بخشی از مقاله
مقدمه
بر اساس دستورالعمل ها انجام عمـل سـزارین بـه مـواردی محدود میشـود کـه زایمـان از راه مسـیر طبیعـی میسـر نباشد، یا با مخاطرههای جدی برای مـادر و جنـین همـراه باشد .(1) امروزه سزارین به عنوان شایعترین عمل جراحـی مامایی در سراسر دنیا محسوب میشود. انجام این عمل در شرایط و با علل خاص خود، باعث نجـات جـان بسـیاری از مادران و نوزادان می گردد .(2) شرایطی کـه مـانع زایمـان
* نویسنده مسئول: علی خانی جیحونی، کارشناس ارشد آموزش بهداشت، گروه بهداشت عمومی و پرستاری، دانشگاه علوم پزشکی فسا، شیراز، ایران
تلفن: 0731-2220994 ایمیل: Khani_1512@yahoo.com
طبیعی است و سزارین صورت می گیرد شامل: تنگی لگـن مادر یا بزرگی بیش ازحد جنین(مادران دیـابتی)، موقعیـت غیرطبیعی جنین در رحم، کاهش یا تغییر در ضربان قلـب جنین، طولانی شدن زمان زایمان، بروز خـونریزی شـدید، مسمومیت های شـدید حـاملگی، پـارگی کیسـه آب، عـدم شــروع دردهــای زایمــانی و هرگونــه اخــتلال در پیشــرفت طبیعی زایمان است .(3)
طی سالیان گذشته، شیوع زایمان به طریق سزارین درکـل
http://jech.umsha.ac.ir
اثربخشی برنامه آموزشی مبتنی بر تئوری عمل منطقی Archive of SID
علی خانی جیحونی و همکاران 63
دنیا رو به افزایش بوده اسـت و در کشـورمان ایـران نیـز از این قاعده مسـتثنی نیسـت .(4) ایـن در حـالی اسـت کـه سزارین ازجمله اعمال جراحی بزرگ محسوب مـیشـود و مانند سایر اعمال جراحی بزرگ با عوارضی همراه است که گاه این عوارض بسیار خطرناک هستند و بهنـدرت کشـنده می باشند .(5) عـوارض متعاقـب سـزارین بسـیار بیشـتر از زایمان طبیعی اسـت، بعضـی از ایـن عـوارض عبارتنـد از: عفونت رحمی، تب، عفونـت شـدید زخـم و مـرگ سـلولی جدار شکم، عفونت شکمی، خـونریزی، عـوارض بیهوشـی، آسیب دستگاه ادراری در جریـان سـزارین، تشـکیل لختـه خون در پاها، افزایش مرگ ومیر مـادران و هزینـه بـالاتر از زایمان طبیعی 7)،.(6
آمار سال های اخیر حاکی از آن است کـه میـزان سـزارین انتخابی در سراسر جهان رو به افزایش است و حتی اغلـب به عنوان روش طبیعـی تلقـی مـیشـود. در آمریکـا میـزان سزارین در سال 2003 به حدود 27/6رسـید، درحـالیکـه ایــن رقــم در ســال 1968 فقــط 4/8 بــوده اســت .(8) در ایتالیا میزان سـزارین از 10/2 درصـد در سـال 1980 بـه 33/2 درصد در سال 2000 رسیده است. در انگلستان آمار سزارین از 13/8 درصد در سـال 1992 بـه 17 درصـد در سال 1997 و در ترکیه در طی 10سال اخیر از 5/7 درصد به 20/8 درصد رسیده است. این آمار در بسیاری کشـورها تا 30 درصد نیز گزارش شده اسـت. تـا آنجـا کـه بـه نظـر میرسد سزارین به صورت اپیـدمی درآمـده اسـت. افـزایش قابل توجه میزان سـزارین در سراسـر دنیـا، ایـن مسـئله را به عنوان یکی از معضلات مهم سیستم های بهداشتی مطرح میسازد .(9) در سال های اخیر در بیمارسـتان هـای ایـران تعداد زایمان با عمل سزارین رو به افزایش گذاشـته اسـت. در تحقیق شریعت و همکـاران، میـزان سـزارین در سـطح شهر تهران، 66/5 درصد گزارش شده است .(10) بر اساس
گـزارش Integration Monitoring Evaluation (IMES)
Survey در سال 1384، میـزان سـزارین در کشـور 40/6 درصــد گــزارش شــده اســت .(11) در حــال حاضــر، آمــار غیررسمی از برخی از بیمارستان هـای خصوصـی حـاکی از میزان سزارین بالای 90 درصد است .(10)
کمیتــه فدراســیون بــینالمللــی زنــان و مامــایی در مــورد جنبه های اخلاقی باروری انسان اعلام نموده است که انجام ســزارین بــدون دلایــل پزشــکی غیراخلاقــی اســت .(12) همچنــین ســازمان بهداشــت جهــانی اعــلام کــرده اســت کــه در هــیچ منطقــهای از جهــان، منطقــی نیســت کــه میـزان سـزارین بــیش از 10-15درصـد باشـد .(13) آمــار دریافتی از مراکز بهداشت شهرستان های تابع استان فارس نشان میدهد کـه بـه طـورکلی 41/4 درصـد زایمـان هـای صورت گرفته در استان فارس، به صورت سزارین بوده است .(14)
نتایج مطالعه توسلی نشـان داد کـه آمـوزش بـه مـادران و ایجاد آمادگی روحی و روانی در آنهـا بـرای انجـام زایمـان طبیعی، موجب کاهش سزارین بـه میـزان 15درصـد شـد. آمار و ارقام بالای سزارین در کشور، فاصله مـا بـا سـازمان جهانی بهداشت (انجام سزارین به میزان 15درصد تا سـال (2010 و تأثیر انجام مداخلات در کاهش میـزان سـزارین، نشان دهنده لزوم انجام مداخلات جـدیتـر در ایـن زمینـه میباشد. به طور تجربی ثابـت شـده چنانچـه ارائـه خـدمات بهداشتی و درمانی به اندازه کافی به وسیله آموزش بهداشت پشتیبانی نشود سودمند نخواهد بود .(15)
آموزش بهداشت سبب ارتقاء آگاهیهای مـادر طـی دوران بارداری میشود تا با آگاهی کامـل روش مناسـبی را بـرای زایمان خود انتخاب کرده و بدون علـل بـالینی سـزارین را انتخــاب نکنــد. در آمــوزش بهداشــت هرچقــدر پشــتوانه تئوریک مناسب به همراه نیازهای اساسی بهداشتی وجـود داشته باشد اثربخشی برنامههای آموزش بیشتر خواهد بـود
و در این زمینه استفاده از تئوریهای آموزشی متناسب بـا جامعه موردمطالعه و نتایج مـورد انتظـار مـیتوانـد بسـیار مفید واقع شود .(15)
بر اساس مطالعات انجام شده، تئوری عمل منطقی یکـی از بهترین مدل ها و تئوریهایی است که در ارتباط با نگـرش
و رفتارهای باروری میباشد .(16) این الگو بر مبنـای یـک تئوری روان شناختی پایه گذاری گردیـده اسـت. مفروضـات این تئوری این است که اولا افراد تصمیمهایشان را بر پایـه بررســی معقــول و منطقــی اطلاعــات در دســترس اتخــاذ
http://jech.umsha.ac.ir
Archive of SID
46 مجله آموزش و سلامت جامعه، دوره 1، شماره 1، بهار 1393
میکنند و ثاناًی پیامد و نتایج عملکرد خود را قبل از اتخـاذ تصمیم موردتوجه قرار میدهنـد .(17) بـر اسـاس تئـوری عمل منطقی، مهم تـرین تعیـین کننـده رفتـار فـرد، قصـد رفتاری است. فیشبین و آزن قصد را قضاوت احتمالی فـرد از نوع رفتار موردنظر بیان کرده اند. قصد فـرد بـرای انجـام یک رفتار ترکیبی از نگرش نسبت بـه رفتـار و هنجارهـای انتزاعی است. نگرش نسبت به رفتـار شـامل عقایـد فـرد و ارزیابی از نتایج رفتار میباشـد و هنجارهـای انتزاعـی نیـز شامل اعتقـادات نرمـی (اعتقـادات شـکل گرفتـه در فـرد و خانواده) و انگیزه برای اطاعت است .(17)
در این پژوهش با توجه به اینکه در انتخاب نوع زایمان غیر از عوامل فردی نظیـر آگـاهی، ارزیـابی از نتـایج و نگـرش، تعیین کنندهای اجتماعی نظیر اعتقادات نرمی و فشـارهای اجتماعی نیز مؤثر است و قصد مـادر بـرای انجـام زایمـان مهم ترین عامل به حساب میآید، لذا تئوری عمـل منطقـی برای کاهش میزان سزارین در زنان باردار شهرسـتان فسـا انتخاب شده است. آمار موجود در ایران و در استان فارس و به خصوص در شهرستان فسـا حـاکی از بـالا بـودن میـزان سزارین است و لزوم انجام مداخلاتی جهت کـاهش میـزان سزارین به طور کامل محسوب میباشد. مطالعـه حاضـر بـا هدف کاهش میزان سزارین در بین زنان بـاردار شهرسـتان فسا انجام گرفت.
مواد و روشها
پژوهش حاضر، مطالعهای مداخلهای از نوع نیمه تجربی بود که در سـال 1390 در بـین زنـان بـاردار شـکم اول تحـت پوشش مراکز بهداشتی درمانی شهر فسا انجـام شـد. روش نمونه گیری در این مطالعه دومرحله ای تصادفی ساده بـود، بدین ترتیب که چهار مرکز بهداشتی درمانی شهری به طور تصادفی به دو گروه مداخله و کنترل انتسـاب یافتنـد و بـا بررسی پرونده های مـادران بـاردار لیسـت مـادرانی کـه در سه ماهه سوم بارداری بودند، در هر گروه مشخص گردیـد و با در نظر گرفتن سهمیه هر مرکزمجموعاً 100 زن بـاردار 50) نفر گروه مداخله و 50 نفر گـروه کنتـرل) بـه صـورت تصــادفی ســاده انتخــاب و وارد مطالعــه شــدند. معیارهــای خروج از پژوهش عبارت از داشتن سـابقه فشـارخون بـالا،
دیابت، سـابقه سـقط، لگـن کوچـک، تشـخیص حـاملگی چندقلوزایی، دیابت حاملگی و مسمومیت حـاملگی بودنـد. مطالعه حاضر مصوب کمیته اخلاق دانشگاه علـوم پزشـکی فسا بوده و پژوهشگر با ارائه معرفینامه رسـمی از معاونـت تحقیقات و فن آوری دانشگاه بـه مراکـز بهداشـتی درمـانی تحت پوشش معرفـی گردیـد. بـه افـراد شـرکت کننـده در مطالعه در خصوص بدوننام بودن پرسشنامه ها و محرمانـه بـــودن اطلاعـــات آنهـــا اطمینـــان خـــاطر داده شـــد و مشارکت کنندگان در ایـن پـژوهش داوطلبانـه و بـا کسـب رضایتنامه کتبی وارد مطالعه شدند
