. به علت پشیمان گریز بودن افراد، آن ها تمایلی به انجام این معاوضه ندارند. بر خلاف آن ها، افرادي که بلیط خود را در پاکت دریافت کرده اند پس از انجام قرعه کشی هیچ اطلاعی از شماره پیشین خود نخواهند داشت و بنابراین احساس پشیمانی نخواهند کرد و در نتیجه تمایل دارند که بلیط خود را معاوضه کنند.
.2 تئوري پشیمانی
تئوري پشیمانی بر اساس دو تابع تعریف می شود: یک تابع عمومی مطلوبیت - - U براي ارزیابی کیفیت نتیجه به دست آمده و یک تابع پشیمانی - - Q براي در نظر گرفتن اثر پ شیمانی. بر ا ساس این تئوري مطلوبیت فرد به هر دو تابع ب ستگی دارد. به بیانی دیگر مطلوبیت فرد هم به نتیجه به د ست آمده و هم به نتایج بالقوه دیگر وابسته است. با این شیوه می توان نتیجه تصمیمات بالقوه دیگر را به عنوان مرجعی براي سنجش نتیجه حاصل از تصمیم کنونی در نظر گرفت. مهم ترین ویژگی تئوري پشیمانی این است که می تواند موارد نقض تعدي را بدون در نظر گرفتن فرضیات اضافی توجیه کند.
مجموعه حالات مختلفی است که تصمیم گیري در آن انجام می شود. در صورتی که نتیجه حاصل از انجام یک اقدام خاص ،مثلا A i ، از نتیجه حاصل از حداقل یکی از اقدامات انتخاب نشده ، مثلا Ak ، کوچکتر باشد، در این صورت فرد احساس پشیمانی خواهد کرد. بنابراین تئوري پشیمانی با در نظر گرفتن اثر پشیمانی
.3 روش حداقل سازي حداکثر پشیمانی
براي درك بهتر این توابع، در ابتدا آن را در یک مسئله تصمیم گیري یک نفره نشان می دهیم. فرض کنید که فردي یک اقدام خاص را از بین مجموعه اقدامات انتخاب می کند. فرد در مورد شرایط واقعی حاکم اطلاعی ندارد؛ مجموعه از شرایط ممکن وجود دارد. براي هر یک از شرایط s و هر اقدام a مقدار مطلوبیت انجام اقدام a در صورتی که شرایط s برقرار باشد تعریف می شود. ایده اصلی تئوري پشیمانی این است که فرد می خواهد صرف نظر از اینکه کدام یک از شرایط حاکم است عملکرد قابل قبولی داشته باشد. براي هر یک از شرایط s فرض کنید که بهترین نتیجه در شرایط s باشد؛ یعنی پشیمانی حاصل از اقدام a در شرایط s را با regret u - a, s - نشان داده و مقدار آن از رابطه زیر محاسبه می شود:
به عبارت دیگر پشیمانی حاصل از اقدام a در شرایط s برابر با تفاوت بین مطلوبیت بهترین نتیجه ممکن در s و مطلوبیت ناشی از انجام اقدام a در s است. در نهایت فرض کنید . به عنوان مثال اگر باشد به این معنا است که در هر شرایطی از S، مطلوبیت ناشی از انجام اقدام a حداکثر دو واحد با بهترین نتیجه ممکن ناشی از سایر اقدامات تفاوت خواهد داشت. این روش اقدامات را بر اساس مقدار پشیمانی آن ها رتبه بندي می کند. "بهترین" اقدام، اقدامی است که پشیمانی را حداقل می کند.
مثال ساده زیر را در نظر بگیرید
فردي می خواهد بین سه اقدام سرمایه گذاري در سهام، اوراق قرضه و یا بازار پول یکی را انتخاب کند و میزان بازده هر اقدام بستگی به شرایط نرخ بهره دارد. جدول 1 میزان بازدهی هر کدام از اقدامات را در صورت افزایش، ثبات و یا کاهش نرخ بهره نشان می دهد فرض کنید که احتمال افزایش، ثبات یا کاهش نرخ بهره یکسان باشد - - p و همچنین مطلوبیت هر اقدام برابر با میزان بازده آن باشد. با استفاده از تئوري مطلوبیت مورد انتظار خواهیم داشت
